Για το βιβλίο του Ρωμανού Γεροδήμου «Ανταποκρίσεις από τον 21ο αιώνα» (εκδ. Παπαδόπουλος).
Του Γιώργου Σιακαντάρη
Ο Ρωμανός Γεροδήμος, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ, στα πενήντα περίπου άρθρα του, τα οποία δημοσιεύτηκαν στον αξιόλογο ιστότοπο και στο διαδικτυακό ραδιόφωνο Amagi, μας ξεναγεί με ιδιαίτερα γλαφυρό αλλά και πρω
τότυπο τρόπο στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Στο πρώτο μέρος με τίτλο «Ένας κόσμος σε μετάβαση» έχουμε μια μελέτη για τις εξελίξεις στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και στο δεύτερο μέρος με τίτλο «Ένα ταξίδι στο χωροχρόνο» ταξιδεύουμε μαζί με τον συγγραφέα σε χώρες άμεσα επηρεασμένες από αυτές τις εξελίξεις.
Ο συγγραφέας μάς παρασέρνει σε έναν γόνιμο προβληματισμό και ενδεχομένως σε εμβάθυνση ή και επανεξέταση των αντιλήψεών μας. Η εκ μέρους του απουσία οιουδήποτε φανατισμού και απολυτότητας παρακινεί τους αναγνώστες ελεύθερα να προβληματιστούν για τα συμπεράσματα του βιβλίου.
Αυτά τα άρθρα αναθεωρημένα και εμπλουτισμένα με πλήθος στοιχείων και παραπομπών συνθέτουν μια από τις πιο εύστοχες και διεισδυτικές αναλύσεις που έχω διαβάσει για το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Ο συγγραφέας μάς παρασέρνει σε έναν γόνιμο προβληματισμό και ενδεχομένως σε εμβάθυνση ή και επανεξέταση των αντιλήψεών μας. Η εκ μέρους του απουσία οιουδήποτε φανατισμού και απολυτότητας παρακινεί τους αναγνώστες ελεύθερα να προβληματιστούν για τα συμπεράσματα του βιβλίου.
Θα ξεκινήσω από την αγωνία του Γεροδήμου μήπως η κριτική πλευρών της παγκοσμιοποίησης μας οδηγήσει στην άρνηση της πολιτικής ως διαχείρισης της κοινής μας ζωής. Αυτός γνωρίζει ποια είναι τα διακυβεύματα της εποχής και γι’ αυτό τάσσεται ανεπιφύλακτα κατά μιας άποψης που προωθείται ως φιλελεύθερη, αλλά δεν έχει καμία σχέση με τον φιλελευθερισμό. Αυτή η άποψη διεκδικεί λιγότερο πολιτική και διακυβέρνηση. Στα κείμενά του ο συγγραφέας υποστηρίζει πως η γενικευμένη απόρριψη της πολιτικής είναι πάντοτε το πρώτο βήμα προς τις ολοκληρωτικές κοινωνίες και όχι προς τον φιλελευθερισμό.
Η εκλογή του Τραμπ σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής. Η νίκη του συμβολίζει τόσο τον θρίαμβο όσο και την ταυτόχρονη ήττα του φιλελεύθερου ατομισμού. Αυτός επικράτησε, αν και πολέμησε το ίδιο του το κόμμα, αποξένωσε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού, δεν παρουσίασε κανένα πρόγραμμα, έβρισε τα ΜΜΕ. Πώς, τότε, τα κατάφερε; Μια πρώτη ανάγνωση εξηγεί την επικράτησή του, αλλά και το Brexit ή και την άνοδο του ευρωπαϊκού λαϊκισμού με βάση την κρίση της αποβιομηχάνισης, τις ανισότητες, την απόρριψη του κατεστημένου, τον φόβο από τη μετανάστευση, την αίσθηση απώλειας και την ανασφάλεια μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας τα οποία αποξενώνονται ή φοβούνται λόγω της επισφαλούς θέσης τους στην εργασία. Αυτά για τον συγγραφέα είναι αφορμές, δεν είναι αιτίες. Οι βαθύτερες αιτίες εντοπίζονται κυρίως στην αποτυχία των θεσμών διακυβέρνησης να εξασφαλίσουν στους πολίτες μια καλή ζωή, όπως παλιά, και των διεθνών οργανισμών να αντιμετωπίσουν την αστάθεια του διεθνούς συστήματος. Όλα αυτά δεν είναι μεμονωμένα γεγονότα. Είναι φαινόμενα που δημιουργούν μια νέα παγκόσμια αταξία. Η αιτία αυτής της αταξίας εντοπίζεται στην «ανεπάρκεια των διεθνών οργανισμών και του συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης».
Oι θεσμοί του έθνους-κράτους και του μεταπολεμικού διεθνούς συστήματος δεν επαρκούν για να αντιμετωπιστούν τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα διατηρώντας ταυτόχρονα το δημοκρατικό πλαίσιο. Τα συστήματα λήψης αποφάσεων και εξουσίας αντιμετωπίζουν τεράστια ελλείμματα εμπιστοσύνης. Αν δεν διεθνοποιηθούν, το πρόβλημα δεν θα το έχουν μόνο αυτά αλλά και οι κοινωνίες και η δημοκρατία.
Μια μεγάλη αλήθεια την οποία όμως οι εθνικές κυβερνήσεις κάνουν πως δεν τη βλέπουν. Αυτές προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τον λαϊκισμό με εθνοκρατικές λογικές. Και αποτυγχάνουν. Θα σταθώ ιδιαίτερα σε μια παρατήρηση του συγγραφέα που νομίζω πιάνει το νήμα από την αρχή για να μας οδηγήσει στην έξοδο από τον λαβύρινθο της παγκόσμιας αταξίας. Κατ’ αυτόν οι θεσμοί του έθνους-κράτους και του μεταπολεμικού διεθνούς συστήματος δεν επαρκούν για να αντιμετωπιστούν τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα διατηρώντας ταυτόχρονα το δημοκρατικό πλαίσιο. Τα συστήματα λήψης αποφάσεων και εξουσίας αντιμετωπίζουν τεράστια ελλείμματα εμπιστοσύνης. Αν δεν διεθνοποιηθούν, το πρόβλημα δεν θα το έχουν μόνο αυτά αλλά και οι κοινωνίες και η δημοκρατία.
Συναρπαστική είναι η παρουσίαση αυτών των εξελίξεων σαν ένα διαρκές καρναβάλι. Στο καρναβάλι οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις νόρμες για λίγο καιρό και μετά επανέρχονται σ’ αυτές. Στο σημερινό καρναβάλι η εγκατάλειψη των νορμών, όπως αυτή προκύπτει από την κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων, αποκτά μόνιμο χαρακτήρα. Τώρα νόρμα είναι η απαξίωση των ελίτ, η απόρριψη των ιεραρχιών. Νόρμα είναι επιπλέον η πτώση των δεικτών ποιότητας της δημοκρατίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το άρθρο για τα πέντε σενάρια πολιτικής φαντασίας, τα οποία ξεχωριστά φαίνεται να μην είναι και τόσο πιθανά, αλλά ως μια ενότητα εξελίξεων δείχνουν να απειλούν τον φιλελεύθερο δυτικό κόσμο.
Ο Γεροδήμος τονίζει ιδιαίτερα τον αποδομητικό ρόλο της Ρωσίας του Πούτιν. Θεωρώ ότι τα στοιχεία για τους «ύποπτους φόνους» που καταθέτει και οι προειδοποιήσεις του για τον ρόλο της Ρωσίας έχουν πολύ ενδιαφέρον, αλλά κατά τη γνώμη μου πάσχουν, όπως και πάρα πολλών άλλων δυτικών αναλυτών, από μια ελλιπή γνώση της ρωσικής ιστορίας, η οποία είναι πολύ πιο πολύπλοκη από τα «πουτινικά» επιφαινόμενά της. Η ρωσική κοινωνία, όσο κι αν φαίνεται μονολιθική, είναι μια διχασμένη κοινωνία και γι’ αυτό η ανάλυσή της δεν μπορεί να περιορίζεται στις δράσεις του Πούτιν αλλά να περνά στα γενεσιουργά αίτιά της.
Η κριτική του στις λογικές της αυτοθυματοποίησης και της αυτολύπησης δεν έχει καμία σχέση με την απόρριψη του σεβασμού στη διαφορετικότητα. Η κριτική του στις ακρότητες της πολυπολιτισμικότητας και της πολιτικής ορθότητας δεν τον οδηγεί στην απαξίωση του κόσμου των δικαιωμάτων.
Πολύ καλή είναι, κατά τη γνώμη μου, η ανάλυση των προβλημάτων που προκύπτουν από την πολιτική ορθότητα. Εδώ ο συγγραφέας με έναν λόγο καθόλου δογματικό υποβάλλει σε κριτική τον κόσμο του πολιτικά ορθού, χωρίς όμως ούτε μια στιγμή να υποπίπτει στο σφάλμα της απόρριψης των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Η κριτική του στις λογικές της αυτοθυματοποίησης και της αυτολύπησης δεν έχει καμία σχέση με την απόρριψη του σεβασμού στη διαφορετικότητα. Η κριτική του στις ακρότητες της πολυπολιτισμικότητας και της πολιτικής ορθότητας δεν τον οδηγεί στην απαξίωση του κόσμου των δικαιωμάτων. Δεν το αναφέρει ρητά αλλά πιστεύω πως ο συγγραφέας απεχθάνεται τον όρο «δικαιωματιστές». Στα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα δεν χωρούν τέτοια ακροδεξιά φληναφήματα. Σε αντίθεση με μια τέτοια απαξιωτική λογική περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η δική του γραφή απογειώνεται στα σημεία ανάδειξης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν πολλοί άνθρωποι από την ομοφοβία. Από την άλλη έχει δίκιο όταν τονίζει πως το να μην σε εκτελούν στα καλά καθούμενα δεν είναι δικαίωμα μιας μειονότητας, αλλά ανθρώπινο δικαίωμα. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός πως ο ρατσισμός σκοτώνει λόγω φυλετικών, θρησκευτικών, ταξικών και σεξουαλικών διαφορών και όχι γενικά λόγω κάποιου αντιανθρωπιστικού πνεύματος. Το Ολοκαύτωμα ήταν έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, αλλά τα θύματά του ανήκαν στην εβραϊκή κοινότητα.
Ο συγγραφέας απεχθάνεται τον ρόλο του προφήτη που απειλεί ή ρίχνει αναθέματα. Λειτουργεί ως κοινωνικός κριτικός που επιζητεί λύσεις στα δύσκολα ερωτήματα που θέτει η σύγχρονη πραγματικότητα. Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω με την άποψή του πως πολλές φορές σε σχέση με τις ταυτότητες δημιουργείται ένα επικίνδυνο κλίμα επίθεσης στον ορθό λόγο, αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι από την άλλη, στο όνομα της κριτικής στην «πολιτική ορθότητα», υποκρύπτεται πολλές φορές μια επικίνδυνη επίθεση στα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού που είναι οι ανοικτές και ανεκτικές κοινωνίες.
Στο δεύτερο μέρος, μέσα από τα ταξίδια του στο Σάλτσμπουργκ, στην Αβάνα, στο αμερικανικό Τέξας, στο Πούνε της Ινδίας, στη Στοκχόλμη, στις συνοικίες του Μπουένος Άιρες, μοιράζεται μαζί μας συγκλονιστικές εμπειρίες που όσο και να φαίνεται περίεργο έρχονται να πλαισιώσουν και να τεκμηριώνουν το πρώτο μέρος των θεωρητικών προσεγγίσεών του. Αυτές όμως τις εμπειρίες συνοδεύει και μια σύντομη διαδρομή στην ιστορία αυτών των κρατών. Οι βιωματικές του περιπέτειες είναι το αλάτι στο πολύ νόστιμο φαγητό των αναλύσεών του για την παγκοσμιοποίηση. Εδώ δείχνει με συγκινητικό τρόπο αλλά και μυθιστορηματική γραφή πώς μπορεί το ατομικό να αντιμετωπίσει την κρίση της αβεβαιότητας με το δικό του οπλοστάσιο, αυτό των ιδεών και όχι της βίας.
Ο Γεροδήμος δεν είναι από αυτό το φρούτο των «φιλελεύθερων» που προέκυψαν εσχάτως στη χώρα μας λόγω της αντίθεσης προς την Αριστερά. Είναι ένας συνειδητός φιλελεύθερος για τον οποίο «ο σοσιαλδημοκρατικός εκσυγχρονισμός και η φιλελεύθερη μεταρρύθμιση δεν είναι αντίπαλοι αλλά τμήματα της ίδιας φιλοευρωπαϊκής, μεταρρυθμιστικής, προοδευτικής κεντρώας ιδεολογίας». Και συνεχίζοντας υποστηρίζει πως στην αντίθεσή τους με τον άκρατο νεοφιλελευθερισμό και τον σοσιαλιστικό κρατισμό «οι σοσιαλδημοκράτες, οι εκσυγχρονιστές και οι φιλελεύθεροι συμφωνούν και δίνουν τις ίδιες απαντήσεις». Κατ’ εμέ σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός δεν χρειάζονται να συναντηθούν γιατί προέρχονται από την ίδια μήτρα, είναι αδέλφια, γονείς των οποίων είναι ο Διαφωτισμός και η κοινωνική δικαιοσύνη. Γι’ αυτόν τον λόγο, παρά τις επιμέρους κριτικές, δεν μπορεί παρά να με ενθουσιάζει όταν ένας φιλελεύθερος σαν τον Γεροδήμο αισθάνεται τόσο κοντά στη σοσιαλδημοκρατία, ακόμη και αν την κατατάσσει στην κεντρώα ιδεολογία και όχι στην αριστερή δημοκρατική.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας.
Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας – Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).
————————————————————————————————————————————–
———————————————————
———————-
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Αυτό που είναι συγκλονιστικό στα ταξίδια δεν είναι οι διαφορές και το εξωτικό, αλλά οι ομοιότητες· το να ανακαλύπτεις συνεχώς κοινά στοιχεία – στο αστικό τοπίο, στους ανθρώπους, στην κουλτούρα· το να διαπιστώνεις το πόσο κοινή είναι η φύση και η μοίρα των ανθρώπων ανεξαρτήτως συνόρων ή επιφανειακών διαφορών· το να αποκτάς μια σχέση με τον ξένο τόπο ώστε –ασχέτως πόσο χρόνο πέρασες εκεί– να μην σου είναι πιά ξένος αλλά οικείος».
 |
|
Ο Ρωμανός Γεροδήμος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1976.
Σπούδασε πολιτική επιστήμη, ευρωπαϊκές και διεθνείς σπουδές στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο London School of Economics. Είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Bournemouth, ενώ διδάσκει και στην Ακαδημία του Σάλτσμπουργκ για τα ΜΜΕ και την Παγκόσμια Αλλαγή. Η έρευνά του μελετάει τις προκλήσεις που
αντιμετωπίζουν η δημοκρατία και η ασφάλεια σε ένα ασταθές, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Παράλληλα με το ακαδημαϊκό του έργο, δημιουργεί
ταινίες μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ, ενώ αρθρογραφεί τακτικά στα ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ. |
Πόντος και Αριστερά 
Σχολιάστε