Nonda (1922-2005): Ένας Σαμψούντιος ζωγράφος στο Παρίσι

του Βλάση Αγτζίδη

Με αφορμή την πρόσφατη βράβευση στις ΗΠΑ του ποιητή Στέφανου Παπαδόπουλου, γνωρίσαμε περισσότερο ένα πολύ σημαντικό καλλιτέχνη του μεταπολεμικού Παρισιού. Τον Έλληνα ζωγράφο και γλύπτη Eπαμεινώντα  Παπαδόπουλο (1922-2005), που έμεινε γνωστός τους καλλιτεχνικούς κύκλους του Παρισιού ως NONDA. Το γιατί το ελληνικό κοινό τον ήξερε λίγο εξηγείται σε κατάλογο αναδρομικής έκθεσης των έργων του στην Ελλάδα: «..η περίπτωση του ζωγράφου Επαμεινώνδα Παπαδόπουλου (Nonda) δεν καταγράφεται σε καμία από τις κυκλοφορούσες ιστορίες της νεοελληνικής τέχνης.»

Ο πατέρας του Eπαμεινώντα ήταν Σαμψούντιος και η Μνήμη από την τραγωδία του Δυτικού Πόντου υπήρξε συνεχώς παρούσα μέσα στην οικογενειακή λειτουργία. Ο Στέφανος Παπαδόπουλος λέει: » Ο παππούς μου από την πλευρά του πατέρα μου γεννήθηκε στη Σαμψούντα και μεγάλωσα ακούγοντας ιστορίες για τις δοκιμασίες των Ποντίων. Ο πατέρας μου (NONDA 1922-2005), που ήταν από τους λίγους Έλληνες καλλιτέχνες που έκαναν καριέρα στο μεταπολεμικό Παρίσι, ποτέ δεν ξέχασε την ποντιακή του ταυτότητα. «

Ο NONDA, ήταν μαθητής του χαράκτη Δημήτρη Γαλάνη. Ξεκίνησε την καριέρα του με υποτροφία το 1947 από τη Γαλλική Ακαδημία Αθηνών για σπουδές στην Ecole des Beaux – Arts στο Παρίσι. Το 1956 , με την ενθάρρυνση του Γαλάνη και του ποιητή Francis Carco, ο NONDA κέρδισε την αναγνώριση στη φημισμένη Ecole de Paris μεταξύ των κορυφαίων του 20ου αιώνα. Κέντρο του κόσμου της τέχνης, το μεταπολεμικό Παρίσι, φιλοξένησε μερικούς από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της εποχής μας.  Εκεί άρχισαν να συνδέονται τα αναγνωρισμένα «ταλέντα» της εποχής σε μια ομάδα: Πικάσο, Μπρακ , Νταλί , Καντίνσκι , Σαγκάλ , Μοντιλιάνι , Ματίς , Μιρό. Τέσσερις Έλληνες καλλιτέχνες έγιναν αποδεκτοί ως μέλη της Ecole de Paris, οι  Γαλάνης, Πράσινου, Τσίγκου και NONDA .

Ο ΝΟΝDA υπήρξε μια πρωτοποριακή παρουσία και βρέθηκε να εμπνέει μερικά από τα πιο συναρπαστικά καλλιτεχνικά κινήματα της μεταπολεμικής περιόδου στο Παρίσι.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 πρωτοτύπησε στα μέσα ζωγραφικής χρησιμοποιώντας αίμα από τις σπλήνες αγελάδων και κάρβουνο ως μέσο. Από αυτήν την περίοδο, που ονομάστηκε «περίοδος της σπλήνας» προέρχεται η εξπρεσιονιστική σειρά της δεκαετίας του 70. Ο θρυλικός κριτικός τέχνης, JP Crespelle, γράφει, «Ακριβώς όπως ο Πικάσο είχε την ‘περίοδο τριαντάφυλλο και μπλε’, έτσι και τον NONDA θα τον θυμόμαστε για ‘την περίοδο της σπλήνας'».  Τη θέση του στην μεταπολεμική Ecole de Paris εδραίωσε με ετήσιες εκθέσεις στη γκαλερί Charpentier, παράλληλα με τους Πικάσο, Λεζέ, Μιρό, Σαγκάλ και πολλοί άλλοι. Έργα του μπορείτε να δείτε εδώ:
http://www.artnet.com/artists/nonda/past-auction-results http://nondaart.com/section/47678_Benaki_Museum_Restrospective.html

Το 1960, με την προσωπική υποστήριξη του υπουργού πολιτισμού, André Malraux , οργάνωσε 24ωρη one-man show κάτω από τις καμάρες της Pont Neuf στο Παρίσι. Στόχος του ήταν να φύγει από τον περιορισμένο χώρο των έως τότε εκθέσεων και να αξιοποιήσει τις καμάρες της γέφυρας, δημιουργώντας ένα εικαστικό γεγονός ανοιχτό στο κοινό. Απορρίπτοντας συνειδητά τους περιορισμούς της εγκατάστασης σε γκαλερί, ο NONDA  επιχείρησε την επανένταξη της τέχνης στο δημόσιο χώρο. Αυτό που σήμερα θεωρείται ρουτίνα, τότε ήταν μέγα πρωτοποριακό εγχείρημα.

Έτσι έγινε ο πρώτος ζωγράφος που μετέτρεψε τις καμάρες της γέφυρας Pont Neuf σε ένα one-man show με τεράστιους καμβάδες και γλυπτά, αναβιώνοντας έτσι μια παράδοση της δημόσιας τέχνης και των υπαίθριων εκθέσεων στην Ευρώπη.  Επί τέσσερα συναπτά έτη ΝONDA  πειραματιζόταν με τις εκθέσεις του στο δημόσιο χώρο.  Ο Νοnda δημιούργησε τέσσερα διαφορετικά εκθέματα στην Pont Neuf.

Η τελευταία από τις τέσσερις εκθέσεις το 1963 είχε ως επίκεντρο το » Trojan Horse «, ένα τεράστιο γλυπτό  που στήθηκε κάτω από την αψίδα της γέφυρας. Το πιο διάσημο, το 1963, περιείχε ένα γιγαντιαίο Δούρειο Ίππο. Χτίστηκε από χαλύβδινους σωλήνες, ξύλο και εφημερίδες. Εντός του Δούρειου Ίππου έζησε ο καλλιτέχνης κατά τη διάρκεια της παράστασης. Στην τελευταία παράγραφο της Crespelle του «Montmartre Vivant» ένα βιβλίο που καταγράφει τις σημαντικές καλλιτεχνικές μορφές της Μονμάρτρης, καταλήγει, «NONDA, ο ηφαιστειακός Έλληνας ζωγράφος (Greque volcanique), εξακολουθεί να ακολουθεί τις παραδόσεις της ελεύθερης και επαναστατικής ζωγραφικής....» Το εγχείρημα είχε μεγάλη επιτυχία και οδήγησε σε άρθρα και παρουσιάσεις σε όλες τις μεγάλες εφημερίδες σε όλο τον κόσμο .

Η δεκαετία του ’70 ήταν περίοδος έντονης παραγωγής και πειραματισμού με διάφορα μέσα . Η σειρά των έργων του αυτής της περιόδου ονομάστηκε » σπλήνα » σε καφέ και μαύρο. παράλληλα ζωγράφισε πολλά έργα με ακρυλικά χρώματα.

—————————

Η δουλειά του Νώντα Παπαδόπουλου παρουσιάστηκε στην Αθήνα το 2003. Επιλεγμένα έργα ζωγραφικής εκτέθηκαν το Σεπτέμβριο του 2003 στο Κέντρο Μελίνα Μερκούρη , υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων και της Γαλλικής Πρεσβείας στην Ελλάδα

Παρουσιάστηκαν εξήντα πίνακές του που προέρχονταν από την περίοδο 1955-1975.

Επίσης. έκθεση με τα έργα του υπό τον τίτλο «SIX DECADES OF ART 1940-2000¨ έγινε το Δεκέμβριο-Φεβρουάριο του 2007 στο Μουσείο Μπενάκη, της οδού Πειραιώς.

 

ΤΟ ΠΑΡΑΚΆΤΩ ΑΠΟ: http://www.stoa.com.gr/previousposts_Nonda_June.htm

Ο Nonda έζησε και εργάστηκε 50 χρόνια στο μεταπολεμικό Παρίσι. Καλλιτέχνης της πρωτοπορίας, ανήκε στην περίφημη Ecole de Paris. ”Σπάνιο καλλιτεχνικό ταμπεραμέντο” του απέδιδε ο Δημήτρης Γαλάνης, ενώ ο κριτικός J. P. Crespelle τον αποκαλούσε καλλιτέχνη που ”κρατούσε την παράδοση της επαναστατικής ζωγραφικής στην κορυφή της Μονμάρτης”). Έλαβε μέρος σε όλες τις ιστορικές εκθέσεις του Grand Palais (Salon d’Hiver, Salon d’Automne, Salon des Independants, Salon des Surindependants), μαζί με τους Picasso, Braque, Miro, Leger, Chagall και πολλούς άλλους.

Δημιούργησε μνημειώδεις εγκαταστάσεις σε δημόσιους χώρους (θρυλικές παραμένουν οι Εκθέσεις της Pont Neuf, που διοργανώθηκαν με τη στήριξη του τότε υπουργού πολιτισμού Andre Malraux), ενώ αναζήτησε μη συμβατικά υλικά (αίμα από σπλήνα βοοειδών, κάρβουνο και άμμος), προκειμένου να δημιουργήσει έργα που παρουσιάστηκαν κατά κύριο λόγο στις υπαίθριες αγορές τροφίμων των Halles. Το σύνολο του έργου του περιλαμβάνει ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτικά, χειροποίητα έπιπλα και αντικείμενα.

H γραφή του ήταν πάντα εξπρεσιονιστική με επιρροές από συμβολισμό, κυβισμό, σουρεαλισμό, τέχνη της Aφρικής, βραχογραφίες. H έμπνευσή του προέρχεται πάντα από τη γυναικεία φιγούρα (πορτρέτα, γυμνά, ερωτικά συμπλέγματα). Kάποιες φορές παρουσιάζεται με σύμβολα, όπως άλογα ή ταύρους που της δίνουν δύναμη.

Το 1952, ένας 30χρονος ζωγράφος με το όνομα Eπαμεινώνδας Παπαδόπουλος εκθέτει στον «Παρνασσό» μια σειρά γυμνών που σκανδαλίζουν τους πουριτανούς Aθηναίους. Δημιουργείται τεράστιο σκάνδαλο, οι Aρχές θέλουν να καθηλώσουν τα έργα, τα οποία για να σωθούν καλύπτονται αρχικά με μαύρες κουρτίνες και μετά με φύλλα συκής στα επίμαχα σημεία.

Tο 1986, φτασμένος και αναγνωρισμένος πια καλλιτέχνης και μάλιστα στο Παρίσι, όπου είχε εκθέσει με Πικάσο, Mπρακ, Mιρό, Σαγκάλ και άλλους μεγάλους, ο Nonda (έτσι τον έλεγαν στην Eυρώπη) παρουσιάζει στη Δεξαμενή μνημειακά γλυπτά από τσιμέντο. O ίδιος αρρωσταίνει βαριά και τα έργα, αν και τεράστια, εξαφανίζονται. Oι υπηρεσίες του Δήμου Aθηναίων είπαν πως τα πήγαν σε αποθήκες. Tελικά, βρέθηκαν σε χωματερή. Σώθηκαν δύο.

[Στέφανος Παπαδόπουλος, απόσπασμα από τον κατάλογο «Nonda: Έξι δεκαετίες τέχνης, 1940-2000«] Ξεκινώ το κείμενό μου με την εξής παρατήρηση: η περίπτωση του ζωγράφου Επαμεινώνδα Παπαδόπουλου (Nonda) δεν καταγράφεται σε καμία από τις κυκλοφορούσες ιστορίες της νεοελληνικής τέχνης. Μόνη εξαίρεση η εντελώς πρόσφατη «Ιστορία των Ελλήνων» των εκδόσεων Τεγόπουλου – Μανιατέα (τομ. 14, 580). Άρα η πρωτοβουλία του Μουσείου Μπενάκη να οργανώσει αναδρομική παρουσίαση του έργου του λειτουργεί συγχρόνως και ως συμπλήρωση-αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, αλλά και ως ουσιαστική γνωριμία του ευρύτερου κοινού με το ιδιότυπο έργο αυτού του ιδιότυπου ζωγράφου. […] Γνώρισα προσωπικά τον ζωγράφο, βαριά όμως ασθενούντα, και το έργο του πριν από δύο περίπου χρόνια, και ομολογώ πως η διττή αυτή συνάντηση δεν ήταν εύκολη. Όπως συνήθως συμβαίνει με τις εξαιρετικές περιπτώσεις, εν αρχή υπήρξε ένα ξάφνιασμα, μια αντίδραση, μια ασυνείδητη άπωση εμπρός σε ό,τι μου φαινόταν, εκ πρώτης όψεως, ανοίκειο και δυσερμήνευτο. Από πού ερχόταν αυτό ο ζωγράφος και ποιες ήσαν οι αναφορές του; Πόση σχέση είχαν τα «σκάνδαλα» ή τα happenings που συνοδεύουν τόσο πανηγυρικά τη βιογραφία του, με το βαθύτερο περιεχόμενο του έργου του; Ποιο είναι το έργο του τελικά, και πώς αποτιμάται τόσο με τα εγχώρια όσο και με τα διεθνή μέτρα; Η απάντηση δεν είναι, και δεν θα έπρεπε να είναι, εύκολη. […] Ο Επαμεινώνδας Παπαδόπουλος, μαθητής του Σπύρου Βικάτου, φύσει και θέσει ατίθασος εξπρεσιονιστής και παθιασμένος εξερευνητής αυτής της terra incognita, που λέγεται σώμα και λειτουργία του σώματος (με τη διττή σημασία της λέξης «λειτουργία»), έρχεται στο Παρίσι το 1947 με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Ακολουθεί, δηλαδή, δρόμο παράλληλο με τον Ιάνη Ξενάκη, τον Κώστα Παπαϊωάννου, τον Γιάννη Σπυρόπουλο, τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Κωνσταντίνο Ανδρέου, την Εύα Περσάκη, τον Κώστα Κουλεντιανό, τον Ιάσονα Μολφέση, τον Θάνο Τσίγκο, τον Γιάννη Γαΐτη, την Άννα Κινδύνη, τον Άλκη Πιερρράκο κ.λπ., αλλά και τόσο διαφορετικό, τόσο μοναχικό. […] (Μάνος Στεφανίδης, απόσπασμα από το κείμενο του βιβλίου) […] Κάτω από την επίδραση του Βικάτου, άρχισε να ζωγραφίζει θαλασσογραφίες και τοπία, έργα εμπνευσμένα από εκδρομές του στην παραλία και την εξοχή. Αργότερα, βέβαια, έγινε φανερό ότι οι ποιμενικές σκηνές δεν ταίριαζαν πραγματικά στο ταμπεραμέντο του, καθώς ο Nonda είχε φυσική κλίση προς το δράμα και την ερωτική βία της ανθρώπινης και της ζωικής μορφής. […] Ο Nonda πέθανε στα ογδόντα τρία του χρόνια τον Οκτώβριο του 2005, στο σπίτι του στην Αθήνα. Πενήντα τρία χρόνια μετά την πρώτη έκθεση στην Αθήνα, η παρουσίαση στο Νέο Κτήριο του Μουσείου Μπενάκη θα είναι η πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική έκθεση της δουλειάς του στην Ελλάδα, και συμβολικά θα σηματοδοτεί την επιστροφή του στον γενέθλιο τόπο. Θεωρούμενος ως ένας από τους πιο παλλόμενους Παρισινούς καλλιτέχνες των δεκαετιών του ’50 και του ’60, ο Nonda είχε μια διαδρομή εξήντα ετών, που υπερκαλύπτει το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, μια σταδιοδρομία που προκαλεί το θαυμασμό και γεννά την έμπνευση. Ένας δημιουργός που πράγματι έχτισε τις πόλεις του «στις πλαγιές του Βεζούβιου» και του οποίου η κληρονομιά επιβιώνει μέσα από το ανάπτυγμα και την εμβέλεια του έργου του.»

 

 

 

 

Advertisement