-Αναζητώντας τις αιτίες της άγνοιας για τους Πόντιους της ΕΣΣΔ

Μια εξαιρετική παρέμβαση έκανε ο Χρήστος Κεφαλής στο πλαίσιο του αφιερώματος για τους Έλληνες κομμουνιστές στο Σοβιετικό Μεσοπόλεμο που δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.

.

Είναι από τα σπάνια κείμενα που τοποθετούν το ζήτημα της άγνοιας και της αδιαφορίας που επέδειξε ο ελλαδικός χώρος και ειδικά η ελλαδική αριστερά για το μεγαλειώδες εκείνο φαινόμενο που τόσο σκληρά συνέτριψε ο σταλινισμός.

Αγνωστες σελίδες της Ιστορίας

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΕΦΑΛΗ, συγγραφέα,
μέλος της Σ.Ε. της «Μαρξιστικής Σκέψης»

Η αποκάλυψη μιας άγνωστης σελίδας της Ιστορίας ρίχνει συχνά νέο φως σε πράγματα που ώς τότε θεωρούνταν αυτονόητα, βοηθώντας να αναθεωρήσουμε τυποποιημένες απόψεις, είτε πρόκειται για την ιστορία ενός λαού είτε για ευρύτερα, κοσμοϊστορικά γεγονότα.

Η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού στην ΕΣΣΔ ανήκει σε αυτή την κατηγορία των μικρών και μεγάλων άγνωστων σελίδων, που η ανάγνωσή τους αποσαφηνίζει καλύτερα το φόντο και τις διεργασίες μιας εποχής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται βέβαια για τη μετεπαναστατική Ρωσία και τις εξελίξεις στα χρόνια της ΝΕΠ και στη σταλινική περίοδο. Εξελίξεις που επηρέασαν άμεσα όχι μόνο τις τύχες των εθνών της ΕΣΣΔ αλλά και όλη την πορεία του πλανήτη, μη αφήνοντας απ’ έξω κανένα πεδίο της κοινωνικής ζωής και της ανθρώπινης σκέψης.

Τα πολύτιμα στοιχεία που αποκάλυψε για το θέμα η κοπιαστική ερευνητική προσπάθεια ρίχνουν ένα τοπικό αλλά ζωντανό φως στη σύγκρουση των δυνάμεων που καθόρισαν την πορεία και την έκβαση του πρώτου σοσιαλιστικού πειράματος. Πρόκειται για γεγονότα που, όπως εύστοχα επισημαίνεται, έχουν γενικά αγνοηθεί στην ελληνική ιστοριογραφία, από τη μια γιατί η αποδοχή της ύπαρξης μιας μικρής «σοβιετικής Ελλάδας» δεν συμβάδιζε με τις κλίσεις των συντηρητικών ιστορικών και από την άλλη γιατί η τραγική τύχη των Ελλήνων κομμουνιστών του Πόντου, θυμάτων στην πλειονότητά τους των σταλινικών διώξεων, δεν ανταποκρινόταν στα κλισέ του εγχώριου δογματισμού.

Είναι, βέβαια, γνωστές οι αντιφάσεις που σημάδεψαν την πορεία της ΕΣΣΔ. Η ελευθερία των χρόνων της ΝΕΠ, όταν δινόταν ένα αξιόλογο περιθώριο στην έκφραση των εθνικών πολιτισμών, τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις κ.λπ., αντικαταστάθηκε από τη σταλινική καταπίεση, που εξάλειψε βίαια αυτές τις δυνατότητες. Ως τη διάλυση της ΕΣΣΔ, όμως, που έκανε διαθέσιμα τα σοβιετικά αρχεία, η προσέγγιση αυτών των θεμάτων γινόταν μονόπλευρα σε επίπεδο κορυφής και με ελλιπή στήριξη σε εμπειρικό υλικό.

Μόνο πρόσφατα κατορθώθηκε να συνδυαστεί αυτό με μια ανάλυση των περίπλοκων μοριακών διαδικασιών της κοινωνίας, παράγοντας νέες, πιο τεκμηριωμένες και βαθύτερες αποτιμήσεις. Οι ελάχιστοι ερευνητές που είχαν την ευτυχή δυνατότητα να μελετήσουν τα πλούσια σοβιετικά αρχειακά υλικά πριν και μετά το 1990, υπήρξαν οι εισηγητές αυτών των τάσεων της σύγχρονης ιστορικής έρευνας.