-Καλό ταξίδι παππού Γιώργο

Λίγα αμήχανα λόγια

Ξημερώματα Σαββάτου έφυγε από κοντά μας και ο παππούς  ο Γιώργος! Στα 84 χρόνια του…. Ο Γιώργος ο Γεμελιάρης με μιά εξαιρετική πορεία ζωής. Από τις Λεύκες της Πάρου, εσωτερικός μετανάστης στην Αθήνα, στην αντιφασιστική αντίσταση της Κατοχής, κρατούμενος στην  Ελ Ντάμπα ως όμηρος των Βρετανών μετά το Δεκέμβρη του ’44 …. και εν τέλει φιλόσοφος και θυμόσοφος μέχρι το τέλος της ζωής του. 

Για πενήντα χρόνια άσκησε τη μαχητική δικηγορία, μέχρι τα 78 του χρόνια, με σεβασμό στην ιδεολογία του (μια εξαιρετική σύνθεση Μαρξ και Επίκουρου), με την κριτική διάθεση αυτού που καταλαβαίνει πίσω από τις εύκαιρες κουβέντες και τα συνθήματα, διατηρώντας πάντα  μια βαθειά απέχθεια για τους συναδέλφους του εκμεταλλευτές των ανθρώπινων αδιεξόδων.

Ο παππούς ο Γιώργος γεννηθηκε στις Λεύκες της  Πάρου το 1924. Ήταν δεν ήταν δύο χρονών όταν μετεγκαταστάθηκε η οικογένεια στην Αθήνα. Έζησαν τη φοβερή Κατοχή, την καταπίεση, την εξαθλίωση και την πείνα που υποχρέωσαν τον ελληνικό λαό οι κατακτητές.

Ως φοιτητής της Νομικής, εντάχθηκε στην Αντίσταση μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ. Παράνομος κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής, κατάφερε να γλυτώσει τη σύλληψη από τους Γερμανούς Ναζί και τους ταγματασφαλίτες ελληνόφωνους συνεργάτες τους.  Έζησε τον τρομερό Δεκέμβρη του ’44, όταν οι Άγγλοι αποφάσισαν να συντρίψουν την Αριστερά  υποχρεώνοντάς την να καταφύγει στην ένοπλη άμυνα.

Ζούσαν τότε στην οδό Δυοβουνιώτου στο Κουκάκι. Μια ανάσα από το στρατόπεδο του Μακρυγιάννη (σημερινό νέο Μουσείο Ακροπόλεως), όπου έγιναν και οι σφοδρότερες μάχες του Δεκέμβρη του ΄44. «Αν είχε καταλάβει ο ΕΛΑΣ το Μακρυγιάννη, θα είχε πάρει την Αθήνα», έλεγε.  Θυμόταν καθαρά τα αγγλικά στρατεύματα να ανεβαίνουν τη Συγγρού πολυβολώντας το αριστερό Κουκάκι, καθώς και τη τρομοκρατία που ακολούθησε μετά από την ένοπλη συντριβή της Αριστεράς.

Μπορεί να γλύτωσε την περίοδο της Κατοχής τη σύλληψη από τους Ναζί, δεν θα γλυτώσει όμως και την περίοδο της αγγλικής μεταδεκεμβριανής τρομοκρατίας. Με το τέλος του Δεκέμβρη θα συλληφθεί (Γενάρης του ’45)σε αγγλικό μπλόκο στο κέντρο του Κουκακίου. Μαζί του ήταν και οπατέρας του, ο Παναγιώτης, παλιός μετανάστης στη Νότια Αφρική και καλός γνώστης της γλώσσας και της πονηριάς των Εγγλέζων.  Αρνήθηκε να εγκαταλείψει τον 21χρονο γιό του και τον ακολούθησε, παρότι οι Εγγλέζοι τον άφησαν ελεύθερο.

Όσους συνέλαβαν εκείνη την ημέρα στο Κουκάκι, τους μετέφεραν οδικά από την οδό Δυοβουνιώτου, προς το Φιξ, όπου και τους ανέβασαν στα στρατιωτικά αυτοκίνητα.  Η μητέρα του -μια παριανή αρχόντισα, απόγονος των  Καλόπλαστων- είδε να   περνά κάτω από το σπίτι της η συνοδεία των συλληφθέντων. Και μέσα σ’ αυτούς τους κρατούμενους, περικυκλωμένους από πάνοπλους Άγγλους στρατιώτες, ο γιος της και ο άντρας της. Σε αλλόφρονα κατάσταση, μόλις πρόλαβε να τους πετάξει από το μπαλκόνι δύο κουβέρτες, για να τις πάρουν μαζί τους στο ταξίδι προς το άγνωστο.

Στο σημείο αυτό ο Γιώργος Γεμελιάρης συνδέεται με τον Άρη Αλεξάνδρου: στο πνεύμα και στην εμπειρία. Όπως ο Γεμελιάρης θα βρεθεί στην Ελ  Ντάμπα με τον πατέρα του,  το ίδιο ακριβώς θα συμβεί και με τον Αλεξάνδρου.

Τους μετέφεραν στο Χασάνι (σημερινό Ελληνικό), όπου υπήρχε στρατόπεδο συγκέντρωσης όσων συλλαμβάνονταν. Και από ‘κει στα πλοία και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ελ Ντάμπα, στην Αίγυπτο κοντά στο Ελ Αλαμέιν.

Οι άλλες δύο αδελφές, επίσης ΕΠΟΝίτισες, προσπάθησαν να ακολουθήσουν τα  ίχνη του πατέρα και του αδελφού. Πήγαν στο Χασάνι για να τους δώσουν τρόφιμα, με κίνδυνο να τις συλλάβουν κι αυτές. Δεν τους πρόλαβαν. Φαίνεται ότι αμέσως από το Χασάνι τους μετέφεραν στο λιμάνι, τους επιβίβασαν στο πλοίο και τους έστειλαν στην Ελ Ντάμπα.

(Φ. Ζαχαρίου, «Ελ Ντάμπα. Το πλύσιμο των πιάτων» (1945)

Καθώς πλησίαζε το πλοίο στην Αίγυπτο, οι κρατούμενοι έβλεπαν το κατάφωτο  Πορτ Σάιντ και μάλλον θεωρούσαν ότι η τύχη τους δεν θα ήταν και τόσο τραγική. Ο πατέρας Παναγιώτης όμως τους προσγείωνε ενημερώνοντάς τους για την αγγλική πονηριά και εμπάθεια, όπως την είχε γνωρίσει για πολλά χρόνια μετανάστης στο Τρανσβάαλ.

Με την άφιξη στην Αίγυπτο, τους μετέφεραν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ελ Ντάμπα, όπου έζησαν 4 μήνες. Μια εξαιρετική περιγραφή των συνθηκών του στρατοπέδου κάνει ο Αλ. Καρέρ: «Όταν ο δυνατός άνεμος σηκώνει σύννεφα από αμμόσκονη. όλα χάνονται γύρω μας. ουρανός. ήλιος. θάλασσα. Δε βλέπουμε πια ούτε σ απόσταση εκατό μέτρων. Η άμμος δέρνει ανελέητα τις σκηνές μας. ο άνεμος σπάει τα σχοινιά. ξεριζώνει τους πασάλους. Κάνουμε έναν απελπισμένο αγώνα για να βουλώσουμε τρύπες. να κλείσουμε τις χαραμάδες. Μάταιος κόπος. Η άμμος τρυπώνει παντού. Η ατμόσφαιρα μέσα στις σκηνές είναι θαμπή. Έχουμε άμμο στα ρούχα μας. στο στόμα μας. στα μάτια μας στ αυτιά μας. ό. τι πιάνουμε έχει άμμο επάνω. Είναι οι πιο φριχτές. οι πιο βασανιστικές μέρες. όταν σηκώνεται άνεμος στην Ελ Ντάμπα. Ούτε να φάμε θέλουμε. ούτε να πιούμε. Το φαΐ μας γεμίζει άμμο. το νερό γεμίζει άμμο. Αναπνέουμε με δυσκολία. Τα νεύρα μας σπάνε…»

Επέστρεψε με τον πατέρα του στην Ελλάδα τον Απρίλη του ΄45,  με τους τελευταίους εκτοπισμένους που αφέθηκαν ελεύθεροι.

Στη συνέχεια, τον Γεμελιάρη, όπως και πολλούς κομμουνιστές της Αθήνας, τους στρατεύουν υποχρεωτικά . Το 1946 στην Καλλιθέα υπήρχε το στρατόπεδο ΚΕΜΕ. Εκεί υπήρχε ο 103ος λόχος όπου τον είχαν επανδρώσει με τους παλιούς εξόριστους στην Ελ Ντάμπα, ελασίτες και επονίτες.  Τους χαρακτήριζαν ως «στρατιώτες» του κυβερνητικού Στρατού και τους έστελναν είτε στο Μακρονήσι, είτε στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Γράμμο.

Ο Γιώργος ο Γεμελιάρης έζησε στη συνέχεια με αξιοπρέπεια και με σεβασμό προς τους αγώνες του. Η εμπειρία της Αντίστασης και της εξορίας τον σφράγισε ανεξίτηλα. Ποτέ δε μετάνοιωσε για όσα επέλεξε να κάνει, παρότι δεν είχε καμιά αυταπάτη για τις μεταφυσικές συμπεριφορές της ηγεσίας του κινήματος. Όποτε μιλούσα με τον παππού, στο μυαλό μου ερχόταν η Κατερίνα Γώγου…..

Στο γραφείο του κάποια βιβλία περιμένουν -μάταια αυτή τη φορά να τα ξανανοίξει ένα γνώριμο χέρι. Μεταξύ τους «Τα άνθη του κακού» του Μπωντλαίρ και ο  «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου.

Καλό ταξίδι παππού Γιώργο

Μ-π

Στην εμπειρία της Ελ Ντάμπα, αναφέρεται το βιβλίο-μαρτυρία  του Αλέξη Καρρέρ, με τίτλο «Ελ Ντάμπα. Η ιστορία της ομηρίας». Η μαρτυρία του Αλέξη Καρρέρ (γενν. 1912) πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», σε συνέχειες, από την 21η Μαρτίου του 1945.

Την εμπειρία του με τίτλο:  «Ελ Ντάμπα-Όμηρος των Εγγλέζων», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1965, εξέδωσε και ο ηθοποιός Μίμης Φωτόπουλος.

Άλλο ένα βιβλίο για την Ελ Ντάμπα με την υπογραφή του ζωγράφου Πάρι Πρέκα (1926-1999), εκδόθηκε το 2005. Τίτλος του «Κλουβί 17 – El Daba» (εκδ. Αιγόκερως).

Ο Πρέκας ποτέ δεν είχε αναφερθεί σ’ αυτή την τραυματική περίοδο της πρώτης νιότης. Η τυχαία ανακάλυψη του ημερολογίου, 60 χρόνια μετά τα Δεκεμβριανά του ’44, θεωρήθηκε ότι έπρεπε να γίνει γνωστή για να φωτίσει τη σημειολογική ανάγνωση της ουσίας των θεματικών κύκλων της ζωγραφικής του. Ο Πάρις Πρέκας συνελήφθη λίγο νωρίτερα από τον παππού, με τις συλλήψεις που έγιναν κατά τη διάρκεια του Δεκέμβρη του ’44. Δείτε τη μαρτυρία του για την Ελ Ντάμπα.

Για την εμπειρία της Ελ Ντάμπα γράφτηκαν και τραγούδια όπως το παρακάτω:

«Και μας πήγαν στην Ελ Ντάμπα
– βάρκα γιαλό –
και μας πήγαν στην Ελ Ντάμπα,
όλο το ταξίδι ….τσάμπα
– βάρκα γιαλό –

Και μας πήγαν στην Ελ Ντάμπα
και μας βάλανε μια στάμπα
– βάρκα γιαλό -»

* Η πληρέστερη παραλλαγή του τραγουδιού της Ελ Ντάμπα είναι:

«Θα σας πω μιαν ιστορία
από την αιχμαλωσία,
– βάρκα γιαλό –

Κάποια μέρα του πολέμου
(δεν το πίστευα ποτέ μου)
– βάρκα γιαλό –

Οι Εγγλέζοι μας κυκλώσαν
με τα τανκς και μας τσακώσαν,
– βάρκα γιαλό –

Μας επήραν τα ρολόγια,
με το ξύλο, με τα λόγια
– βάρκα γιαλό –

Στ’ αυτοκίνητα μας βάλαν
και την πίστη μας εβγάλαν,
– βάρκα γιαλό –

Στο Γουδί και στο Χασάνι
κι από ‘κει για το λιμάνι,
– βάρκα γιαλό –

Μας εβάλαν στο βαπόρι
και για το Πόρτ-Σάϊντ πλώρη,
– βάρκα γιαλό –

Μας εφέραν στην Ελ Ντάμπα
και στην πλάτη μας μια στάμπα.
– βάρκα γιαλό –

Μας εδίναν τη βδομάδα
δυο κουτάλια μαρμελάδα,
– βάρκα γιαλό –

Μας εδίναν και φυστίκια
που ‘τανε για τα κατσίκια,
– βάρκα γιαλό –

Μας εδίναν και μια στάλα
συμπεπυκνωμένο γάλα,
– βάρκα γιαλό –

Δεν ξεχνούσαν οι Εγγλέζοι
το ελληνικό τραπέζι,
– βάρκα γιαλό –

Και μας δίναν ταχτικά
και μπιζέλια αρακά,
– βάρκα γιαλό –

Δεν το θέλουμε το γάλα
ούτε και τη μαρμελάδα,
– βάρκα γιαλό –

Μόνο θέλουμε να πάμε
πίσω στη γλυκιά Ελλάδα,
– βάρκα γιαλό -»

[ΑΝΩΝΥΜΟΥ – Β. ΤΣΙΤΣΑΝΗ]

Σημειώσεις:
1. Το «Ελ Ντάμπα» τραγουδιέται πάνω στο ρυθμό του «Βάρκα Γιαλό» και βέβαια είναι ανέκδοτο.
2. Τραγουδιότανε κυρίως από τους αιχμαλώτους της Ελ Ντάμπα, στην Αίγυπτο.
3. Τραγούδι με παραπλήσια μουσική και ίδιο τίτλο (Βάρκα Γιαλό) ηχογραφείται το 1946 από τον Βασίλη Τσιτσάνη με τον Στράτο Παγιουμτζή. Γραμμένο και συνθεμένο στην κατοχή.
4. Η μελωδία είναι παλιά επτανησιακή, ίσως οι στίχοι της εκτέλεσης με τον Στράτο να είναι του Τσιτσάνη.