-Ο Π. Χαϊτας και το Ποντιακό Θέατρο στην Κατερίνη (1929-1943)

Ο Πολύκαρπος Χαϊτας και το Ποντιακό Θέατρο στην Κατερίνη (1929-1943)

.

του Αντώνη Κάλφα

.

Μια εισήγηση στο πρόσφατο συνέδριο της Εστίας Πιερίδων Μουσών από την ερευνήτρια του Ποντιακού Μουσείου Λένα Καλπίδου ρίχνει φως στην ιστορία του θεάτρου στην Κατερίνη και πιο συγκεκριμένα στον ακούραστο εργάτη του ποντιακού θεάτρου Πόλυ Χάϊτα, συνομήλικο και των δικών μας Ποντίων Σάββα Κανταρτζή, Γ. Δεληγιαννίδη, Θεόφ. Χαλκίδη. Θα άξιζε το αυτοβιογραφικό κείμενο του Χάϊτα να εκδοθεί από τους Ποντιακούς Συλλόγους όχι μόνο γιατί είναι γραμμένο στην Ποντιακή αλλά και διότι αποτελεί ένα από τα σπάνια τεκμήρια αυτής της περιόδου με αναφορές στην Κατερίνη.

.

Όπως είπε η Λένα Καλπίδου ο Πολύκαρπος Χάϊτας, ηθοποιός, σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας, σχετίζεται από πολλές πλευρές με την παρούσα ημερίδα στην Κατερίνη κι αυτό γιατί η Πιερία ήταν ο πρώτος τόπος που τον φιλοξένησε. Την Κατερίνη τη γνώρισε στα είκοσι οκτώ του, έζησε εδώ δεκατέσσερα δημιουργικά χρόνια και κατάφερε να καλλιεργήσει στο κοινό την αγάπη για το θέατρο και να στεριώσει στην πόλη τη θεατρική δράση.

.

Παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα από την εισήγηση της Λένας Καλπίδου τα οποία γραμμένα με επιστημονική ακρίβεια και στηριγμένα σε ανέκδοτες πηγές φωτίζουν μια σπουδαία πτυχή της μεσοπολεμικής Κατερίνης. Παράλληλα, τα στοιχεία αυτά ενισχύουν τα ήδη δημοσιευμένα τεκμήρια της δράσης της προσφυγικής ευαγγελικής κοινότητας στην πόλης μας επιβεβαιώνοντας έτσι τόσο την αγάπη για την πνευματική καλλιέργεια (εκδόσεις θρησκευτικού περιεχομένου, οργάνωση βιβλιοθήκης, μουσική παιδεία) όσο και το ενδιαφέρον για το θέατρο όπως η περίπτωση Χάϊτα (παρά τις ακρότητες της ευαγγελικής πουριτανικής ιδεολογίας π.χ. απαγόρευση του –κοσμικού- θέατρου, της ύπαρξης χώρων ψυχαγωγίας κλπ) στην αμιγή ζώνη του συνοικισμού (βλ το βιβλίο των Α. Κάλφα και Π. Παπαγεωργίου με τίτλο «Ο συνοικισμός Ευαγγελικών της Κατερίνης», Κατερίνη 2001).

.

«Το ανέκδοτο χειρόγραφό του με τίτλο “Η συμμετοχή μου στο θέατρο 1917 – 1970 ” γραμμένο στην ποντιακή διάλεκτο, με ευαισθησία, κριτικό πνεύμα και σατιρική διάθεση, μας αποκαλύπτει πολύ σημαντικά στοιχεία για την Κατερίνη δυο δεκαετίες περίπου μετά την απελευθέρωσή της.

.

.Οι εύστοχες παρατηρήσεις του και οι πληροφορίες του μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε όχι μόνο την προσωπικότητα και τη δράση τη δική του – καλλιτεχνική και φυσιολατρική -αλλά και να εξασφαλίσουμε μαρτυρίες για άλλα πρόσωπα και συλλόγους καθώς και για την πολιτισμική κατάσταση και εξέλιξη της πόλης από το 1929 έως το 1943.

.

Γεννήθηκε στην αρχαία ελληνική αποικία, τα Κοτύωρα, μια γραφική παραλιακή πόλη, που το τουρκικό της όνομα είναι Ορντού ,την 31 Οκτωβρίου του 1901. Σε ηλικία 5 χρόνων έφυγε για τη Ρωσία, στην περιοχή του κυβερνείου Κουμπάν. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στην κωμόπολη Αμπίνσκαγια στο εκεί ελληνικό σχολείο, που το συντηρούσε η ποντιακή παροικία.

.

Εκεί, μαθητής ακόμη του ελληνικού Δημοτικού σχολείου έδωσε το πρώτο δείγμα τού θεατρικού ταλέντου του στην παράσταση του μονόπρακτου « Ο Έλλην εις τα ξένα» γραμμένου από το δάσκαλό του τον πόντιο Κωνσταντινίδη.

.

Με το ξέσπασμα της Ρωσικής επανάστασης του 1917 αναγκάστηκε να φύγει για το Νοβοροσίσκ. Εκεί κάθε μήνα σχεδόν τον φιλοξενούσε η σκηνή με ελληνικά και ποντιακά έργα και του δόθηκε η ευκαιρία να σπουδάσει φωνητική μουσική στο Ωδείο. Στα 1927 έγινε μέλος ενός θεατρικού συγκροτήματος της Μόσχας , που έδινε παραστάσεις στο Ακαδημαϊκό θέατρο της Δημοκρατίας της Απχαζίας. Η θεατρική του σταδιοδρομία στη Ρωσία έληξε το 1929 μια που είχε αποφασίσει να έρθει στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Κατερίνη, όπου από το 1928 ήσαν εγκατεστημένοι οι γονείς του”.

.

Η οικογένεια του Πόλυ Χάϊτα, ανήκε στην Ευαγγελική κοινότητα των Ελλήνων των Κοτυώρων, της Ορντούς. Ήταν «Ορντουλούδες προτεστάνοι», όπως τους προσφωνούσαν στα ποντιακά. Λογικό ήταν λοιπόν να ενταχθεί και να δράσει αρχικά στο συνοικισμό τους τα «Ευαγγελικά». Στο περιθώριο χρόνου που άφηναν οι αγροτικές βιοποριστικές ασχολίες τους, οι Πόντιοι της Κατερίνης ενδιαφέρθηκαν να ασχοληθούν με τα έργα των Μουσών.

.

Ο καλλιεργημένος στη Μουσική και το Θέατρο Πόλυς σημειώνει με ταπεινοφροσύνη: «έμαθαν πως ξέρω από τα θέατρα-». Να το απόσπασμα: “Όταν τέλειωσαν τις δουλειές στα καπνά ο Σύλλογος των Νέων (Ευαγγελικοί) – έμαθαν πως ξέρω από τα θέατρα- θέλησαν να κάνουν παράσταση. Τους είπα να παίξουμε μια κωμωδία του Σουρή. Δεν βρέθηκε το βιβλίο στα μαγαζιά της Κατερίνης ούτε στη Θεσσαλονίκη. Βιβλιοθήκη δεν είχε το Γυμνάσιο. Τελικά κάποιος έφερε από την Αθήνα το έργο «Ο μύλος της έριδος» του Λάσκαρη”. Έτσι ξεκίνησε τη σκηνοθετική δράση του ο Πόλυς Χάϊτας στην Κατερίνη του 1929 στο συνοικισμό των Ευαγγελικών.

.

Ο Πόλυς Χάϊτας καλλιεργημένος μουσικά και θεατρικά και μαθημένος στη σκηνογραφική επάρκεια και υποκριτική ποιότητα του θεάτρου στη Ρωσία, εισάγει την κοινωνία της πόλης σε νέα επίπεδα ψυχαγωγίας, ανοίγει νέους ορίζοντες πολιτισμού.

.

Από τότε σκηνοθετούσε στην Κατερίνη τις παραστάσεις των ερασιτεχνικών ομίλων, που ανέβαζαν στη σκηνή έργα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων. Συνεργάστηκε με τον εξαιρετικό καλλιτέχνη Νίκο Σπανίδη, συμπατριώτη του, που έδρασε κι αυτός στην Κατερίνη. Το αποκορύφωμα της συνεργασίας τους ήταν η παράσταση του έργου «Η φτώχεια εντροπή κ’ έν» διασκευή δική του από έργο του Οστρόβσκη, το 1942, όπου έπαιξε και ο ίδιος.

.

Έργα που ανέβηκαν σε σκηνοθεσία του: «Ο μύλος της έριδος» του Λάσκαρη, από το «Σύλλογο Νέων» «Η νυξ της ελεημοσύνης» από το «Φιλόπτωχο». Στο έργο “Η φτώχεια εντροπή κ’ έν” είναι μεταφραστής, διασκευαστής, σκηνοθέτης και ηθοποιός.

.

Ο Πόλυς Χάϊτας, επειδή δεν τον ικανοποιούσε το υπάρχον ρεπερτόριο, πήρε ένα κλασικό ρωσικό έργο του Οστρόβσκη και – ασχολούμενος εντατικά, κλεισμένος στο σπίτι του, μέσα σε δεκαπέντε μέρες – το διασκεύασε σε ποντιακή ηθογραφία. Το ανέβασαν, μαζί με το Νίκο Σπανίδη στο θέατρο Διονύσια τα Χριστούγεννα του 1942 και είχε μεγάλη επιτυχία. Γι’ αυτό και του πρότεινε ο Ν. Σπανίδης να πάνε να το παίξουν στη Θεσσαλονίκη.

.

Δυστυχώς τα γεγονότα ανέτρεψαν το πρόγραμμα. Το μπλόκο των Γερμανών και ο τουφεκισμός τριάντα εννέα ατόμων, στο Σταθμό, στις 22-23 Φεβρουαρίου σκόρπισαν το θρήνο και τον πανικό στην πόλη.

.

Αφού για ένα διάστημα κρυβόταν σε συγγενικά σπίτια, άρχισε να σκέφτεται τη φυγή από την Κατερίνη. Έτσι ο Πόλυς Χάϊτας στις 11 Απριλίου 1943 βρέθηκε στην Αθήνα».

e-Pieria

.

.

————————————————————————————————————-

.

Σ’  ένα  παλιότερο  δημοσίευμά  μας  για  τον  Πόλυ  Χάιτα  γράψαμε  μεταξύ  άλλων:

.

Τιμήθηκε το έργο του Πόλυ Χάιτα, ενός μεγάλου σκηνοθέτη που πέθανε στις 5 Αυγούστου του 1987 στην Καλλιθέα Αττικής. Ο Χάϊτας είχε γεννηθεί στα Κοτύωρα του Πόντου. Είχαν μεταναστεύσει οικογε- νειακά στη Ρωσία, πριν τη Γενοκτονία. Στη σοβιετική εποχή πρωτοστάτησε στην πολιτιστική επανάσταση των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης. Ανέλαβε σκηνοθέτης στο φημισμένο Ελληνικό Τμήμα του Κρατικού Θεάτρου της Αμπχαζίας στο Σοχούμι. Στην Ελλάδα ήρθε ως πρόσφυγας το 1939, ενώ είχε ξεκινήσει η ρατσιστική αντιμειονοτική πολιτική του σταλινισμού. Έκλεισαν τότε τα ελληνικά σχολεία, όπως και τα θεάτρα, οι εφημερίδες κ.λπ. Καταργήθηκαν οι Αυτόνομες Σοβιετικές Ελληνικές Περιοχές. Η πλειονότητα των (καθεστωτικών) διανοουμένων βρέθηκε εκτοπισμένη στη Σιβηρία. Όσοι μπόρεσαν,  πήραν το δρόμο της προσφυγιάς για την άξενη “μητέρα-πατρίδα“, την Ελλάδα.  Και μεταξύ τους και ο Πόλυς Χάιτας!Στο πλαίσιο του αφιερώματος παρουσιάστηκε στο κατάμεστο από κόσμο θέατρο, το έργο του Οστρόφσκι που διασκεύασε στην ποντιακή διάλεκτο ο Πόλυς Χάιτας με τίτλο “Θεού πλάσμαν εν’ κι ο φτωχόν” σε σκηνοθεσία του Κώστα Διαμαντίδη.

.

.

—————————————————————————-

.

Ο Χάιτας διαμορφώθηκε πολιτιστικά στο σοβιετικό Σοχούμι, απ’ όπου κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’20 έφυγε για την Ελλάδα.

.

Στοιχεία για αυτή τη σοβιετική του περίοδο υπάρχουν στο παρακάτω κείμενο του Βλάση Αγτζίδη που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο, απ’ όπου το αντιγράψαμε. 

.

Π&Α

.

.

ΟΤΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ ΠΗΡΑΝ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ-7 (το ελληνο-σοβιετικό θέατρο) 27 Ιανουαρίου 2007

θεματικές:

Το σοβιετικό-ελληνικό θέατρο υπήρξε μια εντυπωσιακή πολιτιστική έκφραση των ελληνικών κοινοτήτων κατά το σοβιετικό μεσοπόλεμο. Βασιζόμενοι πάνω στην παραδοσιακή παρουσία του ελληνικού θεάτρου στον Εύξεινο Πόντο, οι νέοι ιδεολόγοι θα αναπτύξουν μορφές θεατρικής παραγωγής επηρεασμένες απο το σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Στις ελληνικές κοινότητες της ΕΣΣΔ (περί τα 400.000 άτομα) εμφανίστηκαν πρωτόγνωρες πολιτιστικές εκφράσεις…   Το ελληνο-σοβιετικό θέατρο .  «Ένα από τα πιο άγνωστα θέματα του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος υπήρξε η δράση των ελληνικών κομμουνιστικών οργανώσεων στη Σοβιετική Ένωση μέχρι το ’37.… Τα θέματα αυτά παρέμειναν άγνωστη σελίδα της νεοελληνικής Ιστορίας, γιατί οι πρωταγωνιστές -παρότι σταλινικοί- έπεσαν θύματα της αντιμειονοτικής-ρατσιστικής πολιτικής του σταλινισμού και γιατί η ελλαδική ιστοριογραφία υπήρξε βαθύτατα εσωστρεφής. Ακόμα και σήμερα είναι ελάχιστοι οι ερευνητές αυτής της σκοτεινής εποχής…..» . —————————————————————————– . ♣Το θέατρο ήταν από τις σημαντικότερες πολιτιστικές εκφράσεις των Ελλήνων του Πόντου. Οι απαρχές της σύγχρονης ποντιακής θεατρικής κίνησης εντοπίζονται στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Η παλαιότερη μορφή θεάτρου, που εντοπίζεται, είναι οι«Μωμόγεροι.» Προερχόμενη από το αρχαίο ελληνικό θέατρο απλώθηκε στο Σοχούμι και στο Βατούμι, κατακτώντας τα ρωσικά παράλια όπου κατοικούσαν οι Έλληνες. Βεβαίως ο χώρος της αρχικής εμφάνισης του δρώμενου ήταν η περιοχή του μικρασιατικού Πόντου. ♣Παράλληλα είχε παρατηρηθεί θεατρική κίνηση και στις αστικές κοινότητες των Ελλήνων των ρωσικών πόλεων. Χαρακτηριστική ήταν η χρησιμοποίηση της θεατρικής έκφρασης από τη Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό με την ίδρυση του «Θεάτρου της Φιλικής Εταιρείας.» Την ίδια περίοδο, σ’ όλο τον Καύκασο και τη Γεωργία οι Έλληνες είχαν αναπτύξει τη θεατρική έκφραση με πλήθος θεάτρων και θιάσων. Στις αρχές του 20ου αιώνα το ελληνικό θέατρο στον Πόντο και στη Ρωσία σφραγίστηκε από την παρουσία του Γιώργου Φωτιάδη. Ο Γιώργος Φωτιάδης ♣Ο μεγάλος αυτός διανοητής, επηρεασμένος από την επανάσταση του 1905 και τον αγώνα των εθνών για απελευθέρωση από τη ρωσική απολυταρχία, πήρε το μέρος των μενσεβίκων της Γεωργίας και εντάχθηκε στη μενσεβίκικη ελληνική ομάδα. Πέντε μήνες μετά την αποτυχία της εξέγερσης έγραψε το θεατρικό έργο Τα σκοτάδια ή Ο Λαζάρ αγάς,όπως έγινε αργότερα γνωστό. Το έργο, γραμμένο στην ποντιακή, τελειώνει με τα εξής λόγια: «Σκοτάδια στα μυαλά της κυβέρνησης, σκοτάδια στα μυαλά του Λαζάραγα, σκοτάδια στα μυαλά των χωρικών.» ♣O E. Μουρατίδης έγραψε ότι το έργο διακρίνεται από πεσιμισμό, γιατί ο Γ. Φωτιάδης «δεν βλέπει λύση του κοινωνικού ζητήματος, είναι μενσεβίκος.»Λίγο καιρό αργότερα, ο Φωτιάδης έγραψε τα Μισόφωτα, στη δημοτική με φωνητική ορθογραφία. Η υπόθεσή του αναφέρεται στο 1905 και στη σύγκρουση του επαναστατικού καθήκοντος με τους παραδοσιακούς οικογενειακούς δεσμούς. Ο γιος ανήκει σε επαναστατική οργάνωση, ενώ ο πατέρας του είναι πλούσιος εκδότης εφημερίδας και άνθρωπος του καθεστώτος. Ο γιος παίρνει εντολή από την οργάνωση να δολοφονήσει τον πατέρα του και βρίσκεται έτσι μπρος σε μια συνειδησιακή σύγκρουση.  (αφιέρωμα στον Γ. Φωτιάδη, στην εφημ.  «Κόκκινος Καπνάς») ♣Μετά από τα Μισόφωτα ακολούθησε το θεατρικό έργο το Φως, με το οποίο ο Γ. Φωτιάδης εκφράζει την αισιοδοξία του για την τελική επίλυση του κοινωνικού προβλήματος. Ενδιαμέσως έγραψε την Τρουμπέτα της πρωτοχρονιάς. Το Φως είναι γραμμένο στη δημοτική. Το περίεργο είναι ότι εδώ χρησιμοποιεί την ιστορική ορθογραφία. Τα τρία αυτά έργα αποτελούν τριλογία. Έχει πραγματικά ενδιαφέρον ότι τα έργα της τριλογίας του Γ. Φωτιάδη ήταν γραμμένα με ξεχωριστό τρόπο το καθένα: Τα σκοτάδια ή Ο Λαζάρ αγάς στη δημοτική με φωνητική γραφή, τα Μισόφωτα στη δημοτική με φωνητική γραφή και τέλος το Φως, στη δημοτική με την ιστορική ορθογραφία. ♣Το 1907 ξανάγραψε με άλλη οπτική το πρώτο του έργο Τα σκοτάδια. Είχε πια προσχωρήσει στην μπολσεβικική ιδεολογία και εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κίνημα. Σε μια πορεία εργατών και αγροτών στην Τιφλίδα, διαδήλωσε πρώτος κρατώντας το λάβαρο, αν και φυματικός. Ο Γ. Φωτιάδης προσέγγισε την ελληνοτουρκική σύγκρουση από διεθνιστική και ειρηνιστική σκοπιά. Σε ένα γράμμα προς τον ξάδελφό του Κ. Κανονίδη, που αργότερα θα γίνει γνωστός με το όνομα Κώστας Τοπχαράς, γράφει: «Και οι Τούρκοι είναι ένας λαός γελασμένος, αδέλφια μας είναι, πρέπει να τους δείξουμε το λάθος τους.» ♣Η θεατρική παραγωγή του Γ. Φωτιάδη τελείωσε με την Προξενία. Είναι έργο σε δύο πράξεις, γραμμένο το 1908 στο ποντιακό ιδίωμα της Κρώμνης και στη φωνητική γραφή. Το έργο και η προσωπικότητα του Γ. Φωτιάδη σφράγισαν τη θεατρική ζωή του ελληνισμού τη σοβιετική περίοδο. Οι ελληνικοί εργατικοί όμιλοι, που δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων στη νότια Ρωσία, ανέβαζαν συνεχώς τα έργα του: «Προ ημερών παίχτηκε για δευτέρα φορά στο Ναρότνι Τομ (σ.τ.σ. στο Νοβοροσίσκ) οΛαζάραγάς του Γεωργίου Φωτιάδη εις το θέατρον από τον ελληνικό εργατικό όμιλο. Η επιτυχία του είναι άφθαστος, αποδόθηκε φυσικότατα.» Την ίδια ακριβώς περίοδο ο Μορφωτικός Σύνδεσμος Τουαψέ έδινε παραστάσεις με το έργο του Φωτιάδη Ο Λαζάρ αγάς«προς όφελος των πεινώντων.» ♣Με την οριστική επικράτηση των μπολσεβίκων δημιουργήθηκαν παντού, όπου υπήρχαν ελληνικά κομμουνιστικά τμήματα, νέοι θεατρικοί όμιλοι. Για παράδειγμα, από την άνοιξη του 1921 δημιουργήθηκαν τρεις ελληνικές θεατρικές ομάδες μόνο στο Νοβοροσίσκ. Ο Ελληνικός Εργατικός Όμιλος, ο Ελληνικός Δραματικός Όμιλος και το Δραματικό Τμήμα του Ελληνικού Κλουπ. Στο Σοχούμι δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Χιώτη, Ελληνικός Μορφωτικός Όμιλος. Επίσης καταβάλλονταν προσπάθειες, ώστε και οι παλιότεροι ελληνικοί θίασοι να ακολουθήσουν την νέα ιδεολογική γραμμή που επέβαλαν οι μπολσεβίκοι. ♣Οι ελληνικοί θίασοι είχαν πλούσιο ρεπερτόριο και πολλές φορές ανέβαζαν παράλληλα περισσότερα από ένα θεατρικά έργα. Η ποιότητα και οι προσανατολισμοί των έργων που παρουσιάζονταν εξαρτώνταν από την προέλευση της κάθε θεατρικής ομάδας. Έτσι, ο Ελληνικός Θεατρικός Όμιλος «Ορφέας» του Νοβοροσίσκ, που απαρτιζόταν από παλιούς θεατράνθρωπους, ανέβαζε κυρίως παραδοσιακά έργα, μερικά από τα οποία ήταν «εκτός γραμμής.» Ένα τέτοιο έργο με τον τίτλο Μαλλιά κουβάρια χαρακτηρίστηκε ως «ελαφρύ που δεν έχει καμία κεντρική ιδέα, ούτε επιδιώκει κανένα διδακτικό σκοπό.» Το κοινό στο οποίο απευθυνόταν θεωρήθηκε «νωθρό και νυστάζον, που θέλει να σκοτώση τον καιρό του μονάχα.» Αντίθετα, το νεοσύστατο Δραματικό Τμήμα, που το στελέχωναν «ερασιτέχνες εργάτες», επέλεγε έργα μεγαλύτερης επικαιρότητας, βασισμένα στις σύγχρονες ιδεολογικές απόψεις. ♣Οι συγκρούσεις για την ιδεολογική καθαρότητα των έργων που ανεβάζονταν δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο. Ο Ελληνικός Δραματικός Όμιλος «Ορφέας», ανέβασε στο Νοβοροσίσκ το έργο του Δεληκατερίνη Για το χρήμα.Παρότι η επιτυχία του έργου αυτού ήταν «παραδειγματική», εν τούτοις του ασκήθηκε σφοδρή κριτική ότι: «… ολοκληρωτικά δεν είνε σύμφωνο με το μέρος στο οποίο βρίσκεται και με τες ανάγκες τες οποίες πρέπει να επανορθώσει.» Η κριτική ασκήθηκε γιατί στο έργο παρουσιαζόταν το φαινόμενο της μετανάστευσης ως αποτέλεσμα της απληστίας και της κερδοσκοπίας του ατόμου. Επισημάνθηκε το γεγονός ότι αυτή η ερμηνεία της μετανάστευσης αφορούσε μόνο στις καπιταλιστικές χώρες. Κατά συνέπεια, ο συγγραφέας «έπρεπε να ψάξει για να βρη τα ελατήρια, έπρεπε να εύρη ότι δεν είνε η πλουτομανία, αλλά η αισχρά εκμετάλλευση, η οποία ήταν και είνε στην Ελλάδα και ιδιωτική και κρατική.» Αυτό ακριβώς το στοιχείο «ο Ελληνικός Δραματικός Όμιλος δεν το είχε προσέξει και… εδίδασκε από σκηνής έργα, τα οποία μόνο στρεψοδικών κανείς θα ηδύνατο να τα παρουσιάσει ως ωφέλιμα και διδακτικά.» Η ερμηνεία που δόθηκε από τον κριτικό για τα αίτια της μετανάστευσης ήταν «μερικές προλήψεις τις οποίες δεν κατόρθωσαν τα μέλη να διώξουν.» Η ιδεολογική επίθεση κατά του «Ορφέα» ήταν πολύ έντονη και για άλλα έργα που ανέβασε. Ο κριτικός χρησιμοποίησε χαρακτηρισμούς, όπως: «Σεις αυτού δεν κάνατε τίποτα τις αποκρηές, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο και με μας. Εδώ είναι κάποιος όμιλος ‘Ορφέας'» που… κατόρθωσε να μας δώσει μια ιδέα απ’ τα καρναβάλια που δεν μπορούσαμε να διούμε κλεισμένοι με τούτους τους αθεόφοβους κομμουνιστάς.» Οι παραστάσεις παραλληλίστηκαν με «το καρναβάλι της οδού Σταδίου.» Ο «Ορφέας» κατηγορήθηκε επίσης για τη γλώσσα των θεατρικών έργων που ανέβαζε. «Ιδίως προχτές ήταν κι’ ο Μιστριώτης χωρίς να του λείπει τίποτα, ούτε η ομπρέλλα του, ούτε τα σημειωτά του βήματα, μέσος αόριστος, προστακτική, απαρέμφατα, ανατριπλασιασμός και τα λοιπά όλα στην ημερήσια διάταξη…»      Η εμμονή του Ελληνικού Θεατρικού Ομίλου «Ορφέας» στο συγκεκριμένο έργο, που προαναφέραμε, επέσυρε τη μήνι των ιδεολογικών αντιπάλων του έργου: «Ο ‘Ορφεύς’ προχθές παρέστησε στο Νarodni Dom το έργο Για το χρήμα, για το οποίο είχαμε συστήσει πως δεν έχει ως βάση την πραγματική αιτία της μετανάστευσης. Μα οι αρμόδιοι του θιάσου δεν θέλησαν να το αντιληφθούνε και προχθές για τρίτη φορά μας το σέρβιραν. Δεν είνε μόνο αυτό που παίζεται για τρίτη φορά, το ίδιο γινόταν και με τα προπατορικά, τη Γκόλφω και τα ρέστα…» Πολλές φορές οι θεατρικές παραστάσεις δίνονταν για κάποιο κοινωφελή σκοπό. Όπως «προς όφελος των πεινώντων», για την ελληνική βιβλιοθήκη ή για το ελληνικό σχολείο. Οι παραστάσεις αυτές συνήθως επιτύγχαναν τον σκοπό τους.      Το 1924 δημιουργήθηκε ελληνική θεατρική ομάδα και στο Γελεντζίκ με την διεύθυνση του Καραμανίδη. Η ομάδα έδινε παραστάσεις στα ελληνικά και στα ρωσικά. Η μεγαλύτερη θεατρική προσπάθεια των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης πραγματοποιήθηκε στο Σοχούμι. Οργανώθηκε το 1931 Ελληνικό Κρατικό Θέατρο. Βασικό ρόλο στη λειτουργία και ανάπτυξή του είχε ο διευθυντής του, θεατρογράφος Θεόδωρος Κανονίδης, ο οποίος εμφανιζόταν με το ψευδώνυμο «Απόλλων». Η παρουσία του Φιοντόρ Γκριγκόροβιτς Κανονίδη, όπως τον αποκαλούσαν, σημάδεψε την πολιτιστική ζωή ολόκληρης της πολυεθνικής Αμπχαζίας. Στο Σοχούμι υπήρχε και προεπαναστατικά θεατρική κίνηση, που εκφραζόταν με το ερασιτεχνικό θέατρο Σαμουρίδη. Θόδωρος Κανονίδης: ο «Απόλλων» Ο Θ. Κανονίδης είχε γεννηθεί στην Αργυρούπολη του μικρασιατικού Πόντου και είχε τελειώσει το γυμνάσιο της Τραπεζούντας. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στρατεύτηκε στον τουρκικό στρατό και στάλθηκε στα τάγματα εργασίας, τα γνωστά «αμελέ ταμπουρού.» Στα τέλη του 1917 πέρασε τα ρωσοτουρκικά σύνορα. Δύο χρόνια αργότερα τον συναντούμε στον Ελληνικό Δραματικό Όμιλο που οργάνωσε στο Νοβοροσίσκ το Πολιτιστικό Τμήμα της Επαναστατικής Επιτροπής. Σύντομα έγινε ένας από τους εξέχοντες ηθοποιούς και σκηνοθέτες του θεάτρου. Το ιδιαίτερο ταλέντο του επισημαίνεται από τις στήλες της εφημερίδας Σπάρτακος το 1921. Το καλοκαίρι του 1924 περιόδευσε με το θέατρο στις πόλεις και τα χωριά του βορείου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας.      Στο Σοχούμι εγκαταστάθηκε στα τέλη του 1924. Ασχολήθηκε με τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, στην αρχή στο σχολείο και αργότερα στο Τέχνικουμ, την Ελληνική Παιδαγωγική Σχολή, ενώ παράλληλα σπούδαζε στο Τμήμα Σκηνοθετών της Σχολής Καλών Τεχνών της Μόσχας. Το 1927, η Λαϊκή Επιτροπή Παιδείας της Αμπχαζίας του ανέθεσε την οργάνωση Ελληνικού Δραματικού Τμήματος στο Κρατικό Θέατρο της Αμπχαζίας, στο οποίο πήρε τη θέση του διευθυντή και του σκηνοθέτη. Ανέλαβε επίσης την προεδρία στο Τμήμα Δραματουργών, ήταν μέλος της διοίκησης της Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων της Γεωργίας, μέλος της εκδοτικής επιτροπής της εφημερίδαςΣοβιετικοί Συγγραφείς της Αμπχαζίας και στάλθηκε ως αντιπρόσωπος στο Α’ Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων. Η μεγάλη ανάπτυξη του ελληνικού θεάτρου του Σοχούμι άρχισε όταν αποφασίστηκε η ανακατανομή των πόρων των Εθνικών Θεατρικών Τμημάτων, έτσι ώστε τα ελληνικά και τα αρμένικα θέατρα να έχουν εξασφαλισμένους πόρους. Το ελληνικό τμήμα επιχορηγούταν ετησίως από τον κρατικό προϋπολογισμό. Μόνο το 1936 έλαβε για την λειτουργία του 130.000 ρούβλια. Το θέατρο της Αμπχαζίας αυτή την περίοδο στηριζόταν κυρίως στις ελληνικές σκηνές. Αυτό οφείλεται στη μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου, κάτι που δε συνέβαινε με τις υπόλοιπες σκηνές.      Στο Σοχούμι λειτουργούσαν δύο ελληνικές θεατρικές σκηνές, οι οποίες ανέβαζαν έργα του αρχαίου δραματολογίου, ελλαδικά και ποντιακά έργα, καθώς και έργα του ευρωπαϊκού θεάτρου. Η σημαντικότερη ελληνική θεατρική σκηνή ήταν ο Ελληνικός Δραματικός Τομέας ή Ελληνικό Εργατικό Θέατρο του Κυβερνητικού Θεάτρου της Αμπχαζίας. Ο θεατρικός αυτός όμιλος είχε επιλέξει το εναλλασσόμενο ρεπερτόριο. Στις σκηνές του Σοχούμι ανέβηκαν έργα, όπως Ο φιλάργυρος του Μολιέρου, Λουίζα Μίλλερ και Η δολιότητα και ο έρωτας του Σίλερ. Οι παραστάσεις ήταν πολύ προσεγμένες, τόσο στην ερμηνεία όσο και στα σκηνικά. Για παράδειγμα, τα σκηνικά του Οιδίποδα του Σοφοκλέους κόστισαν 8.400 ρούβλια. Σε σκηνοθεσία του Θ. Κανονίδη ανέβηκαν επίσης τα έργα Μήδεια του Ευριπίδη, Ηλέκτρα του Σοφοκλέους, Παντρολογήματα του Γκόγκολ, Νάμους του Α. Σεβαρνάτζε, Η Γκόλφω του Περεσιάδη, Στη θάλασσα της ζωής, Η Αγάπη της βοσκοπούλας του Γ. Κορομηλά, Λαζάρ αγάς του Γ. Φωτιάδη, Ζητείται ψεύτης του Δ. Ψαθά κ.ά. Τα έργα του Θ. Κανονίδη γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Το έργο του Για το κολχόζ ήταν το μόνο ελληνικό θεατρικό που εξέδωσε ο «Κομμουνιστής.» Το έργο αυτό, που αναφερόταν στο ζήτημα της κολεκτιβοποίησης, είχε εξαιρετική επιτυχία. Μόνο το 1930 παρουσιάστηκε 40 φορές στη σκηνή. Επίσης το έργο που είχε μεγάλη επιτυχία και ανέβηκε τουλάχιστον 80 φορές στη σκηνή ήταν το Τη τρίχας το γεφύρ’. Άλλα δικά του έργα, που παρουσιάστηκαν από το Ελληνικό Κρατικό Θέατρο του Σοχούμι και σημείωσαν επιτυχία, ήταν Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα, Το ματωμένο Πάσχα, Ο ζυγός του κεφαλαίου, Η κόκκινη ντουζίνα, η Χαρά. κ.ά. Ο Θ. Κανονίδης είχε στενή συνεργασία με τους αξιολογότερους Έλληνες διανοούμενους του Σοχούμι, όπως οι: Σ. Μυταφίδης, Α. Ξυνόπουλος, Α. Μεταξάς κ.ά. Τα έργα του ήταν απολύτως στρατευμένα στη νέα ιδεολογία. Ο Θ. Κανονίδης έγραψε επίσης και σημαντικά ποιήματα-ύμνους στο καθεστώς, όπως η Ωδή στον Λένιν.      Το θεατρικό του έργο Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα γράφτηκε για να σατιρίσει την τάση της μετανάστευσης και να αποδείξει ότι οι Πόντιοι μετανάστες στην Ελλάδα στο τέλος μετανιώνουν και θέλουν «Να κλώσκουνταν οπίς'», να γυρίσουν πίσω στην Σοβιετική Ένωση. Η μουσική στο έργο αυτό, όπως και στη Χαρά, που είναι προσαρμογή λαϊκών τραγουδιών και μοτίβων της περιοχής, γράφτηκε από το νεαρό τότε μουσικό Οδυσσέα Δημητριάδη. Εκτός από το Σοχούμι, μεγάλες κρατικές ελληνικές θεατρικές σκηνές έδρευαν στη Μαριουπόλη και στο Βατούμι. Στο Βατούμι σκηνοθέτης ήταν ο συγγραφέας και ποιητής Σωκράτης Μαντίδης. Σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη του ελληνικού θεάτρου στο Βατούμι είχε ο Αναστάσιος Ερυθριάδης από την Κρώμνη του Πόντου, ο οποίος δίδαξε ελληνικά στο Ελληνικό Σχολείο από το 1926-1930. Τα έργα του ανεβάζονταν στο θέατρο της οδού Κομιντέρνα. Τα κυριότερα έργα που ανέβηκαν στην ποντιακή ήταν: Τη τρίχας το γεφύρ’, Ο Λαζάρ αγάς, Ο Μάραντος του Μαντίδη, το Ναμούς μεταφρασμένο από τα αρμενικά. Στη δημοτική Η Γκόλφω, ο Αγαπητικός της βοσκοπούλας, Η λύρα του γερο-Νικόλα, Ο μπαρμπα-Λινάρδος, Ο καπετάν Καρακώστας, η Στέλλα Βιολάντη, το Θαυμάσιο κράμα, Η τύχη της Μαρούλας, Τα ναυάγια της ζωής και οι Θεσσαλονίτικες νύχτες του Ριόνη. Θεατρικές παραστάσεις ανέβαζαν επίσης και τα μέλη της λέσχης.      Πλήθος θεατρικών ομίλων δημιουργήθηκαν, επίσης, σε διάφορα ελληνικά χωριά. Tην επέκταση της θεατρικής δραστηριότητας βοηθούσαν και οι ηθοποιοί των κεντρικών σκηνών. Αρκετές θεατρικές προσπάθειες έγιναν και στα πλαίσια των σχολικών δραστηριοτήτων. Από τις θεατρικές ομάδες άλλες ήταν βραχύβιες και άλλες είχαν πολύχρονη παρουσία στην περιοχή τους. Οι θεατρικές ομάδες στα χωριά ή στα σχολεία δραστηριοποιούνταν συνήθως με αφορμή τις σοβιετικές επετείους και τα κομματικά συνέδρια. Yπήρχαν επαφές μεταξύ των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης και των Ποντίων που είχαν εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Ο Θ. Κανονίδης «δανείστηκε» το έργο Της τρίχας το γεφύρι, «δράμα-κωμωδία εις πράξεις δύο μετά προλόγου», το οποίο είχε γράψει το 1927 ο Πανα­γιώτης Κ. Φωτιάδης-Μαρκήσιος, που ήταν δάσκαλος στο Λειψύδριο του Κιλκίς. Ο Π. Κ. Φωτιάδης είχε γράψει το θεατρικό αυτό έργο βασιζόμενος στην ποντιακή παραλλαγή του πανελλήνιου μύθου. Το έργο ήταν γραμμένο στη δημοτική, ενώ τα τραγούδια διατηρήθηκαν στην ποντιακή. Ο Θ. Κανονίδης, για να εκφράσει τις ιδέες του, χρησιμοποίησε το σκελετό του έργου του Π. Φωτιάδη, μεταφέροντάς το στην ποντιακή. Θεατρικά έργα στάλθηκαν στην Ελλάδα για να εκδοθούν. Σ’ αυτή την περίπτωση ανήκει το θεατρικό έργο Τη Πεταμάτ’, του οποίου τα χειρόγραφα δόθηκαν σε κάποιο δικηγόρο της Θεσσαλονίκης για να τυπωθούν στην Ελλάδα. Επίσης γράφονταν νέα θεατρικά έργα από μετανάστες και πρόσφυγες, οι οποίοι ζούσαν πλέον στην Ελλάδα. Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο Πόλυς Χάιτας και ο Στυλιανός Χ. Παυλίδης. Ο δεύτερος χρησιμοποίησε ανθρώπινες ιστορίες και σχέσεις για να παραστήσει την πάλη του καινούριου με το παλιό, όπως τον υποχρεωτικό αρραβώνα ενός νέου, ενώ αγαπά κάποια άλλη, την αρχική υποταγή στη θέληση των γονιών και την τελική φυγή του στα ξένα. Ο Σ. Χ. Παυλίδης γράφει το θεατρικό Κτο για; (δηλαδή Ποιός είμαι στα ρωσικά) και το Γκιουλί (δηλαδή Όμορφη), που το έβαλε στον τάφο της κόρης του στο Κιλκίς, ορκιζόμενος πως δεν θα ξαναγράψει. Eπίσης στην ποντιακή σκηνή της Ελλάδας εντάχθηκε και ο θεατράνθρωπος Ν. Σπανίδης, στέλεχος του ελληνικού θιάσου του Σοχούμι, ο οποίος μετανάστευσε το 1939.      Οι θίασοι έκαναν συχνά περιοδείες στα ελληνικά χωριά δίνοντας παραστάσεις και προσπαθώντας να ψυχαγωγήσουν και να διαπαιδαγωγήσουν τους πληθυσμούς. Σημαντικές πληροφορίες για τη θεατρική κίνηση δίνει η εφημερίδα Κόκκινος Καπνάς. Όπως ότι το Ελληνικό Κρατικό Θέατρο του Δονμπάς έδωσε, το 1935, 140 παραστάσεις στην ύπαιθρο καθώς και 20 παιδικές παραστάσεις. Σε μια πενταήμερη περιοδεία στην Κριμαία, που έκανε το 1936 το ίδιο θέατρο, παρακολούθησαν τις παραστάσεις του 16.350 θεατές. Συχνές περιοδείες έκανε και ο Ελληνικός Δραματικός Τομέας του Κυβερνητικού Θεάτρου Αμπχαζίας. Απ’ ό,τι γράφει η εφημερίδα, παντού έγινε δεκτός με ενθουσιασμό εκτός από την Αικατερίνοφκα. Στο χωριό αυτό με δυσκολία τους παραχώρησαν την Πολιτιστική Λέσχη, την οποία είχαν μετατρέψει σε φρουταποθήκη και επιπλέον απαίτησαν στο τέλος το ένα τέταρτο των εσόδων. Ο Ελληνικός Δραματικός Τομέας του Βατούμι έκανε περιοδεία στα χωριά και στα μεταλλεία. Έτσι βρέθηκε στην Τσιατούρα, όπου δόθηκαν παραστάσεις οι οποίες συνεχίστηκαν στα μεταλλεία της πόλης. Η εφημερίδα έδινε αρκετά στοιχεία για τις περιοδείες διαφόρων περιφερειακών θεατρικών σχημάτων στον Καύκασο. Ο Δραματικός Όμιλος Άνω Φουντουκλούκ έδωσε παραστάσεις στα χωριά Γεώργιεφκα και Τσιν. Η Θεατρική Ομάδα του σχολείου του Άνω Φτεριλούκ οργάνωσε θεατρική παράσταση στο χωριό Κελασούρ. Ο Θεατρικός Όμιλος του Νέου Σχολείου του Πιλένκοβο έδωσε παραστάσεις στη Γάγγρα και ανέλαβε την ευθύνη για την οργάνωση ομίλων στα χωριά ΙΙΙ Κβαρτάλ και στο Γρεπεσόκ. Ο Δραματικός Όμιλος των Πιονέρων έκανε περιοδεία στα χωριά τις ημέρες των πασχαλινών γιορτών παίζοντας αντιθρησκευτικά έργα. Η εφημερίδα συνέκρινε τις διάφορες θεατρικές ομάδες και καλούσε τις λιγότερο δραστήριες να παραδειγματιστούν από τις καλύτερες. Ο Ν. Σπανίδης περιγράφει ένα χαριτωμένο επεισόδιο, που συνέβη στο θεατράκι του χωριού Αλεξάντροφκα κατά τη διάρκεια της παράστασης του έργου, Τη τρίχας το γεφύρ’: «Στην τελευταία πράξη του έργου, τη στιγμή που ο Χουλιαράς (ο ραδιούργος του έργου), πείθει τον Κωνσταντίνο να ρίξει την καλή του στο ποτάμι, μια οργισμένη φωνή σκίζει ξαφνικά την πλατεία. ‘Μω την πίστη σ’, αούτος εκαντούρεψέν ατον.’ Όλος ο κόσμος συγκλονίστηκε από την κραυγή. Όλα τα μάτια στυλώθηκαν πάνω σ’ έναν αρειμάνιο χωρικό που όρθιος και κατακόκκινος, γεμάτος έξαλλο θυμό, σημάδευε με το πιστόλι στο χέρι τον φουκαρά Χουλιαρά. Εγώ που παρακολουθούσα από τα παρασκήνια, πήδησα σ’ ένα δευτερόλεπτο στην πλατεία, ρίχτηκα απάνω του ‘Ναι παι, επαλαλώθες;’ του φωνάζω τρομαγμένος με κομμένη την ανάσα, ‘αούτο θέατρον έν’, ναί παι θέατρον έν» Και είδα και έπαθα να τον βγάλω έξω.» Το ελληνικό θέατρο σ’ όλη τη νοτιοδυτική Σοβιετική Ένωση συνεργαζόταν στενά με το ρωσικό θέατρο. Ρώσοι ηθοποιοί έπαιζαν και σκηνοθετούσαν σε ελληνικούς θιάσους της Τιφλίδας και της Οδησσού και Έλληνες έκαναν το ίδιο σε ρωσικούς θιάσους……