ΣΤΑ ΕΠΙΣΗΜΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΟΛΟΙ ΑΠΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ «ΓΡΑΙΚΟΙ». ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΔΙΑΙΡΟΥΝΤΑΙ ΣΕ ΔΥΟ ΠΕΡΙΠΟΥ ΙΣΕΣ ΟΜΑΔΕΣ, ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΟΦΩΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΤΑΤΑΡΟΦΩΝΟΥΣ
Η ιστορία των Ελλήνων της Αζοφικής είναι αντικείμενο μελέτης από το 19ο αιώνα. Ομως έως σήμερα κρύβει πολλά αινίγματα. Είναι γνωστό ότι οι πρόγονοί τους ζούσαν στην Κριμαία από τα βυζαντινά χρόνια. Κάποιοι επιστήμονες, όπως οι Θ. Χαρατχάι και Α. Μπιελιέτσκι, θεωρούν ότι τα λαογραφικά δεδομένα οδηγούν πιο πίσω, στον 6ο αιώνα π.Χ. Στην Κριμαία ζούσαν μέχρι και το 1778, όταν με πρωτοβουλία της Μεγάλης Αικατερίνης 18.394 Ελληνες μεταφέρθηκαν στις βόρειες ακτές της Αζοφικής Θάλασσας.
Εκεί, στις εκβολές του ποταμού Κάλμιους, ίδρυσαν προς τιμήν της Παναγίας την πόλη Μαριούπολη και στη γύρω περιοχή είκοσι ελληνικά χωριά. Με τον καιρό, ο αριθμός των χωριών αυξάνεται και αρχίζουν να βαφτίζονται με ονόματα που προέρχονται από την ελληνική ιστορία: Αθήνα, Χερσόνησος, Μακεδόνοφκα, Βυζάντιο.
Στα επίσημα έγγραφα όλοι αποκαλούνται «Γραικοί». Πολιτισμικά διαιρούνται σε δύο περίπου ίσες ομάδες, τους ελληνόφωνους και τους ταταρόφωνους. Οι ελληνόφωνοι με τη σειρά τους διαιρούνται σε πέντε γλωσσικές υποομάδες και αυτοαποκαλούνται «Ρουμέοις» και «Γραικοέλληνες». Οι ταταρόφωνοι μιλούν διάφορες διαλέκτους της κριμαιοταταρικής γλώσσας και ονομάζουν τον εαυτό τους «ουρούμ», «Γραικοτάταρους» και «Παζαριώτες».
Ελληνική Σοβ. Αυτονομία
Ετσι, στις άγριες στέπες, με χίλια βάσανα, ξαναφυτεύτηκε ο Ελληνισμός, χτίστηκαν εκκλησίες, τα παιδιά πήγαιναν στα σχολεία, αναπτύχθηκε το εμπόριο και η αγροτική οικονομία. Ομως η αφομοιωτική πολιτική της ρωσικής κυβέρνησης άγγιξε και τους Ελληνες -όπως και τις άλλες μειονότητες. Το 1859 καταργήθηκε η Αυτονομία της Μαριούπολης και το 1869 το ελληνικό δικαστήριο. Στο τέλος του 19ου αιώνα εμφανίστηκαν προβλήματα τόσο στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία όσο και στην τέλεση της θείας λειτουργίας στα ελληνικά.
Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η σοβιετική εξουσία παραχώρησε ξανά την αυτονομία στους Ελληνες της Αζοφικής και η δεκαετία 1926-36 αποτέλεσε μια καρποφόρα περίοδο σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Αλλά τον Δεκέμβριο του 1937, ακριβώς την παραμονή των Χριστουγέννων, συνελήφθη ο δημοφιλής ποιητής Γεώργιος Κοστοπράβ και ακολούθησαν ίσως τα πιο τραγικά γεγονότα στην ιστορία του μαριουπολίτικου Ελληνισμού. Ο Γεώργιος Κοστοπράβ, που υπήρξε πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και συνεργάτης της ελληνικής εφημερίδας «Κολεχτιβιστής», εκτελέστηκε από τις σταλινικές αρχές στις 14 Φεβρουαρίου του 1938.
Στη διάρκεια ενός μόνου έτους εκδιώχθηκαν 3.628 Ελληνες και από αυτούς εκτελέστηκαν 3.470. Μεταξύ των εκτελεσθέντων υπήρχαν και 77 υπήκοοι της Ελλάδας. Στην πρώτη σειρά των καταδιωχθέντων από το σταλινικό καθεστώς ήταν συγγραφείς, δάσκαλοι, ιερείς, όπως και εργαζόμενοι αγρότες. Διαλύθηκαν όλα όσα είχαν σχέση με το ελληνικό πνεύμα και με την εθνική ύπαρξη: τα σχολεία, το θέατρο, οι εκκλησίες. Τα μεταλλικά τυπογραφικά στοιχεία του ελληνικού εκδοτικού οίκου τα έριξαν στη θάλασσα, έκαψαν βιβλία και απαγόρευσαν τα πανηγύρια. Εκλεισαν τις εφημερίδες και τα περιοδικά. Το να μιλάς ελληνικά ήταν ντροπή, το να είσαι Ελληνας επικίνδυνο. Από τότε χιλιάδες Ελληνες έκρυβαν την καταγωγή τους και δήλωναν «Ρώσος», «Ουκρανός» κ.λπ.
Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να εξαφανίσουν και τα τελευταία ίχνη της ελληνικότητας του τόπου, οι Αρχές μετονόμασαν τα χωριά και η Μαριούπολη πήρε το 1948 το όνομα Ζντάνοφ.
Η εποχή της «τήξης των πάγων» μετά το 1956 έδωσε μια μικρή ανάσα στον κόσμο: έγινε αποκατάσταση των άδικα εκτελεσθέντων, επιτράπηκαν τα πανηγύρια. Από το 1963 άρχισαν να τυπώνονται τα έργα των Ελλήνων λογοτεχνών στα ρωσικά και στα ουκρανικά. Οι άνθρωποι άρχισαν και πάλι να ονειρεύονται ένα καλύτερο μέλλον.
Ομως το 1964 έδιωξαν τον Χρουστσόφ και στο σκοτάδι επιζεί μόνο η ποίηση. Κάθε τρία χρόνια περίπου βγαίνει ένα βιβλιαράκι, αφού το καθεστώς έχει ανάγκη να δημιουργεί την εντύπωση ότι όλα πάνε καλά. Σ’ αυτό το πλαίσιο έπρεπε να παίζουν το ρόλο τους και οι Ελληνες ποιητές, χωρίς να ζητούν κάτι παραπάνω.
Στο μεταξύ, η κρίση του συστήματος κάνει τις αλλαγές αναπόφευκτες. Ετσι, το 1978 δημοσιεύεται διάταγμα της κυβέρνησης το οποίο επιτρέπει στις εθνικές μειονότητες να απασχοληθούν με την παράδοση και τον πολιτισμό τους. Δεν χάνουν αυτή την ευκαιρία και οι Ελληνες της Αζοφικής, διοργανώνοντας λαογραφικά μουσεία και διάφορα συγκροτήματα.
Επιτέλους, στην εποχή της λεγόμενης «περεστρόικα» αρχίζει η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Πραγματοποιείται το φολκλορικό φεστιβάλ «Μεγάλη Γιορτή». Από το 1985 τυπώνονται σε τοπικές διαλέκτους με κυριλλική γραφή τα βιβλία των Α. Σαπουρμά, Λ. Κυριάκωφ, Δ. Παππού, Β. Μπαχτάρωφ, Δ. Πατρίτσα, Β. Κιορ, Μπορότα, Σ. Μπίκωφ, Θ. Σεμπανίτς, Γ. Νταντσένκο και άλλων ποιητών, ενώ από το 1988 εκδίδεται κάθε χρόνο το λογοτεχνικό περιοδικό «Πρινέσου Αστρου» (Πρωινό Αστρο).
Γιορτάζοντας το ’21
Οσον αφορά την κοινωνική τους ζωή, οι Ελληνες εκδηλώνουν πιο ελεύθερα και τα εθνικά τους συναισθήματα. Ετσι για παράδειγμα, το 1989 εορτάζεται πρώτη φορά στη Μαριούπολη η επέτειος της Ελληνικής Επανάστασης της 25ης Μαρτίου 1821. Η πρωτοβουλία και η οργάνωση της εορτής αυτής ανήκει στο «Σύλλογο Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού» που είχε ιδρυθεί τον Ιανουάριο του 1988 και τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς είχε μετονομαστεί σε «Σύλλογο Ελλήνων της Μαριούπολης». Για τον εορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου δόθηκε άδεια από την Κεντρική Επιτροπή του Κ.Κ. Ουκρανίας. Ομως η τοπική επιτροπή του Κ.Κ. στη Μαριούπολη απαγόρευσε την εκτύπωση της ελληνικής σημαίας πάνω στην πρόσκληση.
Σε επικίνδυνες δοκιμασίες υπεβλήθησαν οι Ελληνες της Αζοφικής, όταν το Κ.Κ. της Σοβιετικής Ενωσης ανακοίνωσε τη «νέα πολιτική» και έταξε αυτονομία σ’ όλες τις μειονότητες. Το ζήτημα της αυτοδιοίκησης είχε τόσο κλιμακωθεί, ώστε στο πλαίσιο του Συνεδρίου των Ελλήνων της ΕΣΣΔ, στο Γελεντζίκ της Νότιας Ρωσίας τον Μάρτιο του 1991, τέθηκε ως πρόταση στις αρχές η ίδρυση Αυτόνομης Ελληνικής Δημοκρατίας. Με αυτό το πρόβλημα ασχολήθηκε πια η Ειδική Επιτροπή τους Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Αλλά μετά την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας, μετά το πραξικόπημα του Αυγούστου του 1991, ματαιώθηκε και η ιδέα της Αυτονομίας των Ελλήνων.
Από τότε, οι Ελληνες της Αζοφικής προσαρμόζονται πλέον στις συνθήκες που δημιουργούνται στην ανεξάρτητη Ουκρανία.
* Μουσικολόγος-εθνολόγος (alexanderashla@yahoo.gr). Εχει εκδώσει δίσκους με τα τραγούδια των Ελλήνων της Αζοφικής. Ιδρυσε το Σύλλογο Ελλήνων της Μαριούπολης και υπήρξε αντιπρόεδρος της Ενωσης των Ελλήνων της Ουκρανίας. Στην Ελλάδα έχει εκδοθεί το βιβλίο του «Τα Μαριουπολίτικα. Τραγούδια, παραμύθια και χοροί των Ελλήνων της Αζοφικής»
Πρόσφατα, εκδόθηκε στην Ουκρανία μια δίτομη έκδοση βασιζόμενη σε ντοκουμέντα με τίτλο «Ανάμεσα σε παρεξηγημένες φιλοδοξίες και ανυπολόγιστες απώλειες…» Ήταν το αποτέλεσμα ενός μεγάλου ερευνητικού έργου από τη Μαρία Πύργο (Ντόνετσκ) και την ‘Ελενα Ουζμπέκ (Χάρκοβο). Το κύριο αντικείμενο του έργου ήταν η μελέτη μιας ευρείας κλίμακας εθνικού κοινωνικού και πολιτιστικού μετασχηματισμού της κοινότητας των Ελλήνων της Μαριούπολης τις δεκαετίες 1920-1930, τα αποτελέσματα και οι συνέπειές του.
Το δικαίωμα στην ελληνική ταυτότητα κατοχυρώθηκε λόγο των πολιτικών επιλογών στην ΕΣΣΔ, ως μια προσωρινή πολιτική παραχώρηση στις εθνικές κοινότητες της χώρας κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του σοβιετικού κράτους. Η νέα πολιτική στο εθνικό ζήτημα της ΕΣΣΔ στο αρχικό στάδιο προκάλεσε μια επιφυλακτική αντίληψη των πολιτών. Οι επιφυλάξεις των λεγόμενων αλλοεθνών βασίζονταν στη συσσωρευμένη (συχνά αρνητική) εμπειρία της ζωής στη Ρωσική Αυτοκρατορία, στα χρόνια των επαναστάσεων και του Εμφυλίου Πολέμου. Στην απόκλιση και την πάλη του νέου και του παλιού, τον ιδεαλισμό και τον πραγματισμό, την αισιοδοξία και τον φόβο. Το δικαίωμα στην ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού στις ελληνικές περιοχές στις αρχές της δεκαετίας του 1930 υλοποιήθηκε υπό άγρυπνο κομματικό έλεγχο. Και διεκόπη πάλι από το ίδιο Κομμουνιστικό Κόμμα.
Η καταστροφή την περίοδο του σταλινισμού
Οκτώ δεκαετίες αργότερα, μπορούμε να πούμε με λύπη ότι πολιτικοί επιστήμονες, εθνοψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι δεν έχουν μελετήσει το ζήτημα της επιρροής των διαφόρων πολιτικών εκστρατειών στην ανάπτυξη των εθνικών πολιτισμών και των εθνικών κοινωνικών διαδικασιών στη νέα ιστορική εποχή. Είναι γνωστό το γεγονός των τεράστιων ανθρώπινων απωλειών μεταξύ των εθνικών μειονοτήτων της ΕΣΣΔ στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, που οδήγησαν σε δημογραφικά προβλήματα.
Είναι επίσης γνωστό ότι, μαζί με τις ποσοτικές απώλειες, πολλοί λαοί γνώρισαν την καταστροφή -σωματική ή ηθική και ψυχολογική- των εθνικών ελίτ (εθνική διανόηση και ακτιβιστές) και φορείς της εθνικής ταυτότητας (κυρίως των χωρικών, αγροτικού πληθυσμού). Αυτές οι απώλειες είναι αναντικατάστατες και οι συνέπειες των εθνικών μετασχηματισμών και υποβαθμίσεων είναι μη αναστρέψιμες.
Σάββας Γιαλή (1895-1938) Επικεφαλής του ελληνικού τμήματος στην κυβέρνηση της Ουκρανικής ΣΣΔ. Εκτελέστηκε το 1938
Το ζήτημα των συνεπειών των διάφορων πολιτικών επιδιώξεων στο εθνικό ζήτημα κατά τις δεκαετίες ’20 και ’30 -που οδήγησαν στο ανάπτυξη ισχυρών εθνικο-πολιτιστικών και εθνικο-κοινωνικών διαδικασιών- παραμένει ανοιχτό. Καταστρέφοντας, αυτά τα επιτεύγματα έθαψαν κάτω από τα ερείπιά τους την ίδια την ιδέα της ανάπτυξης των εθνικοτήτων της ΕΣΣΔ. Ακολούθησαν δεκαετίες συκοφαντίας και εκφοβισμού, οι οποίες οδήγησαν σε μια εθνική ύφεση. Ωστόσο, οι εθνικο-πολιτιστικές αναβιώσεις, που δρομολόγησαν τους μηχανισμούς της εθνικής αυτοσυνείδησης, συνέχισαν να συγκινούν τους λίγους εκπροσώπους των κοινοτήτων που διατήρησαν τη μητρική τους γλώσσα, τις παραδόσεις και τη μνήμη της μεγαλειώδους ανάπτυξης της δεκαετίας του 1930.
Μελετώντας το Μεσοπόλεμο
Αποτίοντας φόρο τιμής στους ερευνητές της ιστορίας των Ελλήνων της Ουκρανίας, οι συγγραφείς έθεσαν ως καθήκον να αναδημιουργήσουν την ιστορία των μεγαλύτερων επιτευγμάτων της ουκρανικής ελληνικής αναγέννησης στις περιοχές της Μαριούπολης και του Ντονέτσκ, καθώς και να αναδείξουν τα πρόσωπα που συμμετείχαν ενεργά σε εκείνη την ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού, της εκπαίδευση και της εμπέδωσης της αυτοσυνείδησης των ομογενών. Για αυτό μελετήθηκαν οι μοναδικές συλλογές αρχείων, μουσείων και βιβλιοθηκών της Ουκρανίας, της Ρωσίας, της Ελλάδας, καθώς και ο ελληνικός περιοδικός τύπος της ΕΣΣΔ.
Ιούλης 1936. Το εξώφυλλο του περιοδικού Πιονέρος
Το βιβλίο «Ανάμεσα σε παρεξηγημένες φιλοδοξίες και ανεκτίμητες απώλειες…» αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι μια βιογραφία δύο μοναδικών ανθρώπων, των αδελφών Σάββα Γιαλή του Γεωργίου και Θεόδωρου Γιαλή, που έτυχε να γίνουν οι παθιασμένοι εκφραστές της ιδέας του ελληνισμού στην Ουκρανία. Στα πεπρωμένα τους, σαν σε καθρέφτη, καθρεφτιζόταν ο χρόνος, οι προκλήσεις, οι προσδοκίες, οι ελπίδες τους. Και η τραγωδία είναι μία για όλους, για όλους τους ανθρώπους. Ο Σάββας και ο Θεόδωρος Γιαλή είναι οι Έλληνες εθνικοί ηγέτες της εποχής του ελληνισμού στον 20ο αιώνα, ξεχασμένοι, δυστυχώς, από τους συντοπίτες τους.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου παρουσιάζει την ιστορία των μοναδικών θεσμών του ελληνισμού στην Ουκρανία: – του Ελληνικού Παιδαγωγικού Κολλεγίου (Τεχνικουμ) της Μαριούπολης, -της εφημερίδας «Κολεχτιβιςτίς» («Κολεχτιβιστής», όργανο Τύπου της Επιτροπής της Περιφέρειας του Ντόνετσκ και της επιτροπής της Πόλης της Μαριούπολης του ΚΚ (μπολσεβικων) της Ουκρανίας), -το περιοδικό «Νέος μαχιτίς» («Πιονέρος»), όργανο Τύπου Κεντρικής Επιτροπής της Πανενωσιακής Λενινιστικής Κομμουνιστικής Ένωσης της νεολαίας, το μοναδικό ελληνικό παιδικό περιοδικό στην ΕΣΣΔ), -τον Περιφερειακό Ελληνικό Εκδοτικό Οίκο του Ντόνετσκ, -το Ελληνικό Τυπογραφείο της Μαριούπολης , -το Κρατικό Θέατρο Ελλήνων Εργατών και Αγροτών Μαριούπολης και -την Ελληνική Λογοτεχνική Ομάδα Μαριούπολης.
Μέσα από τη μελέτη των ντοκουμέντων αναδεικνύεται η στενή δημιουργική αλληλεπίδραση και αλληλεγγύη των διαφόρων περιοχών του ελληνισμού στην ΕΣΣΔ (Ουκρανία, Βόρειος Καύκασος, Υπερκαυκασία, Κριμαία), και παρουσιάζονται οι κοινές πολιτιστικές ελληνικές εθνικές διεργασίες.
Κάθε μία από τις ενότητες του δεύτερου μέρους συνοδεύεται από το κεφάλαιο «Άνθρωποι και Μοίρες», όπου παρέχονται βιογραφικά στοιχεία για τους συμμετέχοντες στην Ελληνική Αναγέννηση στη Μαριούπολη και στο Ντονμπάς. Πολλές μορφές του ελληνισμού δεν τους θυμούνται πια. Για πολλές δεκαετίες, τη μνήμη τους προσεκτικά σβήστηκε και η ιστορία της δεκαετίας του 1930 παραποιήθηκε. Όλα αυτά έγιναν σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας «σοβιετικός άνθρωπος» – που δεν θυμάται τη συγγένεια, δεν αισθάνεται έλξη για τον γενέθλιο πολιτισμό του και τελικά μετατρέπετε σε προϊόν ενός ισχυρού ιδεολογικού συστήματος.
Το καθήκον της Μνήμης
Η ιστορική μνήμη των Ελλήνων της Μαριούπολης της δεκαετίας του 1930 έπρεπε να αποκατασταθεί σπιθαμή προς σπιθαμή καινα εντοπιστούν όλα τα θραύσματα. Η διατήρηση σχεδόν καθενός από αυτά είναι μια καταπληκτική και ευτυχισμένη εμπειρία. Δεν είναι μυστικό ότι μετά τον λιμό του 1932-1933 και την «ελληνική επιχείρηση» του NKVD της ΕΣΣΔ το 1937-1938, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης υπαγόρευε σε κάθε επιζώντα Έλληνα ένα αξίωμα: πρέπει κανείς να επιβιώσει και για να επιβιώσει, πρέπει να ΞΕΧΑΣΕΙ. Ο λαός άρχισε να υπάρχει από καθαρή πλάκα, πάνω στην οποία τα ελληνικά γράμματα θα μπορούσαν και πάλι να γίνουν καταδίκη.
Προς μεγάλη ερευνητική μας χαρά, στη Μαριούπολη και σε πολλά ελληνικά χωριά της περιοχής, έμειναν οι απόγονοι των συμμετεχόντων και των συγχρόνων των πολύπλοκων εσωτερικών πολιτικών διεργασιών της προπολεμικής δεκαετίας. Παρά τις απαγορεύσεις και το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, κάποιοι από αυτούς διατηρούσαν φωτογραφίες, επιστολές, τετράδια μαθητών, ήδη δυσανάγνωστα έγγραφα και …μνήμη. Τα μετέφεραν στον νέο αιώνα και τα μοιράστηκαν με τους συντάκτες του έργου, σαν να είχαν πάρει αυτοί πλέον τη σκυτάλη. Τώρα που το βιβλίο γράφτηκε και εκδόθηκε, οι συγγραφείς παραδίδουν τη σκυτάλη της Μνήμης στους σεβαστούς αναγνώστες.
Το βιβλίο δημιουργήθηκε σε ενεργή συνεργασία με ιστορικούς, φιλολόγους, ντόπιους ιστορικούς και πατριώτες της Ουκρανίας, της Ελλάδας, της Ρωσίας, της Κύπρου. Δεν θα μπορούσε να γεννηθεί αν δεν υπήρχε το διαρκές ενδιαφέρον για το έργο της Πρεσβείας της Ελλάδος στην Ουκρανία εκπροσωπούμενη από τον Έκτακτο και Πληρεξούσιο Πρέσβη της Ελλάδας στην Ουκρανία (2013 – 2016) Βασίλη Παπαδόπουλο και την οικονομική βοήθεια του Δημήτρη Μπακόλα. Τεράστια συμβολή στην υλοποίηση του έργου είχε το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού Α.Γ. Λεβέντης (Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, Λευκωσία, διευθυντής – Καθηγητής Χαράλαμπος Μπακιρτζής.
Η εφημερίδα «Κολεχτιβιστής». Χρησιμοποιούσε το 20γράμματο ελληνικό αλφάβητο, όπως είχε αποφασιστεί σε σύσκεψη Ελλήνων διανοουμένων της ΕΣΣΔ το 1925 που αποφάσισε την επίλυση του γλωσσικού ζητήματος με την καθιέρωση του 20γράμματου αλφαβήτου στη θέση του 24γράμματου και της δημοτικής γλώσσας στη θέση της καθαρεύουσας
…Και τώρα πόλεμος!
… Τώρα η Ουκρανία ζει με τις πραγματικότητες του πολέμου, στο επίκεντρο του οποίου, μεταξύ άλλων, βρίσκονται τα εδάφη που κατοικούν οι Έλληνες της Μαριούπολης. Πολλές αιτίες πολέμου κρύβονται στην ιστορία των κρατών και των λαών, και η γνώση της αληθινής ιστορίας πρέπει να γίνει ισχυρή βάση με την οποία θα αντιμετωπιστούν οι καταστροφές.
Ο τίτλος του βιβλίου «Ανάμεσα σε παρεξηγημένες φιλοδοξίες και ανυπολόγιστες απώλειες…» ήταν μια γραμμή από ένα ποίημα του Γκεόργκι Κοστοπράβ, του ιδρυτή της ελληνικής λογοτεχνίας της Μαριούπολης. Ογδόντα χρόνια έχουν περάσει από το τραγικό τέλος της ουκρανικής ελληνικής αναγέννησης. Το τι ήταν αυτά τα χρόνια για τους Έλληνες της Μαριούπολης δεν είναι μυστικό για κανέναν. Εκτός από μια σύντομη «απόψυξη» την περίοδο του Χρουτσιόφ, που δεν είχε χρόνο να γεννήσει εθνικές ελπίδες, πριν από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, οι Έλληνες της Μαριούπολης, όπως και οι περισσότεροι συμπατριώτες μας, βρίσκονταν σε κατάσταση εθνο-πολιτισμικής στασιμότητας.
Στην ανεξάρτητη Ουκρανία, η οποία σε όλα τα στάδια συνέβαλε ενεργά στην πολιτιστική ανάπτυξη των εθνικών μειονοτήτων, με τη συνεχή βοήθεια της Ελλάδας, οι Εθνικοί Σύλλογοι Πατριωτών και η Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας που τους, ένωσε έκαναν πολλά για την αναβίωση του Ελληνισμού. Όμως, μάλλον, λόγω της μη αναστρέψιμης ελληνικής εθνικής καταστροφής του 1937-1938, όλες αυτές οι προσπάθειες δεν οδήγησαν σε μια εθνική-πολιτιστική αναγέννηση. Παρόμοιες διαδικασίες είναι χαρακτηριστικές για τα ελληνικά κινήματα στις δημοκρατίες της πρώην ΕΣΣΔ και άλλα εθνικά κινήματα.
Οι Έλληνες της Ουκρανίας, όπως και οι άλλες εθνικές μειονότητες της χώρας, ζουν στις συνθήκες πολύπλοκων σύγχρονων παγκόσμιων διαδικασιών (παγκοσμιοποίηση, ενοποίηση επιτάχυνση, τεχνολογική επανάσταση κ.λπ.). Σήμερα δεν αισθάνονται εθνικές προκλήσεις και διακρίσεις. Κανείς και τίποτα δεν απειλεί την εθνική τους ταυτότητα. Είναι πιο επικεντρωμένοι στην αυτοπραγμάτωση και συχνά είναι πιο εξοικειωμένοι και άνετοι με τον εικονικό κόσμο, παρά τα πραγματικά πεδία της αιώνιας μάχης για τον Άνθρωπο – από την εποχή του Ομήρου μέχρι την εποχή του Κοστοπράβ…
Θεόδωρος Γιαλή (1899 – 1938), ο πρώτος εκδότης «Κολεχτιβιστή». Εκτελέστηκε το 1938
Η σημερινή Ουκρανία, παρότι παρουσιάζεται ως ένα ομοιογενές μόρφωμα, είναι ένα συνονθύλευμα ιστορικών εμπειριών, λαών και ανθρώπων διαφόρων περιοχών, με χαρακτηριστικά τα οποία δεν σχηματίζουν κάποια εμφανή πολιτισμική κοινότητα. Αυτό θα μπορούσε να συμπεράνει όποιος έψαχνε να βρει οποιουδήποτε είδους συγγένειες από τη «Μικρή Ρωσία» των Ουκρανών Κοζάκων, στις στέπες της Ταυρίδας, έως και το πιο «εξευρωπαϊσμένο» Λβοβ. Επομένως, μπορεί να ειπωθεί ότι και η Ουκρανία είναι μια περίπτωση «φαντασιακής κοινότητας», μιας κατασκευής στο πλαίσιο της κλασικής θεωρίας του Μπένεντικτ Αντερσον; Οχι ακριβώς.
Η γέννηση του ουκρανικού έθνους και η ανάπτυξη του ουκρανικού εθνικισμού δεν μπορεί να ενσωματωθεί σε κάποιο συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο, μεταξύ αυτών που έχουν διαμορφωθεί έως σήμερα κι αφορούν τη μελέτη των ταυτοτήτων και του έθνους. Η εθνικιστική δραστηριότητα στη χώρα δεν ταυτίστηκε ποτέ με το πέρασμα από την αγροτική προς τη βιομηχανική κοινωνία, ειδικά αν αναλογιστούμε ότι το Ντονέτσκ, νυν θύλακας της ρωσο-ουκρανικής αυτονομίας, αποτελούσε πάντα τον βιομηχανικό πυρήνα της χώρας. Αντίθετα, οι αγροτικές περιοχές ήταν αυτές στις οποίες οφείλεται η γέννηση του ουκρανικού έθνους και όλων των παρελκόμενων με αυτή συνδηλώσεων. Είναι αυτές οι περιοχές στις οποίες η ουκρανική ταυτότητα γεννήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στη σύγκρουση δύο διαφορετικών πολιτισμών, του ρωσικού και του πολωνικού, οι οποίοι, ενίοτε και με τη βία, προσπάθησαν να επιβληθούν στην περιοχή που εκτείνεται από το Λβοβ ή Λέμπεργκ έως και την κοιλάδα του Κουμπάν στον βόρειο Καύκασο.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
Κυρίαρχη τάση στην ουκρανική διανόηση είναι η παραγωγή μιας μακράς αφήγησης που ενώνει τις διάφορες περιόδους του συγκεκριμένου ιστορικού χώρου, με πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τον «πατέρα» –για πολλούς– της εθνικής ουκρανικής ιστορίας Μιχαήλο Χρουσέβσκι. Η ιστορικότητα αυτού του χώρου, που ενώνει την ευρωπαϊκή Δύση με τη σλαβική Ανατολή, λαμβάνει μυθικές διαστάσεις στη διατύπωση ότι το «σημείο μηδέν» της ουκρανικής ιστορίας είναι οι Κιμμέριοι, οι οποίοι ζούσαν στην περιοχή της Θάλασσας του Αζόφ και στον βόρειο Καύκασο περί το 1300 π.Χ.
Το 1240 ξεκίνησε η μογγολική κατοχή που κράτησε αρκετούς αιώνες, μέχρι την απορρόφηση της δυτικής Ουκρανίας από τους Λιθουανούς στα μέσα του 14ου αιώνα πότε. Αυτοί παραχώρησαν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα στους νέους κατοίκους, με αυτά των υπόλοιπων πολιτών του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας. Κατόπιν, το 1340 ο βασιλιάς Κάζιμιρ της Πολωνίας κατέλαβε την περιοχή της Κόκκινης Ρουθηνίας (περιοχή ανάμεσα στην νοτιοανατολική Πολωνία και στην δυτική Ουκρανία), παραχωρώντας, και αυτός με τη σειρά του, ίδια δικαιώματα στους κατοίκους με τους υπόλοιπους πολίτες υπηκόους του Βασιλείου της Πολωνίας, ενώ οι ευγενείς των νέων επαρχιών, έγιναν άμεσα μέλη της «σζλάχτα» (szlachta), της ανώτερης τάξης των ευγενών του πολωνικού βασιλείου.
Από την ακαδημαϊκή μελέτη του ιστορικού χώρου της Ουκρανίας έως την παραγωγή εθνικής αφήγησης, το χάσμα είναι αρκετά μεγάλο. Αυτό το χάσμα ανέλαβαν να γεφυρώσουν οι Κοζάκοι ως εθνοτική ομάδα που ζούσαν στα όρια της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Σε αυτούς στηρίζοντανι και οι πρώτες απόπειρες σύνθεσης ουκρανικής εθνικής ιστορίας, και ειδικότερα στον Μπογκχντάν Χμελνίτσκι, αρχηγό (hetman) των Κοζάκων του Ζαπορόζιε. Και αυτό όχι άδικα: ο Χμελνίτσκι εξεγέρθηκε εναντίον της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας το 1648, και κατορθώνοντας να ιδρύσει το πρώτο αυτόνομο κράτος (hetmanate) των (Ουκρανών) Κοζάκων, το οποίο απορροφήθηκε από τη Ρωσική Αυτοκρατορία λίγα χρόνια αργότερα, το 1654, διατηρώντας εντούτοις ένα καθεστώς σημαντικής αυτονομίας για πάνω από 100 χρόνια, έως το 1764. Ο Χμελνίτσκι λοιπόν, και οι Κοζάκοι του Ζαπορόζιε υπήρξαν η βάση της παραγωγής ουκρανικής εθνικής ιστορίας, και αυτό γιατί ενσάρκωσαν τη δίκαιη απαίτηση ενός έθνους για ανεξαρτησία αλλά και για ξεχωριστή θέση στην κυρίαρχη πολωνική και ρωσική ιστορία.
Κατά τη διάρκεια των 100 χρόνων ύπαρξης του αυτόνομου ουκρανο-κοζακικού μορφώματος αναδύθηκε και η νέα προνομιούχος τάξη των ευγενών, κομμάτι της σζλάχτα, η οποία απορροφήθηκε στο σύνολό της από την τάξη των ευγενών (dvorianstvo) της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, στην οποία άνηκε πλέον αυτή η νέα εθνικοπολιτική οντότητα. Εως και τον 19ο αιώνα, αυτή η νέα τάξη, η οποία απαρτιζόταν από Κοζάκους πολέμαρχους και ιδιοκτήτες γης, απολάμβανε πλήθος προνομίων ως αναπόσπαστο κομμάτι της τάξης των ευγενών της Ρωσίας. Για πολλούς ιστορικούς, το ουκρανικό έθνος και η Ουκρανία αντλούν τη γέννησή τους από αυτή την ίδια ανθρωπογεωγραφία των ευγενών της σζλάχτα, οι οποίοι –μετά την αυτονόμηση των Κοζάκων από την Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία– δέθηκαν στο άρμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και έγιναν κομμάτι του ντβοριάνστβο.
Με την κατάργηση του αυτόνομου κράτους των Κοζάκων στο πλαίσιο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, παρατηρήθηκε έντονη κινητικότητα στην πολιτισμική και λογοτεχνική ζωή των Ουκρανών, η οποία συνεχίστηκε με ακόμη ζωηρότερους ρυθμούς έναν αιώνα αργότερα. Να σημειωθεί ότι το ουκρανο-κοζακικό κράτος ήταν μια μικρογραφία της σημερινής Ουκρανίας: δεν είχε καμία επαφή με τη θάλασσα, στα ανατολικά δεν περιελάμβανε ούτε το Χάρκοβο ούτε και το Ντονέτσκ, στα δυτικά η περιοχή της Γαλικίας, με κυριότερο αστικό κέντρο το Λβοβ, ήταν ακόμη ενσωματωμένη στο βασίλειο των Πολωνών, ενώ το νοτιοανατολικό κομμάτι της περιοχής είχε δοθεί ως δώρο στην αυτοκράτειρα των Αψβούργων Μαρία-Τερέζα. Οι κάτοικοι της περιοχής (Ρουθήνιοι) είχαν αυτοκρατορική συνείδηση και σε καμία περίπτωση δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως Ουκρανούς. Μάλιστα, έως και τα μέσα του 19ου αιώνα, θεωρούντο Πολωνοί, ενώ και οι πιο δεκτικοί στις νέες ιδέες αποδέχονταν την πολωνική ταυτότητα ως τη μοναδική ευκαιρία για να ξεφύγουν από τον θεοκρατικό σκοταδισμό και να προσεγγίσουν ευκολότερα την Ευρώπη του Διαφωτισμού. Πολύ αργότερα άρχισαν να αυτοπροσδιορίζονται ως Ουκρανοί και να έρχονται σε επαφή με ομοεθνείς τους από την Ανατολή.
Τον 19ο αιώνα, πλήθος διανοουμένων και μη από πολλές περιοχές της σημερινής Ουκρανίας άρχισε να έρχεται σε επικοινωνία μεταξύ του αναζητώντας ένα κοινό παρελθόν, να συλλέγει ιστορικό υλικό, υπερασπιζόμενο μια ενωτική ταυτότητα. Πριν από αυτούς, οι μόνες ιστορικές πηγές οι οποίες θα μπορούσαν να προσφέρουν μια εικόνα του ουκρανικού χώρου είναι οι αφηγήσεις των ταξιδευτών –συνήθως προσκυνητών– που διέσχιζαν πολλές εκατοντάδες χιλιομέτρων, από τα βόρεια προς τα νότια, προκειμένου να γνωρίσουν τη θρησκευτική παράδοση του Κιέβου (για πολλούς η Μέκκα του χριστιανικού πολιτισμού της Ανατολής) και να εξερευνήσουν σπιθαμή προς σπιθαμή τα χριστιανικά μνημεία του νότου.
Πορτραίτο του Μπογκντάν Χμελνίτσκι, αγνώστου καλλιτέχνη
Κατά τον ίδιο αιώνα, το Κίεβο αποτέλεσε κέντρο συνάντησης της νεογέννητης ουκρανικής διανόησης Δύσης και Ανατολής. Τη δεκαετία του 1840 ιδρύθηκε η αδελφότητα «Κυρίλλου και Μεθοδίου». Κύριο μέλημά της ήταν να καταδείξει ότι ανάμεσα στους Πολωνούς και στους Ρώσους υπήρχε ένα ακόμη σλαβικό φύλο, ισάξιο με τα δύο κυρίαρχα: οι Ουκρανοί. Φυσικά, αυτό το αίτημα δεν αντιμετωπίστηκε θετικά ούτε από τους Ρώσους ούτε από τους Πολωνούς (οι τελευταίοι είχαν χάσει μεγάλο κομμάτι της δυτικής Ουκρανίας από τους πρώτους στον ρωσοπολωνικό πόλεμο του 1792). Ως αποτέλεσμα, η αδελφότητα έπεσε θύμα της καταστολής της τσαρικής αστυνομίας. Ενας από τους συλληφθέντες ήταν ο Τάρας Σεβσένκο, ο οποίος θεωρείται σήμερα ως ο διαπρεπέστερος των Ουκρανών διαφωτιστών. Επιπλέον, τo 1876 η ουκρανική γλώσσα βρέθηκε σε καθεστώς απαγόρευσης. Από την πλευρά της, η ρωσική διανόηση είδε με συμπάθεια το εθνικό ζήτημα των Ουκρανών, αλλά το αντιμετώπισε ως ένα πολιτισμικό τοπικό φαινόμενο, αρνούμενη έτσι να τους τοποθετήσει ισάξια δίπλα στα «μεγάλα σλαβικά φύλα», τους Ρώσους και τους Λευκορώσους. Ετσι, τους αποδόθηκε το προσωνύμιο «Μικρορώσοι» (malorousskie).
Το εθνικό ζήτημα των Ουκρανών απέκτησε πολιτικές αλλά και ταξικές προεκτάσεις, καθώς οι φτωχοί αγρότες συνέχισαν να εργάζονται υπό καθεστώς σκλαβιάς στα φέουδα Πολωνών ευγενών σε όλη τη δυτική Ουκρανία. Ακόμη και ο Νικολάι Κοστομάροβ, από τους σημαντικότερους ιστορικούς της Ουκρανίας τον 19ο αιώνα, είχε παραδεχθεί ότι η διαφοροποίηση των Ουκρανών από τους Ρώσους δεν βασίζεται τόσο σε εθνολογικά και γλωσσικά κριτήρια όσο σε κοινωνικοπολιτικά. Παρεμφερή λογική υιοθέτησε μία από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της ουκρανικής εθνικής διανόησης του 19ου αιώνα, ο Μιχαήλο Ντραχομάνοβ, ο οποίος θεωρούσε τις εθνικές διαφορές μεταξύ Ουκρανίας και Μοσχοβίας ως απότοκο του γεγονότος ότι οι Ουκρανοί τον 18ο αιώνα «βρίσκονταν πιο κοντά στη Δύση», αλλά και ο Βιάτσεσλαβ Λιπίνσκι, ο οποίος ανήγε τις όποιες διαφορές στον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ήταν δομημένη η διοίκηση της κυρίαρχης τάξης, αλλά και οι ευρύτερες ταξικές διαφορές.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, η εθνική συνείδηση των Ουκρανών απέκτησε συλλογικό περιεχόμενο και εκφράστηκε από πολιτικές και αγροτικές οργανώσεις, από συλλόγους και από μια ιντελιγκέντσια αρκετά ξεκάθαρη στη στόχευση μιας αυτόνομης κρατικής οντότητας στη νότια Ρωσία.
Σε αυτό το πλαίσιο κτίστηκε η ουκρανική εθνική ιδέα, η οποία, το 1918 –και μετά από τη θεσμοθέτηση της Δούμας ως συνταγματικού οργάνου άσκησης πολιτικής διοίκησης από τον Νικόλαο Β’– μετουσιώθηκε σε ένα νεοσύστατο έθνος-κράτος. Το κράτος αυτό βέβαια έμελλε να διατηρηθεί τρία χρόνια, έπειτα από την παρέμβαση του Κόκκινου Στρατού αλλά και την επιθυμία πολλών Ουκρανών να συμμετάσχουν ισάξια σε μια «σοβιετική ένωση» με τη Ρωσία.
Καρτ ποστάλ του 1920, στην οποία απεικονίζεται ο αγώνας των ενωμένων Ουκρανών ενάντια σε Πολωνούς και Ρώσους.
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
Στους κόλπους του βραχύβιου πρώτου ουκρανικού κράτους (1918-1921), της Ουκρανικής Εθνικής Δημοκρατίας, γεννήθηκε και το σύγχρονο ουκρανικό εθνικιστικό κίνημα, ξεκινώντας από την, λίγο γνωστή σήμερα, Λεγεώνα των Οπλιτών του Σιτς (Sich: ιδιαίτερη ονομασία των διοικητικών κέντρων των Κοζάκων του Ζαπορόζιε), η οποία υπήρξε κομμάτι του εθνικού στρατού και δημιούργημα του Γεβγέν Κονοβάλετς, μεταγενέστερου ηγέτη της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών (OUN). Οταν διαλύθηκε η Λεγεώνα, μέλη της ίδρυσαν την Ουκρανική Στρατιωτική Οργάνωση (UVO), μια κατά γενική ομολογία τρομοκρατική οργάνωση που δρούσε στην πολωνοκρατούμενη –ως αποτέλεσμα της Συνθήκης των Παρισίων– Ουκρανία, και η οποία υπήρξε ο θεμέλιος λίθος της OUN.
Η OUN ιδρύθηκε το 1929 και στην αρχή δεν ήταν τίποτα άλλο από μια φασιστική οργάνωση, μουσολινικού τύπου, η οποία απέκτησε λαϊκή φήμη καθ’ όλη τη δεκαετία του 1930 στην περιοχή της Γαλικίας. Ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της, Γεβγέν Κονοβάλετς, δολοφονήθηκε από πράκτορα της NKVD στο Ρότερνταμ το 1938, γεγονός που συνετέλεσε στη διάσπαση της οργάνωσης σε δύο φράξιες, του Στεπάν Μπαντέρα και του Αντρέι Μέλνικ. Είχε προηγηθεί η δολοφονία του Πολωνού υπουργού Εσωτερικών Μπρόνισαλβ Πιεράτσκι το 1934, για την οποία ο Μπαντέρα και ο Μίκολα Λέμπεντ (ηγετική μορφή της OUN) καταδικάστηκαν σε θάνατο από τις πολωνικές Αρχές, αλλά η ποινή τους σύντομα μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη.
Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Η πιο εκμοντερνισμένη, «εξευρωπαϊσμένη» τάση του ουκρανικού εθνικισμού συνοψίζεται, ούτε λίγο ούτε πολύ, στην προσπάθεια των Ουκρανών για ανεξαρτησία κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Αυτός ο αγώνας, που θα μπορούσε να πάρει το όνομά του από τον τίτλο του ντοκιμαντέρ του Σλάβκο Νοβίτσκι, «Μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν», αποτελεί τη βάση της νέας εθνικής ουκρανικής διανόησης, η οποία, προκειμένου να κτίσει έναν νέο θεμελιώδη μύθο εθνογένεσης, έλαβε ίσες αποστάσεις από τον ναζισμό και τον σοβιετικό κομμουνισμό. Αναφορικά με τον δεύτερο, η τάση θυματοποίησης του ουκρανικού λαού από τους κομμουνιστές της Μόσχας και τον Στάλιν, ειδικότερα, βασίζεται στα δεινά που έφερε η κολεκτιβοποίηση, ο λιμός του 1932-1933 και οι ενδοπολεμικές και μεταπολεμικές μαζικές διώξεις και εκτελέσεις Ουκρανών πολιτών.
Η τραγωδία της Ουκρανίας την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ίσως να μην μπορεί να συγκριθεί με αυτήν καμίας άλλης χώρας μεταξύ 1941-1944. Ενδεικτικά, περισσότεροι από τέσσερα εκατομμύρια πολίτες έπεσαν νεκροί κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ενώ οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους δολοφόνησαν περισσότερους από ένα εκατομμύριο Εβραίους. Από τα 2,8 εκατομμύρια σοβιετικών πολιτών που εστάλησαν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα 2,3 ήταν από την Ουκρανία. Επίσης, περισσότερες από 700 πόλεις και 28.000 χωριά καταστράφηκαν μερικώς ή ολοσχερώς.
Η γερμανική εισβολή στην Ουκρανία ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου 1941. Στις τάξεις του γερμανικού στρατού έδρασαν και δύο ουκρανικές μεραρχίες, η «Nachtigall» και η «Roland», οι οποίες πιθανότατα οργανώθηκαν από δύο Ουκρανούς πράκτορες των Γερμανών: τον γνωστό με την κωδική ονομασία «Κονσούλ Ι», Αντρέι Μέλνικ, αλλά και τον Στεπάν Μπαντέρα. Τουλάχιστον αυτό αποκάλυψε ο Γερμανός στρατηγός Ερβιν Στόλτσε στην απολογία του κατά τη διάρκεια της δίκης της Νυρεμβέργης.
Η κεντρική γερμανική διοίκηση εγκατέστησε την έδρα της στην πόλη Ζίτομιρ και στη Βινίτσια, στην κεντροδυτική Ουκρανία. Αυτά ήταν τα κέντρα οργάνωσης της στρατιωτικής μηχανής των Γερμανών στον δρόμο προς την Ανατολή.
Το σκεπτικό των Γερμανών απείχε αρκετά από τα οράματα των Ουκρανών εθνικιστών της εποχής, οι οποίοι άδραξαν την ευκαιρία ώστε να τιμωρήσουν τους «Σοβιετικούς δυνάστες» του ουκρανικού λαού και να διεκδικήσουν, στρατιωτικά πλέον, μια ανεξάρτητη Ουκρανία. Οι ναζί έβλεπαν τους κατοίκους της Ουκρανίας υποτιμητικά, ενώ ουδέποτε αντιμετώπισαν θετικά την προοπτική της αυτονομίας της, έως τότε, σοβιετικής δημοκρατίας. Αντίθετα, γι’ αυτούς η Ουκρανία σήμαινε μια εν δυνάμει αποικία του Γ’ Ράιχ, λογική που τους οδήγησε πολύ γρήγορα σε σύγκρουση με τους Ουκρανούς εθνικιστές. Παρότι πολλά μέλη της OUN είχαν συνεργαστεί στενά με τα Ες Ες και τη Βέρμαχτ στον αρχικό σχεδιασμό της επιχείρησης «Barbarossa», ήδη από το φθινόπωρο του 1941 οι σχέσεις μεταξύ των δύο έδειχναν αρκετά τεταμένες, ειδικά μετά τη δολοφονία 600 περίπου εθνικιστών της OUN στη χαράδρα του Μπάμπι Γιαρ, μαζί με χιλιάδες Εβραίους και Ρομά. Την ίδια περίοδο συνελήφθησαν οι Μέλνικ και Μπαντέρα, με τον τελευταίο να μεταφέρεται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ζάξενχαουζεν.
Οι εθνικιστές, ενώ επικροτούσαν τους ναζί στη μάχη ενάντια στον «εβραιομπολσεβικισμό», έβλεπαν με μεγάλη ανησυχία τη στελέχωση σημαντικών θέσεων της νέας διοίκησης από ντόπιους γερμανικής καταγωγής, κύρια πηγή προτίμησης των κατακτητών για την πλήρωση αυτών των θέσεων. Επίσης, η χρηματοδότηση της οργάνωσης από τους Γερμανούς είχε ήδη σταματήσει με την ανάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ, και πλέον οι Ουκρανοί εθνικιστές αντλούσαν πόρους από δικές τους καμπάνιες, αλλά και από χώρες όπως η Λιθουανία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, καθώς και από την ουκρανική διασπορά των ΗΠΑ.
Η άρνηση των Γερμανών να προχωρήσουν το ζήτημα της ουκρανικής αυτονομίας δεν είχε γίνει άμεσα αντιληπτή ούτε από τους Ουκρανούς εθνικιστές, οι οποίοι ήλπιζαν στη χείρα βοηθείας των ναζί, ούτε όμως και από τους κατοίκους της χώρας, οι οποίοι –έχοντας βιώσει μια δεκαετία μεγάλης δυστυχίας και φτώχειας– σχημάτιζαν ουρές στα κτίρια διοίκησης των κατακτητών αναζητώντας δουλειά και θεωρώντας τους Γερμανούς ως ανθρώπους μιας «ανώτερης κουλτούρας». Αλλοι, παρ’ όλα αυτά, αντιμετώπισαν τη γερμανική εισβολή με λιγότερη αισιοδοξία, αν όχι με καχυποψία.
Η γερμανική προπαγάνδα τους πρώτους μήνες της εισβολής είχε διττό χαρακτήρα: από τη μία οι ναζί αυτοπροβάλλονταν ως ελευθερωτές του ουκρανικού λαού από τον «εβραιομπολσεβικικό ζυγό», από την άλλη προσπάθησαν να προσεταιριστούν τους κατοίκους με το άνοιγμα των εκκλησιών και το δικαίωμα για ελεύθερη άσκηση των θρησκευτικών τελετών, το οποίο είχε απαγορευθεί τη δεκαετία του 1930. Σύντομα πολλές εκκλησίες άνοιξαν, ενώ αρκετοί ιερείς ξεκίνησαν να λειτουργούν ελεύθερα.
Αυτό όμως που ενδιέφερε περισσότερο τους Γερμανούς ήταν η πλήρης κυριαρχία τους σε στρατηγικό, πολιτισμικό και πολιτικό επίπεδο, και φυσικά η εξόντωση των Εβραίων, η οποία μάλιστα συντελείτο πολύ νωρίτερα από τη λήψη της απόφασης περί «τελικής λύσης» τον Ιανουάριο του 1942. Σε αυτό το πλαίσιο δεν έλειψαν τα πογκρόμ και οι λεηλασίες εβραϊκών περιουσιών, οι οποίες συχνά επικουρούντο από τους εθνικιστές, που έβλεπαν με εχθρότητα τις εβραϊκές κοινότητες της χώρας ως τροχοπέδη στην υλοποίηση του σχεδίου της ανεξαρτησίας.
Οι Ουκρανοί εθνικιστές, οι οποίοι ζούσαν εκτός της ΣΣΔ της Ουκρανίας, κατά την είσοδό τους στα κατακτημένα, από τους Γερμανούς, εδάφη της χώρας, θεωρήθηκαν από το ΚΚΣΕ συνεργάτες των Γερμανών και προδότες. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στη δράση τους κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και σε όλη τη δεκαετία του 1930, όταν επεξεργάζονταν μαζί με τους χιτλερικούς σχέδιο για τη δημιουργία ενός ουκρανικού κράτους-μαριονέτας του Γ’ Ράιχ, το οποίο θα εκτεινόταν από τα νοτιανατολικά της Πολωνίας έως και τα εδάφη της σοβιετικής Ουκρανίας.
Αυτή η πρώιμη συνεργασία μεταξύ χιτλερικών και Ουκρανών εθνικιστών δεν πρέπει να εκπλήσσει: είναι γνωστό ότι στις δεκαετίες του 1920 και 1930, φασιστικά κινήματα και οργανώσεις βρίσκονταν σε άμεση συνεννόηση και επικοινωνία μεταξύ τους. Αν ιστορικά ο φασισμός αντλούσε το θεωρητικό του υπόβαθρο από τον Φιλίππο Μαρινέτι, τον Τζιοβάνι Τζεντίλε, τον Καρλ Σμιτ και από πολλούς άλλους, στην ουκρανική περίπτωση έβρισκε τον θεωρητικό του μανδύα στον Ντμίτρι Ντόντσοβ και στην περίφημη μπροσούρα του με τον τίτλο «Εθνικισμός». Ο Ντόντσοβ ποτέ δεν υπήρξε μέλος της OUN, παρ’ όλα αυτά η συμβολή του στην καθολική αποδοχή της ιδέας ότι το ουκρανικό έθνος ήταν η πιο μεγαλειώδης αξία της εποχής υπήρξε καθοριστικής σημασίας για τη θεωρητική επένδυση των φασιστικών ιδεών που διέπνεαν την οργάνωση. Ενας ακόμη γνωστός Ουκρανός εθνικιστής της εποχής ήταν ο Πέτρο Μιρτσούκ, ο οποίος συνόψισε τον τρόπο για την ταχεία οικοδόμηση ενός ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους σε ένα σχήμα που θα βασιζόταν στην εθνοκάθαρση, στη βίαιη απομάκρυνση των μη ουκρανικών πληθυσμών από τα ουκρανικά εδάφη, στη ρωσοφοβία, στην ύπαρξη ενός χαρισματικού ηγέτη που θα ηγείτο του έθνους και σε αρχές παρεμφερείς με αυτές του εθνικοσοσιαλισμού. Εκείνο που έλειπε από την κεντρική γραμμή της OUN ήταν οι ρατσιστικές αναφορές, κύριος άξονας του λόγου των χιτλερικών ναζί, των Ρουμάνων της Σιδηράς Φρουράς του Κοντρεάνου κ.ά. Είναι χαρακτηριστικό ότι αρκετοί ηγέτες της οργάνωσης ήταν παντρεμένοι με Εβραίες.
Επιστρέφοντας στη δράση των Ουκρανών εθνικιστών κατά τη διάρκεια του πολέμου, ήδη από το καλοκαίρι του 1941, στην περιοχή του Ζίτομιρ, οι δύο φράξιες της OUN, του Στεπάν Μπαντέρα και του Αντρέι Μέλνικ, πραγματοποιούσαν επισκέψεις σε χωριά με σκοπό να στελεχώσουν τις οργανώσεις τους και να προπαγανδίσουν τις θέσεις τους. Στόχος τους ήταν να συγκροτήσουν παντού εθνικιστικούς πυρήνες (Sich), να γαλουχήσουν τη νεολαία μέσω της λαϊκής ουκρανικής μουσικής παράδοσης και τέχνης, καθώς και συλλόγων μελέτης της ιστορίας. Ο απώτερος σκοπός τους ήταν η δημιουργία ενός ουκρανικού επαναστατικού στρατού, ο οποίος θα στρεφόταν εναντίον Γερμανών και Σοβιετικών κατακτητών και θα μαχόταν για μια «ελεύθερη Ουκρανία» – ένας σκοπός που εντέλει πραγματοποιήθηκε (βλ. σημείωση).
Τον χειμώνα του 1941, μέλη της OUN, αυτόνομοι εθνικιστές και μέλη της ουκρανικής κατοχικής αστυνομίας, την οποία είχαν ιδρύσει οι ναζί, σχημάτισαν τον Ουκρανικό Επαναστατικό Στρατό (UPA), υπό την πολιτική καθοδήγηση του Μπαντέρα. Οι δύο οργανώσεις (OUN και UPA) σχεδίασαν από κοινού και πραγματοποίησαν μία από τις μεγαλύτερες σφαγές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αυτή των Πολωνών της Βολινίας και της ανατολικής Γαλικίας. Συγκεκριμένα, στις αρχές του 1943, στο πλαίσιο μιας πολιτικής εθνοκάθαρσης, οι εθνικιστές ξεσήκωσαν τους ουκρανικούς πληθυσμούς της Βολινίας εναντίον των Πολωνών, οι οποίοι αποτελούσαν το 10-12% της περιοχής. Σύντομα, ξεκίνησαν επιθέσεις εναντίον χωριών, τα οποία έγιναν θέατρο μαζικών εκτελέσεων, λεηλατήθηκαν και κάηκαν. Αναλογιζόμενοι ότι οι Ουκρανοί χρησιμοποίησαν μαχαίρια, τσεκούρια και αξίνες εναντίον των Πολωνών, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της βαρβαρότητας. Δεν έλειψαν έφοδοι σε εκκλησίες όπου σφαγιάστηκαν γυναικόπαιδα στην προσπάθειά τους να σωθούν. Οσοι κατάφεραν να εγκαταλείψουν την περιοχή ζήτησαν βοήθεια από τους ναζί, οι οποίοι με τη σειρά τους τους έστειλαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι σφαγές του UPA μεταφέρθηκαν στην περιοχή της ανατολικής Γαλικίας, όπου συνεχίστηκαν με αμείωτη ένταση απέναντι και πάλι σε άμαχους πολωνικούς πληθυσμούς. Η πλευρά των θυμάτων κάνει λόγο σήμερα για συνολικά 100.000 νεκρούς (40 με 60 χιλιάδες στη Βολινία, 30 με 40 χιλιάδες στην ανατολική Γαλικία). Σωτήρια για τους Πολωνούς ήταν η λήξη του πολέμου και η επέμβαση του Κόκκινου Στρατού και της NKGB (Λαϊκό Κομμισσαριάτο Κρατικής Ασφάλειας). Επειτα από αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ του Κόκκινου Στρατού και των εθνικιστών, η πλάστιγγα είχε γείρει εις βάρος των δεύτερων. 38.000 χιλιάδες μαχητές του UPA παραδόθηκαν ενώ αναρίθμητοι έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Το μέγεθος της ήττας φαίνεται από το γεγονός ότι 75.000 από τους 90.000 ένοπλους εθνικιστές είχαν εξουδετερωθεί μέχρι και το καλοκαίρι του 1945.
Παρ’ όλα αυτά, μέσα σε έναν χρόνο, οι εθνικιστές κατάφεραν να αναπληρώσουν τις δυνάμεις σε έμψυχο υλικό, κυρίως λόγω των αντιποίνων που γνώρισαν οι δυτικές επαρχίες της χώρας από την NKGB και τον Κόκκινο Στρατό, με αποτέλεσμα να συνεχίσουν να μάχονται για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Εχοντας εγκαταλείψει την αντιπολωνική τους θέση, συνεργάστηκαν με άλλες αντικομμουνιστικές ομάδες της Πολωνίας εναντίον των Σοβιετικών, αν και δεν ευτύχησαν να πετύχουν τον σκοπό τους. Αντίθετα προκάλεσαν τα αντίποινα της σοβιετικής εξουσίας, η οποία μέχρι και τις αρχές της επόμενης δεκαετίας εκτόπισε εκατοντάδες χιλιάδες Πολωνούς και Ουκρανούς (συμπεριλαμβανομένων των εθνικιστών και των οικογενειών τους) από την περιοχή της δυτικής Ουκρανίας και ανατολικής Πολωνίας. Παρά τις διώξεις, το ουκρανικό εθνικιστικό κίνημα συνέχισε να υφίσταται στο εξωτερικό, με άλλες ομαδοποιήσεις και συμμαχίες, για να επανεμφανιστεί δυναμικά στο προσκήνιο στην ανεξάρτητη πλέον Ουκρανία.
Η ΟΥΚΡΑΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ
Τον Αύγουστο του 1991 ιδρύθηκε το ουκρανικό κράτος με τη μορφή που το γνωρίσαμε έως και τα γεγονότα της πλατείας Μαϊντάν (Νοέμβρης 2013- Γενάρης 2014).
Μετά την ανεξαρτησία, άρχισαν να καταφθάνουν στη νεοσύστατη Ουκρανία πολίτες ουκρανικής καταγωγής, κυρίως από τις ΗΠΑ και τον Καναδά, οι οποίοι ανέλαβαν συγκεκριμένους ρόλους ως κυβερνητικοί σύμβουλοι, κληρικοί, επιχειρηματίες, δάσκαλοι. Εμφορούμενοι, όχι μόνο από την «ιδεολογία της Δύσης» αλλά και από μια καθ’ όλα μονόπλευρη διδασκαλία της ιστορίας της χώρας, οι συγκεκριμένοι επαναπατρισθέντες, δεύτερης και τρίτης γενιάς, συγκρότησαν τη νέα εθνική ουκρανική διανόηση. Αυτό ίσως να επιβεβαιώνει και τον Βρετανό ιστορικό Αντριου Γουίλσον, ο οποίος θεωρεί ότι ο ουκρανικός εθνικισμός είναι μια «μειονοτική πίστη», αυτή συγκεκριμένων ομάδων διανοουμένων.
Βασική προϋπόθεση για την κατασκευή μιας συλλογικής ταυτότητας για όλους τους Ουκρανούς ήταν η προώθηση μιας κοινής αντίληψης για το παρελθόν. Σε αυτό το πλαίσιο, βασικό μέλημα της εθνικής διανόησης και όλων των κυβερνήσεων ήταν η αποκατάσταση της OUN. Για να πραγματοποιηθεί αυτό χρησιμοποιήθηκαν προφορικές μαρτυρίες πρώην μελών της οργάνωσης, οι οποίοι βασανίστηκαν από τις πολωνικές και γερμανικές Αρχές. Αλλοι μαχητές της ηρωοποιήθηκαν, όπως ο Ολέχ Καντίμπα Ολζίχ, ο οποίος το 1938-39 είχε συνωμοτήσει, ανεπιτυχώς βέβαια, για την αυτονόμηση της υπερκαρπάθιας Ουκρανίας και συνελήφθη από τους Ούγγρους, ενώ λίγα χρόνια αργότερα αιχμαλωτίστηκε από τους ναζί και πέθανε στο στρατόπεδο του Ζάξενχαουζεν. Τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα. Σε γενικές γραμμές, η OUN παρουσιάζεται ως η μόνη οργάνωση η οποία με την ίδρυσή της τοποθέτησε σε πρώτο πλάνο τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ουκρανίας, ξεκινώντας από τα ουκρανικά εδάφη της Πολωνίας, όπου και δρούσε έως και το 1941. Αρκετά μέλη της OUN αντιμετωπίστηκαν ως «απειλή για την πατρίδα» από τις πολωνικές Αρχές (Οκτώβριος του 1937) και φυλακίστηκαν στο στρατόπεδο Μπερέζα Καρτούσκα στη σημερινή νότια Λευκορωσία.
Φυσικά η αποκατάσταση της OUN δεν έγινε μετά βαΐων και κλάδων. Αρκετοί βετεράνοι του Κόκκινου Στρατού που πολέμησαν στη σοβιετική Ουκρανία έβλεπαν με έντονη καχυποψία αυτή την προσπάθεια, κυρίως στις ανατολικές επαρχίες της χώρας, ενώ δεν έλειπαν και οι ανοικτές συμπλοκές κατά τη διάρκεια παρελάσεων.
Η κυριαρχία της σκέψης των Ουκρανών της δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ για την ιστορία του εθνικου κινήματος της πατρίδας τους, που ανακήρυττε σε εθνικό ήρωα τον Μπαντέρα επικυρώθηκε και επίσημα με την προεδρία του Βίκτορ Γιούσενκο, ο οποίος, μετά την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004, εισηγήθηκε την είσοδο της χώρας στο ΝΑΤΟ, απομακρύνοντας ακόμη περισσότερο την Ουκρανία από την επιρροή της «μητέρας Ρωσίας».
Η αφήγηση και η ερμηνεία του παρελθόντος της Ουκρανίας καθόρισαν και καθορίζουν ακόμη και σήμερα τις κυρίαρχες επιλογές του λαού όσον αφορά τη μελλοντική πορεία της χώρας, τάσεις που συμπυκνώνονται έως και σήμερα στην αντίστιξη της φιλοευρωπαϊκής Δύσης (Λβοβ, Κίεβο) με τη φιλορωσική Ανατολή (Ντονέτσκ), η οποία γίνεται ακόμη πιο έντονη αν ληφθεί υπόψη το γλωσσικό ζήτημα. Παρότι από το 1989 έως και το 2001 οι Ουκρανοί αύξησαν τη δημογραφική τους υπεροχή στη χώρα, από το 72,7 στο 77,8%, ο μισός περίπου πληθυσμός της χώρας μιλάει ρωσικά. Η ρωσόφωνη ανατολική Ουκρανία είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα προσκόλλησης στη Ρωσία, ειδικά μετά τα τελευταία γεγονότα και την απόσχιση της περιοχής του Ντονέτσκ με τη δημιουργία μιας νέας αυτόνομης δημοκρατίας μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Αυτή ήταν μια εξέλιξη που δεν θα μπορούσε να προκαλέσει έκπληξη ούτε καν στους εκπρόσωπους της Δύσης και των ΗΠΑ, οι οποίοι, «έπεφταν από τα σύννεφα» όταν έβλεπαν την κατάσταση στις ανατολικές επαρχίες της χώρας να γίνεται χαώδης. Αν αναλογιστούμε ότι σε έκθεση της CIA το 1993 εκφράζεται ανοικτά η πρόβλεψη διάσπασης της Ουκρανίας εξαιτίας πολιτικών, εθνικών και τοπικών διαφορών στο εσωτερικό της, τότε μάλλον η στάση της Δύσης απέναντι στο πρόβλημα κρίνεται δικαιολογημένα ως υποκριτική.
Η κρίση μεταξύ δύο διαφορετικών «κόσμων» στην Ουκρανία είναι κρίση ταυτότητας, όχι πάντα μεταξύ ουκρανικής/ρωσικής, αλλά και ουκρανικής/σοβιετικής. Σε αρκετές έρευνες της δεκαετίας του 1990 είναι αρκετά χαρακτηριστική η υπεροχή της «σοβιετικής» ταυτότητας στο Ντονέτσκ, σε συσχέτιση με οποιαδήποτε άλλη, γεγονός αρκετά ενδιαφέρον για ιστορικούς και ανθρωπολόγους, στα μάτια των οποίων αποκαλύπτονται διαφορετικές δυναμικές σχηματισμού συλλογικής συνείδησης σε σχέση με τα παραδοσιακά μοτίβα «κοινή γλώσσα», «κοινά χαρακτηριστικά», «κοινά πολιτισμικά στοιχεία». Ακόμη και αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, οι κάτοικοι του Ντονέτσκ επιθυμούσαν μια νέα ένωση με τη Ρωσία, την ίδια στιγμή που στο Λβοβ το εθνικιστικό κίνημα επιζητούσε την οριστική καταδίκη της σοβιετικής εμπειρίας στη συλλογική μνήμη. Και αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το Λβοβ, από μια τυπική πολωνική πόλη με έντονο το ουκρανικό στοιχείο, ενσωματώθηκε στην ΕΣΣΔ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την ίδια στιγμή που το Ντονέτσκ είχε ήδη γευτεί τη σοβιετική εμπειρία για περισσότερα από 20 χρόνια. Είναι όμως 20 χρόνια αρκετά για να κάνουν τη διαφορά; Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική: σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ουκρανικές πόλεις, ήδη από τον 19ο αιώνα το Λβοβ ανέπτυξε μια έντονη πολιτισμική δραστηριότητα με δεκάδες εκπαιδευτικά, ερευνητικά και πανεπιστημιακά κέντρα, με αναρίθμητες εκδόσεις, περισσότερες ακόμη και από εκείνες της Μόσχας και της Οδησσού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γαλουχήθηκαν τα εθνικά ιδεώδη των Ρουθηνίων, οι οποίοι, παρά τις αυτονομιστικές τάσεις, το 1918 θεωρήθηκαν Ουκρανοί και εντάχθηκαν μάλλον αυτοβούλως στο πάνθεον της γενικής ουκρανικής ιστορίας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, και μετά τα τελευταία γεγονότα –της κατάληψης της Κριμαίας από τους Ρώσους και της απόσχισης της περιοχής του Ντονέτσκ–, το ζήτημα της Ουκρανίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κυρίως λόγω των αντιφάσεων που γεννά. Πώς είναι δυνατόν το κόμμα Σβομπόντα και η οργάνωση Δεξιός Τομέας που αυτοπροσδιορίζονται ως συνεχιστές της OUN, μέλη της οποίας φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς, να υιοθετούν τον ναζιστικό χαιρετισμό; Πώς μπορεί να συμπορεύεται το συντηρητικό –με έντονες τις φασιστικές αποχρώσεις– στοιχείο με τους δημοκρατικούς δυτικόφιλους Ουκρανούς;
Η αναγέννηση της ουκρανικής εθνικής ταυτότητας έπειτα από την ανεξαρτησία πραγματοποιήθηκε με τις ευλογίες των ΗΠΑ και της ΕΕ, με ξεκάθαρα γεωστρατηγικούς σκοπούς που επικεντρώνονταν στην ανάσχεση της ρωσικής επιρροής στην περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο, οι φιλοδυτικές δυνάμεις της χώρας, οι υπέρμαχοι του νεοφιλελευθερισμού, οι αντικομμουνιστές, οι ελίτ της ουκρανικής διασποράς, οι εθνικιστές, οι νεοφασίστες έγιναν μία γροθιά για την άνευ όρων αποκόλληση της Ουκρανίας από το παζλ της πρώην Κοινοπολιτείας. Η καθεμία από αυτές τις συνιστώσες έδρασε στο πεδίο όπου ειδικευόταν: οι νεοφιλελεύθεροι σε αυτό της οικονομίας, η διασπορά σε αυτό της διπλωματίας και οι φασίστες σε αυτό της βίας εναντίον του διαφορετικού. Με τον τρόπο αυτό συγκρότησαν ένα πολύ επικίνδυνο μείγμα πολιτικών, οι οποίες τοποθέτησαν σε πρώτο πλάνο την ουκρανική ταυτότητα και τον πατριωτικό λόγο, προκειμένου να δημιουργήσουν μια νέα Ουκρανία, φιλελεύθερη, ευρωπαϊκή, αλλά και φασιστική ταυτόχρονα.
Αντιφατικό μεν, πραγματικό δε: τα γεγονότα του Μαϊντάν, οι δεκάδες νεκροί από τους Ουκρανούς φασίστες στο εργατικό κέντρο της Οδησσού στις 2 Μαίου του 2014 –άλλοι θύματα στραγγαλισμού, άλλοι απλά ξυλοκοπημένοι μέχρι θανάτου, άλλοι καμένοι ζωντανοί– έρχονται να υπενθυμίσουν ότι ιστορικά η «αγάπη» για την πατρίδα και το έθνος μεταφράζεται συχνά σε βία και βαρβαρότητα. Εντέλει, είναι το «έθνος» παράγωγο πολιτισμού ή παράγωγο μισαλλοδοξίας και φόβου; Στη σημερινή Ουκρανία, μάλλον το δεύτερο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Kasianov G. – Ther P. (επιμ.): A LABORATORY OF TRANSNATIONAL HISTORY: UKRAINE AND RECENT UKRAINIAN HISTORIOGRAPHY, CEU Press, Βουδαπέστη K Μόναχο
Lower W.: NAZI-EMPIRE BUILDING AND THE HOLOCAUST IN UKRAINE, University of North Carolina Press, Chapel Hill 2005.
Marples D.: HEROES AND VILLAINS: CREATING NATIONAL HISTORY ON CONTEMPORARY UKRAINE, CEU Press, Βουδαπέστη
Rudnitsky S.: UKRAINE: THE LAND AND ITS PEOPLE, ΝέαΥόρκη
Shelukhyn S.: UKRAINE, POLAND AND RUSSIA AND THE RIGHT OF THE FREE DISPOSITION OF THE PEOPLES, Friends of Ukraine, Ουάσινγκτον
Statiev Α.: THE SOVIET COUNTERINSURGENCY IN THE WESTERN BORDERLANDS, Cambridge University Press, Κέμπριτζ
Ukrainian National Committee of the US: UKRAINE ON THE ROAD TO FREEDOM, Νέα Υόρκη
«….A! Να μην ξεχάσουμε και τους μεταμοντέρνους. Το ξερατε εσείς ότι η Ιστορία είναι ένα αφήγημα που ο καθένας μας έχει το δικαίωμα να το διαβάζει όπως θέλει;Τζάμπα τα μελετούσαμε τα Κεφάλαια τόσα χρόνια. Οικονομικές δομές, κοινωνικές τάξεις και πράσινα άλογα! Πολιτική και οικονομική Ιστορία; Πάλη των τάξεων; Très passé, χρυσό μου. Τώρα ασχολούμαστε με τις έμφυλες σχέσεις, την ιστορία του Αθλητισμού, την ιστορία των συναισθημάτων και άλλα παρόμοια….»
Επικίνδυνα παιχνίδια με την Ιστορία, της Βασιλικής Λάζου
Δε μας ήθελαν να μας πουν τίποτε καινουργιο εκεί στο Ταλίν της Εσθονίας. Καλά κάναμε και δεν πήγαμε. Το έργο, ή καλύτερα το σίριαλ, του αντικομμουνισμού το παρακολουθούμε εδώ και χρόνια. Με τις εξάρσεις και τις υφέσεις του, κατά που φυσάει ο άνεμος.
Ο κομμουνισμός, θα μας λέγαν, είναι ίδιος με το ναζισμό. Και οι δύο ιδεολογίες εγκαθίδρυσαν ολοκληρωτικά καθεστώτα. Και οι δύο άσκησαν πολιτική βία, κόκκινη ο πρώτος, μαύρη ο δεύτερος. Και οι δύο προκάλεσαν εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Σε σταλινικά γκουλάγκ ή σε ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, λίγη σημασία έχει. Στάλιν και Χίτλερ, θα υποστήριζαν, εφάρμοσαν την ίδια ανελεύθερη πολιτική με ολέθρια αποτελέσματα για τους λαούς που εξουσίαζαν. Και ούτω καθεξής… Εξ ου και η εξίσωσή τους, ο κοινός ολοκληρωτισμός, και συνακόλουθα η καταδίκη τους. Στο όνομα –προς όφελος αν θέλετε– της (νεο)φιλελεύθερης δημοκρατίας, του μοναδικού συστήματος το οποίο εξασφαλίζει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών.
Εσθονία: Μνημείο τιμής στους ναζί που πολέμησαν ενάντια στη Σοβιετική Ενωση
Είναι τραγικό όταν χρησιμοποιείς ένα κακογραμμένο κείμενο για να συγκαλύψεις και να αποκρύψεις την αλήθεια.
Πριν δύο βδομάδες κάποιος φίλος μου έστειλε την παρακάτω παραπομπή από τα ιστορικά του Ριζοσπάστη . Το εν λόγω «ιστορικό» κείμενο δημοσιέυθηκε στο Ριζοσπάστη της 23ης Απριλίου 2017 και έχει τον βαρύγδουπο τίτλο:
Ο «καλός» κομμουνιστής (γιατί άραγε;), Αναστάσης Γκίκας, μέλος του τμήματος ιστορίας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. αναλαμβάνει εργολαβικά να ξεσκεπάσει αυτούς που χύνουν «το μαύρο μελάνι του αντικομμουνισμού» και τολμούν να μιλούν για διώξεις μειονοτήτων που όπως μας λέει «Ποτέ και καμιά δίωξη δεν υπήρξε στη Σοβιετική Ενωση με εθνικά κριτήρια. Τουναντίον, η ΕΣΣΔ υπήρξε υπόδειγμα ανάπτυξης, φιλίας και ισότιμης συμβίωσης των 100 και πλέον εθνοτήτων που τη συναπάρτιζαν, καταπολεμώντας κάθε μορφή εθνικής καταπίεσης, σοβινισμού, εθνικισμού, φυλετισμού κ.ο.κ.»Συνέχεια →
Γενικά η εποχή μας είναι γεμάτη από αντιφάσεις, κοινωνικά προβλήματα που εκρηκτικά εμφανίζονται, ματαιωμένες προσδοκίες, κατάρρευση της ιδεαλιστικής εικόνας που είχε ένα μεγάλο τμήμα της Αριστεράς για την πραγματικότητα. Η πτώση από τα ροζ ψεύτικα συννεφάκια στην αληθινή ζωή δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Παρόμοια δύσκολη είναι η προσαρμογή των κοινωνικών σχέσεων και ισορροπιών σε συνθήκες οικονομικής κατάρρευσης.
Σ’ αυτή την περίεργη εποχή ο κάθε πονηρός επενδύει με τον τρόπο που πιστεύει ότι θα του αποφέρει κέρδος. Και όσο ποιο κυνικός και θρασύς είναι ο πονηρός , τόσο πιο έντονη κάνει την παρουσία του.
Και όπως καταλάβατε αγαπητοί φίλοι εννοούμε τους γραφειοκράτες του Περισσού, που υποδυόμενοι τον Λένιν και ακολουθώντας την φιλαγροτική πολιτική του που εκφράστηκε με το σύνθημά του «η γη στους αγρότες», έχουν φορέσει την φιλαγροτική ποδιά και οι αρχισυνδικαλιστές του τύπου Μπούτα, αλλά και οι ίδιοι πρωτοστατούν στις αγροτικές κινητοποιήσεις.
Κρύβουν όμως από τους αγρότες το ΜΕΓΑΛΟ ΜΥΣΤΙΚΟ: Ότι το πολιτικό τους όραμα δεν είναι η πολιτική του Λένιν για τη γη, αλλά η πολιτική του Στάλιν. Δηλαδή η πολιτική της ΓΕΝΟKΤΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ…
Ας δούμε όμως τι έγινε στη Σοβιιετική Ένωση και πως εξοντώθηκε η αγροτική τάξη
Τα βασανιστήρια υπήρξαν το σήμα κατατεθέν κάθε αντιλαϊκής εξουσίας. Από την Ελλάδα του Εμφυλίου, όπου οι νικητές κατακρεουργούσαν τους αντιπάλους τους με την κατηγορία του «κομμουνιστή» έως τη Σοβιετική Ένωση, όπου οι σταλινικοί έκαναν το ίδιο σε αντίπαλους και μη, με τις κατηγορίες του «τροτσκιστή» ή του «εθνικιστή» ή πολλών άλλων.
Ειδικά στη Σοβιετική Ένωση, την τραγική μοίρα την είχε όλη η ελληνική κομμουνιστική ηγεσία που συνελήφθη τον Δεκέμβριο του 1937. Οι άνθρωποι που πίστεψαν ότι συμμετέχουν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, βασανίστηκαν άγρια για να ομολογήσουν τα όσα ανυπόστατα ήθελαν οι βασανιστές τους. Και στη συνέχεια, από τον Φλεβάρη του ’38, εκτελούνταν ως «εχθροί του λαού». Μαζί με τους ντόπιους Έλληνες κομμουνιστές (Πόντιους και Μαριουπολίτες), την ίδια τραγική μοίρα είχαν και τα μέλη του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ για να σωθούν από τις διώξεις στην Ελλάδα… Επίσης, χιλιάδες αθώοι απλοί πολίτες θα έχουν την ίδια μοίρα. Θα δολοφονηθούν ή θα σταλούν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.
Όλα αυτά αποτελούν έως σήμερα μια Λευκή Σελίδα στην ιστορία τόσο της Αριστεράς όσο και του νεότερου ελληνισμού.
Παρακάτω έχουμε άλλη μια ανάρτηση που πρέπει να δούν οι καλοπροαίρετοι που είναι εγκλωβισμένοι στο Μαϊλο-Παπαρηγικό ΚΚΕ.
Είναι ζωγραφιές κρατουμένων στα Γκουλάγκ, που παριστούν τα φριχτά βασανιστήρια που υπέβαλαν στους πολίτες τα τέρατα της NKVD και της GPU
Рисунки из ГУЛАГа. Полная версия. Слабонервным не смотреть
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης άρχισαν να λειτουργούν από τις αρχές της δεκαετίας του ’20 για να υποδεχτούν πρώτα τους αναρχικούς και τα μέλη της αριστερής αντιπολίτευσης. Συνέχεια →
Ως γνωστόν, μετά την επικράτηση της Επανάστασης στη Ρωσία, άνθησαν οι πρωτοποριακές τέχνες.
Μαζί άνθισαν και οι ιδέες και οι προσπάθειες για μια καλύτερη ζωή, απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και όλα όσα δεινά ταλάνιζαν έως τότε το ανθρώπινο γένος.
Τη σημερινή μας ανάρτηση θα την αφιερώσουμε στην ερωτική μετεπαναστική τέχνη, όπως μας τη θύμισε το καλό ιστολόγιο Hit&Run…. Συνέχεια →
Απευθύνεται έκκληση-ενημέρωση σχετικά με οικονομική ενίσχυση και συνδρομή στην πρωτοβουλία της Ελληνικής Κοινότητας του Κρασνοντάρ «Πόντος» για ανέγερση Μνημείου των θυμάτων των εκτοπίσεων της περιόδου 1937-1938 (δεύτερη στήλη Μνημείου).
Ήδη από το Μάρτιο του 2011 έχει ανεγερθεί η πρώτη στήλη του Μνημείου, για την κατασκευή της οποίας αξιοποιήθηκαν εισφορές Ελλήνων-μελών της Κοινότητας του Κρασνοντάρ, αλλά και ολόκληρης της Ρωσίας.
Βάσει εξονυχιστικής εργασίας σε αρχεία, είναι γνωστά τα ονόματα των έξι (6) περίπου χιλιάδων θυμάτων της δεδομένης περιόδου, τα οποία και είναι χαραγμένα σε ύφασμα-πανό, τοποθετημένο στο σκυρόδεμα φράχτη κοντά στην αψίδα μνήμης.
Το Σεπτέμβριο του 2013 το Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού έλαβε απόφαση για ανέγερση του 2ου σταδίου (2ης στήλης) του Μνημείου, ενώ στις 30 Ιουνίου 2015 εκδόθησαν και οι τελικές άδειες για την κατασκευή.
Το έργο συνίσταται στην κατασκευή κιονοστοιχίας με γυάλινη πλατφόρμα, στην οποία θα είναι χαραγμένα τα ονόματα των θυμάτων των εκτοπίσεων, καθώς και στην αντικατάσταση του φράχτη από σκυρόδεμα, ώστε το Μνημείο καταστεί άρτια ορατό.
Τα ονόματα όλων, όσων παράσχουν ενίσχυση-αρωγή, θα αναφερθούν κατά την τελετή αποκαλυπτηρίων του Μνημείου.
Για λεπτομέρειες δύνασθε να απευθύνεσθε στην Ελληνική Κοινότητα του Κρασνοντάρ «Πόντος», στα κάτωθι στοιχεία επικοινωνίας:
Ελληνική Κοινότητα του Κρασνοντάρ «Πόντος», πρόεδρος – Β.Χ. Αμανατίδης
Ο ραδιοφωνικός σταθμός «Στο Κόκκινο» και το Βιβλιοπωλείο «Το Κεντρί» σας προσκαλούν την Δευτέρα 22 Ιουνίου, 8.00 μ.μ.στην παρουσίαση του βιβλίου «Ο Κόκκινος Καπνάς και ο ελληνισμός του Καυκάσου«.
Εκείνος μου μιλάει μπλέκοντας λέξεις και εκφράσεις στα ρουμέικα και στα ρώσικα. Εγώ του απαντάω στα ελληνικά. Προσπαθεί να ρουφήξει κάθε μου λέξη και κάθε φορά που δεν καταλαβαίνει, με κοιτάζει απογοητευμένος, «δεν θυμούμαι παιδάκι μου, δεν θυμούμαι πια». Κι όμως, ο Στυλιανός Χαμσά, 88 χρονών σήμερα, θυμάται με κάθε λεπτομέρεια τα πάντα. «Οι γονείς μου ήταν Έλληνες και μετανάστευσαν από την Κριμαία το 1778. Ήμουν μόλις 17 χρονών, όταν έφυγα από το χωριό μου για να πολεμήσω στο μέτωπο, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Άνθρωπος που δεν έχει ζήσει τον πόλεμο, δεν ξέρει τι θα πει πόνος. Και τώρα, λίγο πριν από το τέλος της ζωής μου ζω με τον ίδιο φόβο, με την ίδια αγωνία».
Ενα απολαυστικό αφήγημα του συγγραφέα, Ντενίς Ντραγκούνσκι, για την απόλαυση του σεξ την περίοδο της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά και για τα τεράστια ταμπού -που συχνά προκαλούν γέλιο και θλίψη μαζί- που υπήρχαν τότε. Αξίζει να το διαβάζετε μέχρι την τελευταία αράδα.
«Έλα μαζί μας στο εργοτάξιο!» Πηγή: Βαλερί Μπαρίχιν
Στην ΕΣΣΔ, γύρω από το σεξ πάντα υπήρχε η … αύρα ενός ταμπού, αν και το σεξ, εννοείται ότι “κυλούσε” κανονικότατα, πολύ συχνά μάλιστα, και διόλου λιγότερο από σήμερα. Αλλά το να το συζητάς δημόσια και μάλιστα να το δείχνεις στην TV; Απαπα! Ηταν ντροπή κι ανήθικο. Εχει ακουστεί ότι την περίοδο της περεστρόικα, κατά τη διάρκεια μιας τηλεοπτικής σύνδεσης Μόσχας – Βοστόνης, μια κυρία δήλωσε: “Εμείς στην ΕΣΣΔ δεν έχουμε σεξ”. Ήταν μια λάθος διατύπωση. Στην πραγματικότητα είπε ότι δεν δείχνουν σεξ στην τηλεόραση.
Mπορεί να υπάρξει κυβέρνηση της Αριστεράς; Σ’ αυτό το ερωτημα θέτει και προσπαθεί να πάρει απαντήσειςτο περιοδικό «Μαρξιστική Σκέψη», στον 9ο τόμο.
Ο τόμος αφιερώνεται στο μεγαλύτερο μέρος του στο επίκαιρο θέμα της «Κυβέρνησης της Αριστεράς», το οποίο φωτίζεται από διάφορες όψεις.
Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει συνεντεύξεις γνωστών στελεχών από το χώρο του ΣΥΡΙΖΑ και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Οι Λ. Βατικιώτης, Ρ. Δούρου, Θ. Καμπαγιάννης, Σ. Σακοράφα, Κ. Σκορδούλης, Π. Σωτήρης, Γ. Τόλιος απαντούν σε μια σειρά ερωτήματα του περιοδικού, παρουσιάζοντας, μέσα από το δικό τους προσωπικό στίγμα, τις προσεγγίσεις και επεξεργασίες που αναπτύσσονται στους βασικούς πολιτικούς φορείς της Αριστεράς. Αυτό το μέρος ολοκληρώνεται με ένα άρθρο της Ιρλανδής πανεπιστημιακού Έ. Σίχαν, όπου καταθέτει τις εμπειρίες της από τα ταξίδια της στη χώρα μας και τις συναντήσεις της με παράγοντες της ελληνικής Αριστεράς.
Το δεύτερο μέρος αφιερώνεται στις πιο πρόσφατες ιστορικές εμπειρίες της κυβέρνησης της Αριστεράς. Με αφορμή και τον πρόσφατο θάνατο του ηγέτη της Βενεζουέλας, διακεκριμένου επαναστάτη Ούγκο Τσάβες, ο Ν. Αναστασιάδης πραγματεύεται τα προβλήματα της μπολιβαριανής διαδικασίας. Από την άλλη μεριά, ο Δ. Καλτσώνης ασχολείται με τα διδάγματα από την τραγική εμπειρία της κυβέρνησης Αλιέντε στη Χιλή.
Στη συνέχεια ακολουθεί ένα αφιέρωμα στην Κομμουνιστική Διεθνή, με αφορμή τα 70 χρόνια από τη διάλυσή της από τον Στάλιν το 1943. Παρουσιάζονται κυρίως οι γόνιμες επεξεργασίες των πρώτων συνεδρίων της Κομιντέρν για το ενιαίο μέτωπο και την εργατική κυβέρνηση. Ο αναγνώστης θα βρει σχετικά κείμενα του Ζινόβιεφ και του 4 Συνεδρίου της Κομιντέρν, καθώς και πρόσφατες αναλύσεις των Τζ. Ρίντελ, Δ. Αστερίου και Π. Βογιατζή.
Ακολουθεί ένα αφιέρωμα στον Μαρξ, με αφορμή τη συμπλήρωση των 130 χρόνων από το θάνατό του. Περιλαμβάνει κείμενα των Χ. Λάσκι, Τ. Μαστρογιαννόπουλου, Ου. Έμετ, Ε. Μαντέλ και Γκ. Πλεχάνοφ. Και ο τόμος ολοκληρώνεται ταιριαστά με ένα άρθρο του Χ. Κεφαλή για την πρόσφατη ταινία του Γαβρά «Το κεφάλαιο», μια έξοχη ανατομία του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού με τα μέσα της τέχνης, και ένα μέρος βιβλιοκριτικών.
Ως φαίνεται δεν αρκούν οι 3.000-4.000 αυτοκτονίες στη πατρίδα μας τον καιρό των μνημονίων, κάποιοι θέλουν να ‘ναι ακόμη πιο βαρύ το τίμημα που θα πληρώσει ο λαός.
Η κυβέρνηση της εθνικής καταισχύνης άρχισε να αποστέλλει τα ειδοποιητήρια θανάτου προς 40.000 περίπου υπερήλικες νεοπρόσφυγες από την πρώην ΕΣΣΔ και Βορειοηπειρώτες που με βάση τον ν.4093/2012 (μεσοπρόθεσμο) περικόπτεται η πενιχρή τους σύνταξη των 300 ευρώ αλλά και η ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη.
Τους οδηγούν στην εξαθλίωση, στην πείνα και στον θάνατο.
Με περίσσια θρασύτητα ονομάζουν αυτό το κωλόχαρτο διακοπής της σύνταξής τους «αίτηση-υπεύθυνη δήλωση» , τους υποχρεώνουν δηλαδή να κάνουν αίτηση για να τους κόψουν την σύνταξη με την απειλή ότι εάν δεν το υποβάλουν θα τους ανασταλεί η σύνταξη…… τόση παλιανθρωπιά και τόσος εξευτελισμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από τους πλασιέδες των τραπεζών.
Πάλι η ίδια ντροπιαστική διαδικασία με εκείνες τις άθλιες «επιτροπές ιθαγένειας» , » είσαι ο… και λέγεσαι…εγεννήθεις ….».
Αηδία δε προκαλούν οι «δικαιολογίες» των σύγχρονων νενέκων, αυτών που υπέγραψαν αυτόν τον νόμο που ζηλεύοντας την δόξα του Χρυσοχοϊδη δηλώνουν «νύχτα μας έδωσαν τον νόμο, 800 σελίδες , δεν προλάβαμε να τον διαβάσουμε»…
Τα βάσανα των νεοπροσφύγων ομογενών από την πρώην ΕΣΣΔ είναι ταυτόσημα με τα βάσανα και τα πάθη όλων των Ελλήνων και έχουν τις ίδιες αιτίες. Η αλληλεγγύη στην καθημερινή ζωή και στους αγώνες είναι προϋπόθεση για να σταθεί όρθια ολόκληρη η κοινωνία.
Η Πανελλαδική επιτροπή αγώνα ομογενών από την πρώην ΕΣΣΔ καλεί σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας ενάντια στις σχετικές διατάξεις του ν. 4093/2012 αύριο 1 η ώρα το μεσημέρι Σταδίου 29στο Υπουργείο Εργασίας & Κοινωνικής Ασφάλισης.
Μια εξαιρετική παρέμβαση έκανε ο Χρήστος Κεφαλής στο πλαίσιο του αφιερώματος για τους Έλληνες κομμουνιστές στο Σοβιετικό Μεσοπόλεμο που δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.
.
Είναι από τα σπάνια κείμενα που τοποθετούν το ζήτημα της άγνοιας και της αδιαφορίας που επέδειξε ο ελλαδικός χώρος και ειδικά η ελλαδική αριστερά για το μεγαλειώδες εκείνο φαινόμενο που τόσο σκληρά συνέτριψε ο σταλινισμός.
Η αποκάλυψη μιας άγνωστης σελίδας της Ιστορίας ρίχνει συχνά νέο φως σε πράγματα που ώς τότε θεωρούνταν αυτονόητα, βοηθώντας να αναθεωρήσουμε τυποποιημένες απόψεις, είτε πρόκειται για την ιστορία ενός λαού είτε για ευρύτερα, κοσμοϊστορικά γεγονότα.
Η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού στην ΕΣΣΔ ανήκει σε αυτή την κατηγορία των μικρών και μεγάλων άγνωστων σελίδων, που η ανάγνωσή τους αποσαφηνίζει καλύτερα το φόντο και τις διεργασίες μιας εποχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται βέβαια για τη μετεπαναστατική Ρωσία και τις εξελίξεις στα χρόνια της ΝΕΠ και στη σταλινική περίοδο. Εξελίξεις που επηρέασαν άμεσα όχι μόνο τις τύχες των εθνών της ΕΣΣΔ αλλά και όλη την πορεία του πλανήτη, μη αφήνοντας απ’ έξω κανένα πεδίο της κοινωνικής ζωής και της ανθρώπινης σκέψης.
Τα πολύτιμα στοιχεία που αποκάλυψε για το θέμα η κοπιαστική ερευνητική προσπάθεια ρίχνουν ένα τοπικό αλλά ζωντανό φως στη σύγκρουση των δυνάμεων που καθόρισαν την πορεία και την έκβαση του πρώτου σοσιαλιστικού πειράματος. Πρόκειται για γεγονότα που, όπως εύστοχα επισημαίνεται, έχουν γενικά αγνοηθεί στην ελληνική ιστοριογραφία, από τη μια γιατί η αποδοχή της ύπαρξης μιας μικρής «σοβιετικής Ελλάδας» δεν συμβάδιζε με τις κλίσεις των συντηρητικών ιστορικών και από την άλλη γιατί η τραγική τύχη των Ελλήνων κομμουνιστών του Πόντου, θυμάτων στην πλειονότητά τους των σταλινικών διώξεων, δεν ανταποκρινόταν στα κλισέ του εγχώριου δογματισμού.
Ο Πολύκαρπος Χαϊτας και το Ποντιακό Θέατρο στην Κατερίνη (1929-1943)
.
του Αντώνη Κάλφα
.
Μια εισήγηση στο πρόσφατο συνέδριο της Εστίας Πιερίδων Μουσών από την ερευνήτρια του Ποντιακού Μουσείου Λένα Καλπίδου ρίχνει φως στην ιστορία του θεάτρου στην Κατερίνη και πιο συγκεκριμένα στον ακούραστο εργάτη του ποντιακού θεάτρου Πόλυ Χάϊτα, συνομήλικο και των δικών μας Ποντίων Σάββα Κανταρτζή, Γ. Δεληγιαννίδη, Θεόφ. Χαλκίδη. Θα άξιζε το αυτοβιογραφικό κείμενο του Χάϊτα να εκδοθεί από τους Ποντιακούς Συλλόγους όχι μόνο γιατί είναι γραμμένο στην Ποντιακή αλλά και διότι αποτελεί ένα από τα σπάνια τεκμήρια αυτής της περιόδου με αναφορές στην Κατερίνη.
.
Όπως είπε η Λένα Καλπίδου ο Πολύκαρπος Χάϊτας, ηθοποιός, σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας, σχετίζεται από πολλές πλευρές με την παρούσα ημερίδα στην Κατερίνη κι αυτό γιατί η Πιερία ήταν ο πρώτος τόπος που τον φιλοξένησε. Την Κατερίνη τη γνώρισε στα είκοσι οκτώ του, έζησε εδώ δεκατέσσερα δημιουργικά χρόνια και κατάφερε να καλλιεργήσει στο κοινό την αγάπη για το θέατρο και να στεριώσει στην πόλη τη θεατρική δράση.
.
Παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα από την εισήγηση της Λένας Καλπίδου τα οποία γραμμένα με επιστημονική ακρίβεια και στηριγμένα σε ανέκδοτες πηγές φωτίζουν μια σπουδαία πτυχή της μεσοπολεμικής Κατερίνης. Παράλληλα, τα στοιχεία αυτά ενισχύουν τα ήδη δημοσιευμένα τεκμήρια της δράσης της προσφυγικής ευαγγελικής κοινότητας στην πόλης μας επιβεβαιώνοντας έτσι τόσο την αγάπη για την πνευματική καλλιέργεια (εκδόσεις θρησκευτικού περιεχομένου, οργάνωση βιβλιοθήκης, μουσική παιδεία) όσο και το ενδιαφέρον για το θέατρο όπως η περίπτωση Χάϊτα (παρά τις ακρότητες της ευαγγελικής πουριτανικής ιδεολογίας π.χ. απαγόρευση του –κοσμικού- θέατρου, της ύπαρξης χώρων ψυχαγωγίας κλπ) στην αμιγή ζώνη του συνοικισμού (βλ το βιβλίο των Α. Κάλφα και Π. Παπαγεωργίου με τίτλο «Ο συνοικισμός Ευαγγελικών της Κατερίνης», Κατερίνη 2001).
.
«Το ανέκδοτο χειρόγραφό του με τίτλο “Η συμμετοχή μου στο θέατρο 1917 – 1970 ” γραμμένο στην ποντιακή διάλεκτο, με ευαισθησία, κριτικό πνεύμα και σατιρική διάθεση, μας αποκαλύπτει πολύ σημαντικά στοιχεία για την Κατερίνη δυο δεκαετίες περίπου μετά την απελευθέρωσή της.
Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο. Από τον «Δρόμο της Αριστεράς»Δύσκολο να μιλήσεις και να γράψεις για τα λεγόμενα «εθνικά» θέματα.
Δύσκολο να κρατήσεις τις ισορροπίες και την ψυχραιμία σου. Δύσκολο να αποφύγεις τις εθνικιστικές κορώνες…
Ο Απόστολος Παπαγιαννόπουλος καταπιάνεται με ένα δύσκολο θέμα και το φέρνει σε πέρας όχι απλώς με αξιοπρέπεια και σοβαρότητα, αλλά προσφέρει και άφθονο υλικό για να κατανοήσουμε πολλά από το γεγονότα που επηρέασαν άμεσα και τη χώρα μας. Η Επιστροφή έχει τον υπότιτλο Η αληθινή ιστορία του Μιχαήλ Θεοδόροβιτς Κυριάκοβ. Δεν πρόκειται, όμως, για μια ιστορική βιογραφία. Στην πραγματικότητα η ζωή του Κυριάκοβ (Κυριακίδη) -ενός Έλληνα Ποντίου που κατάφερε να φτάσει στα ύπατα αξιώματα στη Σοβιετική Ένωση- γίνεται η αφορμή για να μας αφηγηθεί ο συγγραφέας τη δραματική ιστορία των Ποντίων. Μια δραματική oδύσσεια του 20ου αιώνα. Ένας διαρκής ξεριζωμός. Διωγμοί ατέλειωτοι. Είναι να απορείς με το κουράγιο των ανθρώπων. Με αφορμή το βιβλίο, αλλά και τη συζήτηση που γίνεται τον τελευταίο καιρό για το ζήτημα των Ποντίων, είχαμε μια ενδιαφέρουσα συνομιλία με τον συγγραφέα.
Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με την περίπτωση του Μιχαήλ Θεοδόροβιτς Κυριάκοβ και να γράψετε αυτό το βιβλίο; Είχα πάντα την επιθυμία να πληροφορηθώ για την τύχη και την πορεία των Ελλήνων Ποντίων, οι οποίοι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του ΄22 αναζήτησαν τη σωτηρία τους στην ομόδοξη Ρωσία. Για πολλές δεκαετίες ο ελληνισμός αυτός, ένεκα Ψυχρού Πολέμου, ελληνικού Εμφυλίου και πολιτικών αντιθέσεων στην Ελλάδα, έμεινε αποκομμένος από τον εθνικό κορμό και δεν γνωρίζαμε παρά ελάχιστα για την τύχη του. Με την κατάρρευση της τέως Σοβιετικής Ένωσης και τον ερχομό των πρώτων Ελλήνων προσφύγων στην Ελλάδα, έτυχε να γνωρίσω πολλούς ΄Ελληνες του Πόντου που έζησαν εκεί οι οποίοι μου διηγήθηκαν πολλά και ανάμεσα σ΄αυτούς και συγγενείς του Μιχαήλ Θεοδόροβιτς Κυριάκοβ η περίπτωση του οποίου, χωρίς να είναι μοναδική, με συγκίνησε ως αντιπροσωπευτική του αγώνα των Ελλήνων για επιβίωση αλλά και πρόοδο και προκοπή… Στην ουσία, το βιβλίο μου, πέρα από την ιστορία του Κυριάκοβ, περιγράφει και την πορεία του Ποντιακού Ελληνισμού στην τέως ΕΣΣΔ … Συνέχεια →
ΤΟ ΑΙΜΑ ΚΥΛΑΕΙ ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΖΗΤΑΕΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΟΜΟΝΑΡΧΙΚΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΔΕΞΙΑ (και αρκετούς ακόμη βέβαια…)
γιατί βρισκόμαστε στο απίστευτο εκείνο σημείο, όπου:
Οι απόγονοι των δολοφόνων του Ελληνισμού της Ανατολής να ομνύουν στη μνήμη των θυμάτων
Το ότι οι Νεοέλληνες έχουν κοντή μνήμη και ότι εύκολα μπορούν να τους δουλέψουν και να τους τουμπάρουν οι διάφοροι πονηροί και επιτήδειοι, το έχουν καταλάβει όλοι. Ένας από τους τελευταίους που το πήρε είδηση είναι ο Μιχαλολιάκος της Χρυσής Αυγής, που τελευταία οσμίστηκε ψαχνό και σαν κοράκι όρμησε πάνω στον προσφυγικό ελληνισμό.
Τολμά να σκυλεύει στην προσφυγική Μνήμη αυτός που είναι ένας από τους κυριότερους πολιτικούς κληρονόμους των δολοφόνων του Λαϊκού Κόμματος, της μοναρχίας και του Ιωάννη Μεταξά:
–που δεν έστειλαν ούτε μια σφαίρα στους Πόντιους αντάρτες όταν έδιναν τον τίμιο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα,
–που απαγόρευσαν τους Ίωνες να εξοπλιστούν, να δημιουργήσουν ντόπιο μικρασιατικό στρατό και να κηρύξουν την Ανεξαρτησία της Ιωνίας και εν τέλει
–τους παρέδωσαν συνειδητά στο σπαθί των τσετών του Μουσταφά Κεμάλ πασά..
Αυτών –δηλαδή του Ιωάννη Μεταξά και της φασιστικής του συμμορίας – που το 1938 μετωνόμασαν την Οδό Αποστόλου Παύλου στη Θεσσαλονίκη των προσφύγων-θυμάτων του Μουσταφά Κεμάλ σε Οδό Κεμάλ Ατατούρκ
Τολμάει ακόμα να μιλάει για τα θύματά μας από το σταλινισμό συνεπικουρούμενος από τον άλλο αλήτη, τον Μάκη Μαϊλη. Μόνο που δεν λέει ότι στο στόχαστρο του σταλινισμού βρέθηκαν πρώτα οι Πόντιοι μαζί με τους ελλαδίτες κομμουνιστές, ότι καταστράφηκε η σοβιετική ελληνική κοινωνία.
Μόνο που θυμήθηκε πολύ αργά και αυτή τη μεγάλη τραγωδία του νεότερου ελληνισμού!!!!!
Αποσιωπά συνειδητά το γεγονός ότι ο δικός του Πατερούλης, ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς που μάλλον έτρεφε μεγάλη συμπάθεια για τον Στάλιν, είχε απαγορεύσει την είσοδο των καταδιωγμένων Ελλήνων από τον Στάλιν στην Ελλάδα. Μόνο όταν απελάθηκαν 25.000 γυναικόπαιδα το 1938-39 αναγκάστηκε να τα δεχτεί. Ότι τους είχε υπό επιτήρηση ως ύποπτους εθνικών φρονημάτων…
Ένα από τα θέματα που είχαμε σε εκκρεμότητα ήταν το εγκληματικό αντιλαϊκό ατόπημα -στο «Σκάι», στην εκπομπή του Ευαγγελάτου- του υπ’ αρίθμ. 1 Κομισάριου Εσωτερικής Ασφάλειας του ΚΚΕ, του τρολ που φέρει το όνομα «Μάκης Μαϊλης«….. που, αφού με την παρέα του εκπαραθύρωσαν κάθε υγιές στοιχείο και κάθε αξιόλογη παρουσία, μετέτρεψαν το ιστορικό αυτό Κόμμα σε γριούλα που ονειρεύεται τον καλό της Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς, για να ζήσουν ευτυχισμένοι στη ντάτσια τους κάπου στο κατώτατο άκρο των Βλακανίων…
Πέρα όμως από τις ονειρώξεις της κυρίαρχης ομάδας και την αταβιστική επιστροφή στην ανάμνηση της σταλινικής εποχής, υπάρχει άμεσο ζήτημα με την προσβολή του ίδιου του Λαού, τη συκοφάντηση των θυμάτων και την αιτιολόγηση της βάρβαρης σταλινικής καταστολής. Σε συνομιλία του με τη Χρυσή Αυγή, κατάφερε να μετατρέψει τους Νεοναζί σε τιμητές των λαϊκών συμφερόντων και να επωμιστεί ο ίδιος το ρόλο του νεοναζί κουκουλοφόρου.
Διαβάστε τι είπε ο αντιδραστικός καραγκιόζης: Ότι οι διώξεις κατά των Σοβιετικών Ποντίων του 1937-1938 έγιναν γιατί συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1941: «… Οσο για τους Πόντιους που ανέφεραν, αυτοί ήταν συνεργάτες των Γερμανών. «Συνεργάτες των Γερμανών κατά την εισβολή στη Σοβιετική Ενωση το 1941, μαζί με Ρώσους δοσίλογους, βεβαίως ο σοβιετικός λαός τους αντάμειψε όπως αντάμειψε και εδώ με τον ίδιο τρόπο. Αυτούς στους οποίους αναφέρθηκαν οι κύριοι, ήταν αντεπαναστάτες τους οποίους χτύπησαν και Ελληνες που ήταν στον Κόκκινο Στρατό. Ηταν οι αστοί που ήθελαν να ξαναφέρουν τη γη στην ιδιοκτησία εκείνων που εκμεταλλευόντουσαν άθλια εκατομμύρια ανθρώπους, μουζίκους. Αυτοί είχαν συνασπιστεί για να ανατρέψουν τη σοβιετική εξουσία και μαζί τους και Ελληνες αστοί. Αυτούς τους χτύπησαν μαζί με τον Κόκκινο Στρατό και Ελληνες εργάτες και αγρότες….»
Είναι γνωστό ότι η ομάδα Παπαρήγα(σε ρόλο Στάλιν)και Μαίλη(σε ρόλο Μπέρια) κατάφεραν να επικρατήσουν κατά των άλλων ομάδων, να εκδιώξουν από το Κόμμα κάθε άλλη φωνή και εν τέλει να είναι αυτοί οι διαχειριστές της σφραγίδας του ΚΚΕ. Είναι γνωστή επίσης η άποψή τους και τους όραμα τους: Μια Ελλάδα σαν την Τσεχοσλοβακία πριν την μόλυνση από τον ιό της ελευθερίας ή καλύτερα σαν τη Σοβιετική Ένωση πριν το θάνατο του Στάλιν.
Όλα αυτά καλά! Είναι ενδιαφέροντα και συζητήσιμα.
Όμως υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις «θεοσεβούμενων» οπαδών, που τη νέα γραμμή προσπαθούν να την περάσουν «δια πυρός και σιδήρου.» Χρησιμοποιώντας ψεύδη, πλαστογραφίες, συμμαχώντας με νεοναζί κ.λπ. Τέτοια είναι η περίπτωση ενός μέλους του ΚΚΕ, του Κώστα Χάρη, ο οποίος σε κείμενό του στην εφημερίδα «Εύξεινος Πόντος», τόλμησε να προσβάλλει βάναυσα τους Πόντιους από την ΕΣΣΔ. Ακριβώς γι αυτό προκλήθηκε ένα κύμα αντίδρασης με άρθρα που αποκάλυπταν τον αντιδραστικό και αντιλαϊκό χαρακτήρα του κειμένου του Κ. Χάρη και δημοσιεύτηκαν στην ίδια εφημερίδα. Εκτός από το δικό μου που ακολουθεί, άρθρα απέστειλαν οι Γιώργος Γρηγοριάδης, πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων εκ Σοχούμι και ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης. Αργότερα θα αναρτήσουμε και το κείμενο του Γρηγοριάδη.
Ανδρέας Ζαχαριάδης (Πόντιος και Αριστερός με δυ’ ομάτια)
—————————————————————-
Ο σύγχρονος ποντιακός δωσιλογισμός. Με αφορμή το άρθρο του Κώστα Χάρη
Διαβάζοντας το κείμενο του Κώστα Χάρη «ανιστόρητου» κατά δήλωσίν του στον «Εύξεινο Πόντο» αρ.φ. 181 εντυπωσιάστηκα πολύ. Και είναι αλήθεια ότι λίγες φορές εντυπωσιάζομαι από κείμενα. Ειδικά, όταν τα κείμενα τα έχουν γράψει κυριολεκτικά «ανιστόρητοι». Πόσο μάλλον όταν ο συγκεκριμένος αρθρογράφος είναι και ανεκδιήγητος. Και για να σας πω εξαρχής την άποψή, όπως τη διατύπωση σε μια σχετική συζήτηση σε ένα ιστολόγιο ενός σοβαρού και καλά ενημερωμένου οπαδού του ΚΚΕ: «Ο Κώστας Χάρης είναι ένας εμπαθής “θεοσεβούμενος” ανορθολογικός οπαδός του ΚΚΕ – που σίγουρα ζημιά κάνει στο Κόμμα του».
Ας διαβάσουμε και πάλι εκείνο τα συκοφαντικό, ανιστόρητο, ανεκδιήγητο, προβοκατόρικο, αντιλαϊκό και δωσιλογικό που έγραψε για τους συμπατριώτες μας Πόντιους της Σοβιετικής Ένωσης: «Δεν είναι δυνατόν ορισμένοι απόγονοι των συνεργατών των γερμανικών δυνάμεων κατοχικών δυνάμεων από την πρώην Σοβιετική Ένωση, που δεν έχουν καμιά ευθύνη για τις πράξεις των προγόνων τους, αλλά έχουν ευθύνη για την μεροληπτική κριτική και τη στρέβλωση της ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού, να προσποιούνται τα θύματα εκείνης της εποχής, ενώ είναι γνωστά τα εγκλήματα που διέπραξε η Ρωσική εθνικιστική φασιστική οργάνωση (ΡΟΑ), στην οποία πάνω από 20.000 οργανωμένοι ελληνοπόντιοι στην Σοβιετική Ένωση (που με τις επιρροές τους ο αριθμός τους αυξάνει γεωμετρικά) που πολεμούσαν στην κατοχή τον κόκκινο στρατό και το σοβιετικό λαό….»
Τι πίνεις και δε μας δίνεις βρε ανιστόρητε; Ποιους εννοείς, βρε προβοκάτορα και συκοφάντη;
Δεν διαβάζεις ούτε τα κείμενα των συντρόφων σου ιστορικών, όπως αυτά του Αναστάση Γκίκα της Επιτροπής Ιστορίας του ΚΚΕ; Που αναφέρει ο Γκίκας τέτοιες ανοησίες βρε αμόρφωτε; Ξέρεις τι γράφει για τη στάση των Ποντίων της Σοβιετικής Ένωσης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Πέρασαν ήδη 20 χρόνια από την οριστική διάλυση μιας μεγάλης αυτοκρατορίας, που σφράγισε την ιστορία του 20ού αιώνα, καθόρισε τη μορφή της ευρύτερης περιοχής μας, απείλησε τις έως τότε κυρίαρχες δυνάμεις του κόσμου, προσπάθησε να αλλάξει τις καθιερωμένες νοοτροπίες και διακήρυξε τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας «απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο».
Τελικά απέτυχε σ’ όλους τους στόχους που έθεσαν οι αρχικοί επαναστάτες του 1917, που πίστεψαν ότι μπορούν να υπερπηδηθούν κάποια στάδια της κοινωνικής εξέλιξης. Υλοποίησαν εντέλει τα πιο τρελά όνειρα των μεταφυσικών φιλοσόφων που πίστευαν ότι το πνεύμα προηγείται του όντος και ότι αρκεί η βούληση για να αλλάξει τον ρου των πραγμάτων και να ανατρέψει τους νόμους της φύσης…
Μόνο που γι’ αυτό απαραίτητη ήταν η σκληρή κυριαρχία μιας νέας τάξης ανθρώπων -συσπειρωμένων γύρω από το Κόμμα, απολαμβάνοντας τα πλείστα όσα οφέλη από τη συσπείρωση αυτή- που πίστευαν ότι αποτελούν την τελείωση του ανθρώπινου είδους, ότι οι ιδέες τους εκφράζουν την ενσάρκωση της έως τότε ουτοπίας και ότι η πολιτική πρακτική τους εγγυάται τον δρόμο για την κατάκτηση του επίγειου παράδεισου.
Κατάφεραν εντέλει να μετατρέψουν μια φιλοσοφική άποψη που προερχόταν από την καρδιά της νεωτερικότητας σε προνεωτερικό θρησκευτικό φαινόμενο. Και ακριβώς γι’ αυτό ανταγωνίστηκαν τις προηγούμενες θρησκευτικές εκφράσεις, προσπαθώντας να αντικαταστήσουν το παλιό τελετουργικό με το νέο, όπως και τα σύμβολα και τις «Ιερές Γραφές» των παλαιότερων δοξασιών. Η πρόσφατη κηδεία του Βορειοκορεάτη ηγέτη είχε την ίδια ακριβώς γεύση αυτού του νέου κομμουνιστικού τελετουργικού, που εισήχθη στην ιστορία από τον Στάλιν και την ομάδα του.
Η γνωριμία μου με τον Σέρζ ξεκίνησε πριν τρία χρόνια περίπου, όταν διάβασα τη βιογραφία του για τον Τρότσκι. Πήρα τόσες απαντήσεις τότε …
Στη συνέχεια τον αναζήτησα και διάβασα τις «Αναμνήσεις ενός επαναστάτη» και …τον ερωτεύτηκα, ίσως γιατί κάπως έτσι ήθελα να είναι ο αρχηγός μου. Τότε ευχήθηκα να ζούσε. Θα πήγαινα και στο Μεξικό, στο τόπο εξορίας του, για να τον συναντήσω!
Φαίνεται πως ο άγγελος μου απλά σχεδίαζε να γνωρίσω τον Σέρζ για να καταλάβω καλύτερα τον εαυτό μου και αυτό που ερχότανε.
Μπορεί ένα βιβλίο να σε κάνει να συνειδητοποιείς ακόμη περισσότερο γιατί θαυμάζεις έναν άνθρωπο που γνωρίζεις; Να βλέπεις ακόμη καλύτερα πλευρές του που τον κάνουν να διαφέρει τόσο από άλλους καθ’ όλα αξιόλογους ;
Διαβάζοντας την «Υπόθεση Τουλάγιεφ» στην Ιρλανδία, σελίδα 197, βεβαιώθηκα πως ναι:
…..Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος… ο αναρχικός Στεφάν Στέρν, έχοντας διαφύγει από τη Σοβιετική –Σταλινική- Ένωση για να αγωνιστεί στην Ισπανία διαπιστώνει :
Η Οκτωβριανή Επανάσταση υπήρξε κορυφαίο γεγονός που σφράγισε τον 20ο αιώνα. Ανεξάρτητα από την εξέλιξη και την κυριαρχία τελικά της αντεπανάστασης, είναι πρωτόφαντο το γεγονός ό,τι για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, οι λαϊκές μάζες εισέβαλαν τόσο έντονα στο ιστορικό προσκήνιο και αμφισβήτησαν την κυριαρχία των εκμεταλλευτριών τάξεων.
Η καλή γνώση εκείνων των διεργασιών μας αφορά τόσο ως σκεπτόμενους πολίτες που ενοχλούνται από την κυνικότητα της ταξικής μας κοινωνίας, όσο και σαν απογόνους των προσφύγων του ’22, οι οποίοι προέρχονται από μια ιστορική διεργασία που παράμετροί της ανιχνεύονται: α) στη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, β) στο δολοφονικό τουρκικό εθνικιστικό κίνημα και γ) στην ανεπάρκεια του νότιου ελλαδικού ελληνισμού.
ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο βγήκε για να συμπληρώσει τις γνώσεις μας για την ιστορική εκείνη στιγμή:
«Ο Οκτώβρης και η Εποχή μας», πρόλογος-εισαγωγή-επιμέλεια: Χρήστος Κεφαλής, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2010,σελ. 599, 25 €.
Μία από τις μεγάλες μάχες του Λένιν προς το τέλος της ζωής του ήταν η μάχη κατά της σοβιετικής γραφειοκρατίας, την οποία γενικότερα και όχι μόνο ως προς τη σοβιετική της μορφή, την αντιμετώπιζε από τρεις διαφορετικές οπτικές γωνίες:
Είτε σαν απόσπαση της κυρίαρχης τάξης από τις λαϊκές μάζες, κάτι που χαρακτηρίζει όλες τις ταξικές κοινωνίες και εκλείπει στο σοσιαλισμό, είτε σαν απόσπαση των διαχειριστών της εξουσίας από την κυρίαρχη τάξη στο βαθμό που αυτοί μέσω της θέσης τους επιδιώκουν πέρα από την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της κυρίαρχης τάξης και την ιδιοτελή εξυπηρέτηση των δικών τους ιδιαίτερων συμφερόντων, κάτι που μπορεί να συμβαίνει και στο σοσιαλισμό, είτε σαν χαρτοβασίλειο, κακή οργάνωση, υπεροχή του τύπου πάνω από το περιεχόμενο, κάτι που χαρακτήριζε το σοβιετικό σοσιαλισμό, ο οποίος από αυτή τη σκοπιά είχε κατά τον Λένιν πολλά να ζηλέψει από τον γερμανικό κρατικό καπιταλισμό και γενικότερα από την τεϊλοριανή εργοστασιακή οργάνωση, πειθαρχία και αποτελεσματικότητα.
Μ’ αφορμή μια εκδήλωση στην Κατερίνη απ’ το “Στέκι Πολιτών” όπου ο Αντώνης Κάλφαςπαρουσίασε το βιβλίο «Ο Κόκινος Καπνας και ο ελληνισμός του Καυκάσου« του Βλάση Αγτζίδη και όπου συζητήθηκε γενικά το σοβιετικό πείραμα, ο φιλόλογος Νίκος Αποστολίδηςανέλαβε και έφερε εις πέρας ένα δύσκολο έργο:
Να παίξει και να τραγουδήσει άγνωστα κομμάτια, σαν:
–τη Διεθνή με τον τρόπο που τραγουδήθηκε στην ΕΣΣΔ,
–κομμουνιστικά ποντιακά τραγούδια απ’ την ΕΣΣΔ που αναφέρονται στη τότε ζωή , όπως στη ζωή των κολχόζνικων, αλλά και
–άλλα που σαρκάζουντις νέες οικονομικές πρακτικές. Μαζί μ’ αυτά και
– αντάρτικα ποντιακά από την Ελλάδα, τόσο από την εαμική εποχή όσο και απ’ τον Εμφύλιο.
Με έκπληξη είδαμε στα «Νέα» το πρωτοσέλιδο του Βιβλιοδρόμιου στις 11 του Σεπτέμβρη. Φαρδιά πλατιά ο τίτλος «Ρωσοπόντιοι» σε εισαγωγικά και από κάτω «Η ξεχασμένη ιστορία μιας κοινότητας«. Και στο διαδίκτυο αναρτημένος ως κεντρικός τίτλος το ακόμα χειρότερο : ««Ρωσοπόντιοι» Ανάμεσα στη θυματοποίηση και στην εξιδανίκευση»
Ένα σύγκρυο νοιώσαμε ως πρώτο ερέθισμα, δεδομένου ότι ο αντιρατσισμός για μας δεν είναι πρόσχημα ξεσαλώματος, ούτε εύκολα λόγια του αέρα, όπως συνηθίζουν οι σε εισαγωγικά «αντιρατσιστές» που κυριαρχούν ολόγυρα.
Έναν από τους καλύτερους ορισμούς του σταλινισμού έδωσε ο Γκι Ντεμπόρ στην Κοινωνία του Θεάματος: «Ο σταλινισμός υπήρξε η βασιλεία του τρόμου ακόμα και μέσα στην ίδια τη γραφειοκρατική τάξη… Η ψευδής συνείδηση συντηρεί την απόλυτη εξουσία της μόνο διαμέσου του απόλυτου τρόμου, όπου κάθε αληθινό κίνητρο τείνει να εξαφανιστεί. Τα μέλη της γραφειοκρατικής τάξης στην εξουσία δεν έχουν δικαίωμα κυριότητας πάνω στην κοινωνία, παρά μόνο συλλογικά σαν συμμέτοχοι σʼ ένα θεμελιώδες ψέμα: πρέπει να υποδύονται τον ρόλο του προλεταριάτου που διευθύνει μια σοσιαλιστική κοινωνία, πρέπει να είναι οι ηθοποιοί που παραμένουν πιστοί στο κείμενο της ιδεολογικής απάτης...»
Η λειτουργία του σταλινισμού στη σοβιετική κοινωνία περιγράφηκε ικανοποιητικά το 1956 στη «Μυστική έκθεση» της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ). Η ανάμνηση της «Διαθήκης και των αρχών του Λένιν» χρησιμοποιήθηκε για την καταδίκη της σταλινικής πολιτικής, η οποία, όπως υποστήριζαν, «κατάφερε ένα πλήγμα στην αδελφοσύνη των λαών, στη σοσιαλιστική νομιμότητα».
Από τον Σύνδεσμο Ποντιακών Σωματείων Ν. Ελλάδας και Νήσων της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας, οργανώνεται εκδήλωση για τις σταλινικές διώξεις στον Καλλιτεχνικό-Μορφωτικό Σύλλογο Ποντίων Άνω Λιοσίων “Η Τραπεζούντα” Πάρκο πόλης, Πλατεία Πόντου, Αγ. Γεώργιος, Άνω Λιόσια
Όμως η εκδήλωση-παρουσίαση του βιβλίου αυτού την Τετάρτη 26 Μαϊου, είναι ιδιαιτέρως συμπαθητική γιατί οργανώνεται από τους νέους πρόσφυγες από την πρώην ΕΣΣΔ. Εκείνων, που οι γονείς και οι παππούδες συμμετείχαν λίγα χρόνια μετά τη Γενοκτονία του Πόντου σ’ εκείνο το θαυμαστό ελληνο-σοβιετικό πείραμα, πριν γίνουν βορά του σταλινικού Μολώχ το 1937-1938, εξοντωθεί η διανόησή τους στα γκουλάγκ και ο πληθυσμός μεταφερθεί ως δουλοπάροικος στις στέπες της Κεντρικής Ασίας το 1949 . Και το πρωτότυπο είναι ότι θα μιλήσουν οι ίδιοι! Γιατί μόνο εάν μιλήσουν οι ίδιοι υπάρχει ελπίδα να πάψει η Μνήμη τους να γίνεται βορά του νεοελληνικού κυνισμού.
Με την υπερβολή που διακρίνει τον νεοελληνικό μας χώρο, η προσπάθεια αντικατάστασης των ξένων όρων που εισβάλλουν στην ελληνική γλώσσα με ελληνικούς, καταγγέλεται πολλές φορές ως «εθνικισμός»…. [κινδυνεύοντας κι αυτός ο όρος, από την υπερβολική χρήση να πάψει να σημαίνει αυτό το οποίο γνωρίζουμε].
Όμως στις εποχές της πλήρους κυριαρχίας του κομμουνιστικού πολιτιστικού μοντέλου η προσπάθεια αυτή θεωριόταν επιβεβλημένη για να αποτραπεί η επικυριαρχία της κυρίαρχης γλώσσας επί των μικρών και αδύναμων πολιτισμών και γλωσσών.
Σ’ αυτή την κατεύθυνση αναπτύχθηκε η… “ελληνιζάτσια”, την οποία κήρυξαν οι διανοούμενοι κομμουνιστές Μαριουπολίτες, τις δεκαετίες ‘20 και ‘30, για να εξοβελίσουν από τη μαριουπολίτικη διάλεκτο τους ρωσισμούς (αλλά και τους ταταρισμούς) που εμπεριείχε.
Βάσιμες είναι οι υποψίες μας ότι για το δυστύχημα που συνέβη έξω απ’ το Σβερντλόφσκ -καθώς ο Πολωνός πρωθυπουργός και η συνοδεία του πήγαιναν να τιμήσουν μαζί με το Ρώσο πρωθυπουργό Πούτιν, τους χιλιάδες Πολωνούς αξιωματικούς που δολοφονήθηκαν με εντολή του Στάλιν- δεν ήταν ατύχημα αλλά δολιοφθορά.
Μια πανέξυπνη δολιοφθορά, που προήλθε από το έντονο πνεύμα και τις συνεχείς κατάρες του Γκίκα, του Μαϊλη και λοιπών νεοφώτιστων Πολ-Ποτικών του Περισσού. Οι νέοι αυτοί μαθητευόμενοι -αλλά αποτελεσματικότατοι- μαγοι, πιστεύουν ότι υπάρχει μια διεθνής συνομωσία στην οποία συμμετέχουν και τα σοβιετικά αρχεία για να σπιλωθεί το όνομα του Μεγάλου, του Μοναδικού, του Πατέρα των Λαών, του Τιμονιέρη και Οδηγού…… Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς ΣΤΑΛΙΝ.
Ως γνωστό, ο Περισσός έχει αναλάβει εδώ και λίγο καιρό την προσπάθεια επαναμάγευσης της θλιβερής μας καθημερινότητας. Έτσι δημιούργησε νέους θεωρητικούς, που δίνουν μια άλλη διάσταση στην παλιά μεταφυσική μαγεία του ιστορικού υλισμού. Μια διάσταση εξαιρετικά πετυχημένη, όπως αποδείχτηκα από το αποτέλεσμα επί του πολωνικού αεροπλάνου.
Ο σταλινισμός υπήρξε η αποθέωση της αλλοτρίωσης στο χώρο της Αριστεράς.
Όχι μόνογιατί αποξένωσε την εργατική τάξη από τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και τη μετέτρεψε σε απλό γρανάζι ενός ολοκληρωτικού μηχανισμού, ελεγχόμενου από μια γραφειοκρατία αποκομένη πλήρως από την κοινωνία [με τη δική της ιεραρχία και τους κανόνες, με τις ντάτσες (εξοχικά) πολυτελείας για τα στελέχη, με τα δικά της νοσοκομεία κ.ά προνόμια]
Αλλά γιατίμε την κυριαρχία του στη Σοβιετική Ένωση, κατέστρεψε το μεγαλειώδες εγχείρημα αλλαγής των κοινωνικών σχέσεων και ελέγχου των παραγωγικών δυνάμεων από τους παλιούς απόκληρους. Ο σταλινισμός δημιούργησε μια εξουσιαστική κομματική αριστοκρατία, εξαιρετικά κυνική και βίαια, που δεν είχε καμιά απολύτως αναστολή να θέσει στο στόχαστρό της τους παλιούς επάναστάτες, αλλά και ολόκληρους λαούς. Μεταξύ των οποίων και οι δικοί μας, οι Πόντιοι και οι υπόλοιποι Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης.
«Ένα από τα πιο άγνωστα θέματα του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος υπήρξε η δράση των ελληνικών κομμουνιστικών οργανώσεων στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το ’37.… Τα θέματα αυτά παρέμειναν άγνωστη σελίδα της νεοελληνικής Ιστορίας, γιατί οι πρωταγωνιστές -παρότι σταλινικοί- έπεσαν θύματα της αντιμειονοτικής-ρατσιστικής πολιτικής του σταλινισμού και γιατί η ελλαδική ιστοριογραφία υπήρξε βαθύτατα εσωστρεφής. Ακόμα και σήμερα είναι ελάχιστοι οι ερευνητές αυτής της σκοτεινής εποχής…..»
Οι εκδόσεις «Κολεχτιβιστής» τύπωσαν τέσσερα πρωτότυπα έργα του Κοστοπράφ. Απ’ αυτά ξεχωρίζει το επικό ποίημα Λάμπος (1932), το οποίο ήταν αφιερωμένο στον αγώνα των μπολσεβίκων παρτιζάνων της Αζοφικής εναντίον των ένοπλων «αντεπαναστατικών» ομάδων του Σκουρό και του Μαχνό. Ο Λάμπος, νεαρός Έλληνας, παρουσιάζεται στο ποίημα ως «αγωνιστής για την ευτυχία του λαού.» Το καλύτερο έργο του Κοστοπράφ είναι το έπος Λεόντης Χοναγμπέη, το οποίο εκδόθηκε το 1934. Ο κεντρικός ήρωας του έργου είναι ο Έλληνας λαϊκός ποιητής Λεόντης, ο οποίος εκφράζει το μίσος κατά των ντόπιων Ελλήνων γαιοκτημόνων των ελληνικών χωριών της Αζοφικής, που εκμεταλλεύονταν τους φτωχούς αγρότες. Η βασική αρχή, που εκφράζεται από τον Λεόντη, είναι: «Όταν ο λύκος λυπηθεί το αρνάκι, τότε και ο πλούσιος θα λυπηθεί το φτωχό.» Παράλληλα με την καταγγελία της εκμετάλλευσης ο Γ. Κοστοπράφ περιέγραφε με πολύ τέχνη την αγάπη του Λεόντη με την ελληνοπούλα Μαρία Κοσκός. Συνέχεια →
Μια ευχάριστη έκπληξη μας επιφύλαξε η «Αυγή της Κυριακής » , που λόγω Χριστουγέννων κυκλοφόρησε στις 25 Δεκεμβρίου. Στις σελίδες «Γράμματα και Τέχνες» φιλοξενεί ένα άρθρο για τις σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Και αναφωνούμε… «επιτέλους!» αναγνωρίζοντας ειλικρινά την κίνηση αυτή. Γιατί ο χώρος της Αριστεράς που προήλθε από τη ρήξη με το σταλινισμό, φαινόταν να έχει αδρανοποιήσει πλήρως τα αντανακλαστικά του. Φαινόταν να αδιαφορεί για μια σημαντική σελίδα της νεοελληνικής ιστορίας -αλλά και την ιστορία της Αριστεράς- που σχετίζεται με τη σταλινική παραμόρφωση…..
Φανταστείτε ότι κάποιοι φίλοι είχαν προσπαθήσει να κινητοποιήσουν το, σοβαρό κατά τα άλλα, ερευνητικό κέντρο υπό την επωνυμία Ινστιτούτο «Νίκος Πουλατζάς» να πραγματοποιήσει τον Ιούνιο που μας πέρασε μια επιστημονική συνάντηση με θέμα «Σταλινισμός και Μειονότητες»,μ΄ αφορμή την ανακήρυξη εδώ και πολλά χρόνια, από το 4ο Παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού, της 13ης Ιουνίου ως ¨Ημέρας Μνήμης για τις σταλινικές διώξεις».
Δυστυχώς η αδρανοποίηση των αντανακλαστικών του Ινστιτούτου, μαζί μάλλον με την ατολμία και το παραδοσιακό «δε βαριέσαι» των υπευθύνων, οδήγησε στην περιφρόνηση της πρότασης και στην πλήρη απογοήτευση κάποιων καλών φίλων (και δικών μας και του ΣΥΝ), που ακόμα ήλπιζαν ότι υπάρχουν ίχνη ευαισθησίας.
Πρόσφατα ακούσαμε τη γ.γ. του ΚΚΕ να καταγγέλει τον ΣύΡιζΑ, μ’ αφορμή την εσωτερική κρίση και τη σύγκρουση των διαφόρων τάσεων -που ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις και τις διαφωνίες- σημαίνουν ότι υπάρχει ζωντάνια και ποικιλία απόψεων. Σε αντίθεση με το ΚΚΕ, που ειδικά μετά το τελευταίο του συνέδριο κλείστηκε στον εαυτό του, επέλεξε έναν αμυντικό εργατισμό ως κοινωνική τακτική και άρχισε να αποκαθιστά και πάλι τους πεσόντες ηγέτες ενός αρνητικού παρελθόντος με προεξάρχοντα τον νεκροθάφτη του σοσιαλισμού και των σοβιετικών λαών Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι, κοινώς Στάλιν.
Στο πλαίσιο αυτής της παλινόρθωσης της ιδιότυπης σταλινικής μοναρχίας, άρχισε συκοφαντική επίθεση κατά των Ποντίων, οι οποίοι εδώ και 22 χρόνια θυμούνται και τιμούν μια απότις πλέον μαύρες σελίδες της νεοελληνικής ιστορίας, αλλά και του κομμουνιστικού κινήματος: αυτή της εξόντωσης της σοβιετικής ελληνικής κοινότητας και της διάπραξης μιας φρικτής πολιτιστικής γενοκτονίας.
Στο πλαίσιο αυτής της -εθιμοτυπικής πλέον- πραγματοποίησης εκδηλώσεων Μνήμης, διοργάνωσαν και φέτος μια εκδήλωση στις 29 Ιουνίου στην Αγία Βαρβάρα Αττικής. Οργανωτής υπήρξε ο Σύνδεσμος Ποντιακών Σωματείων Νότιας Ελλάδας και Νήσων της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας.
Οι υπεύθυνοι του ΚΚΕ, οξύνοντας τη συκοφαντική επίθεση κατά του ποντιακού ελληνισμού και του οργανωμένου ποντιακού κινήματος προσπάθησαν να διοργανώσουν ανεπιτυχώς μια 5η φάλαγγα από εγκάθετους σταλινικούς και δημοσίευσαν δύο καταγγελτικά άρθρα στον «Ριζοσπάστη», γεμάτα υπερβολές και ψεύδη.
Εντύπωση όμως κάνει -και πολλές υποψίες γεννά- το γεγονός ότι το ΚΚΕ δεν είχε να πει ούτε μια κακή λέξη για μια αντίστοιχη εκδήλωση που διοργάνωσε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη λίγες μέρες πριν ο εθνολαϊκιστής Νομάρχης Π. Ψωμιάδης. Φαίνεται ότι ο μαζικός χαρακτήρας του οργανωμένου ποντιακού κινήματος και οι ιδεολογικές του αναζητήσεις, ενοχλούν πολύ περισσότερο τους σταλινόσαυρους του Περισσού απ’ ότι η «επάρατος»!!!
Ο ΣΠΟΣ Ν. Ελλάδας και Νήσων της ΠΟΕ, συνέταξε μια πολύ σημαντική απάντηση την οποία και δημοσιεύουμε:
… πόνεσα την αιώνια σταυρωνόμενη ράτσα μου που κιντύνευε και πάλι στο προμηθεϊκό βουνό του Καυκάσου. Δεν ήταν ο Προμηθέας, ήταν η Ελλάδα καρφωμένη πάλι από το Κράτος και τη Βία στον Καύκασο -αυτός είναι ο σταυρός ο δικός της- και φωνάζει. Φωνάζει τους ανθρώπους, τα παιδιά της να τη σώσουν
Νίκος Καζαντζάκης («Καύκασος», Αναφορά στον Γκρέκο) Συνέχεια →
Ω! Συ Ήλιε, που αντανακλάται από εκατομμύρια καρδιές.
[Λ. Αραγκόν, εφημ. “Pravda”, 28 Αυγούστου 1936]
Ο ιστορικός που καλείται να μελετήσει τον 20ο αιώνα, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ιδεολογία και το κίνημα που τον χαρακτήρισε ήταν το κομμουνιστικό.…
Ο καλός μας φίλος «Κιλκισιώτης» μας έστειλε ένα δημοσίευμα απ’ το Ιντιμίντια με τίτλο «Σταλινισμός και μειονότητες» το οποίο έχει και αρκετές παραπομπές σε κείμενα που έχουμε κατά καιρούς ανεβάσει. Θεωρήσαμε καλό να το αναρτήσουμε και μεις, εν όψει του σημαντικού συνεδρίου του ΚΚΕ.
«Ο σταλινισμός κινήθηκε στον αντίποδα της πολιτικής του Λένιν, όσον αφορά το σεβασμό των πολιτισμικών δικαιωμάτων των λαών..
Στη θέση της πολυπολιτισμικής αντίληψης, του σεβασμού της πολιτιστικής ετερότητας και του συνθήματος «εθνικό στη φόρμα και σοσιαλιστικό στο περιεχόμενο», καταπίεσε τις μειονότητες και κατέστρεψε τον εθνικό τους πολιτισμό αναβιώνωντας το μεγαλορωσικό σωβινισμό.
Το ΚΚΕ βρίσκεται σε μια περίοδο προσυνεδριακής συζήτησης, εν όψει του 18ου συνεδρίου του, που θα πραγματοποιηθεί τον Φεβρουάριο. ‘Ενα από τα θέματα που συζητιέται, σχετίζεται με το ορθόν ή μη των σταλινικών διώξεων κατά των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης το 1937-1938. Μέχρι τώρα φαίνεται ότι η κυρίαρχη προσέγγιση είναι ιδεαλιστική και παραδοσιακή. Δε λαμβάνει υπόψη τα πραγματικά δεδομένα, ούτε καν τα σοβιετικά αρχεία. Ούτε βρίσκεται σε συμφωνία με την κομματική ιστορία. Με τον ίδιο τρόπο που δείχνει να αγνοεί την εξόντωση των μελών του ΚΚΕ, που είχαν καταφύγει στη Σοβιετική Ένωση μετά το 1928, με τον ίδιο τρόπο παρακάμπτει και αιτιολογεί την πλήρη απαγόρευση του σοβιετικού ελληνικού πολιτισμού και την εξόντωση των ντόπιων Ελλήνων (Ποντίων και Μαριουπολιτών) κομμουνιστών, μαζί φυσικά με πλήθος απλών πολιτών. Συνέχεια →
Ο EΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ (στην ΕΣΣΔ, το μεσοπόλεμο)
Ένα από τα πιο άγνωστα θέματα του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος υπήρξε η δράση των ελληνικών κομμουνιστικών οργανώσεων στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το ’37. Τη σοβιετική κυριαρχία επί των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων εξασφάλιζαν οι κομματικές οργανώσεις, οι οποίες μ’ αυτόν τον τρόπο ασκούσαν την εξουσία και υλοποιούσαν και τις πιο τολμηρές πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις (όπως η καθιέρωση της δημοτικής και του 20γράμματου αλφάβητου)… Τα θέματα αυτά παρέμειναν άγνωστη σελίδα της νεοελληνικής Ιστορίας, γιατί οι πρωταγωνιστές -παρότι σταλινικοί- έπεσαν θύματα της αντιμειονοτικής-ρατσιστικής πολιτικής του σταλινισμού και γιατί η ελλαδική ιστοριογραφία υπήρξε βαθύτατα εσωστρεφής.Ακόμα και σήμερα είναι ελάχιστοι οι ερευνητές αυτής της σκοτεινής εποχής…..
ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ: Αθώωσαν τους υπεύθυνους της Μικρασιατικής Καταστροφής….
ΑΝΑΘΕΜΑ!
Το πρωτοσέλιδο τουρκικής εφημερίδας (Αύγουστος ’22) με τις φωτογραφίες των Γούναρη και Στράτου και τον τίτλο: «ΓΟΥΝΑΡΗΣ-ΣΤΡΑΤΟΣ: ΟΙ ΣΩΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ»
Oι διαφημίσεις που βλέπετε στο τέλος των αναρτήσεων και δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με τη θεματολογία του μπλογκ μας, προέρχονται από τη WordPress (προκειμένου να καλυφθούν τα έξοδα του server) και δεν αποφέρουν κανένα οικονομικό όφελος στο ιστολόγιο μας.
Οι υπεύθυνοι της WordPress.com έστειλαν την παρακάτω ανακοίνωση: «The site is one of the free sites hosted on WordPress.com, and we are running ads to cover the costs of operating the site for the user. We run these types of ads sparingly in an attempt to interfere as little as possible with the experience of reading a site and for logged in users we don’t show ads at all».
Σ’ αυτή την περίεργη εποχή ο κάθε πονηρός επενδύει με τον τρόπο που πιστεύει ότι θα του αποφέρει κέρδος. Και όσο ποιο κυνικός και θρασύς είναι ο πονηρός , τόσο πιο έντονη κάνει την παρουσία του.
Ειδικά στη Σοβιετική Ένωση, την τραγική μοίρα την είχε όλη η ελληνική κομμουνιστική ηγεσία που συνελήφθη τον Δεκέμβριο του 1937. Οι άνθρωποι που πίστεψαν ότι συμμετέχουν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, βασανίστηκαν άγρια για να ομολογήσουν τα όσα ανυπόστατα ήθελαν οι βασανιστές τους. Και στη συνέχεια, από τον Φλεβάρη του ’38, εκτελούνταν ως «εχθροί του λαού». Μαζί με τους ντόπιους Έλληνες κομμουνιστές (Πόντιους και Μαριουπολίτες), την ίδια τραγική μοίρα είχαν και τα μέλη του ΚΚΕ που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ για να σωθούν από τις διώξεις στην Ελλάδα… Επίσης, χιλιάδες αθώοι απλοί πολίτες θα έχουν την ίδια μοίρα. Θα δολοφονηθούν ή θα σταλούν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.
Μ
Αγνωστες σελίδες της Ιστορίας
Ένα από τα θέματα που είχαμε σε εκκρεμότητα ήταν το εγκληματικό αντιλαϊκό ατόπημα -στο «Σκάι», στην εκπομπή του Ευαγγελάτου- του υπ’ αρίθμ. 1 Κομισάριου Εσωτερικής Ασφάλειας του ΚΚΕ, 
Για την εφημερίδα 
Πρόσφατα ακούσαμε τη γ.γ. του ΚΚΕ να καταγγέλει τον ΣύΡιζΑ, μ’ αφορμή την εσωτερική κρίση και τη σύγκρουση των διαφόρων τάσεων -που ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις και τις διαφωνίες- σημαίνουν ότι υπάρχει ζωντάνια και ποικιλία απόψεων. Σε αντίθεση με το ΚΚΕ, που ειδικά 
Ω! μεγάλε Στάλιν, ω αρχηγέ των λαών
Πόντος και Αριστερά 
