-Μήτσος Παρτσαλίδης: ο πρώτος κόκκινος δήμαρχος

Ο Μήτσος Παρτσαλίδης υπήρξε μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα.  Το 1934 εξελέγη δήμαρχος στην πόλη των καπνεργατών, την Καβάλα και έτσι υπήρξε ο πρώτος «κόκκινος» δήμαρχος. Το αφιέρωμα αυτό βασίζεται:
-σε ένα κείμενο του Φ. Γκερλεκτσή που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Μνήμη» του Συλλόγου Μικρασιατών ν. Καβάλας,
-σε κείμενο του Κώστα Παλούκη από το καλό ιστολόγιο http://raskolnikovgr.blogspot.com/ και
-σε κείμενο του ιστορικού Νίκου Ε. Καραγιαννακίδη….

Προσφυγική η πρώτη «κόκκινη» Δημοτική αρχή της Καβάλας και της χώρας

του Φάνη Γκερλεκτσή

Είναι ευρύτερα γνωστό ότι η Καβάλα ανέδειξε «τον πρώτο κομμουνιστή Δήμαρχο της Ελλάδας» και ότι ήταν για πολλές δεκαετίες ένα από τα «κάστρα» του εργατικού και επανα-στατικού κινήματος της χώρας και των Βαλκανίων. Αν και στα θέματα αυτά τον βαρύνοντα λόγο τον έχουν οι ιστορικοί, αξίζει κι ένα περιοδικό έντυπο των απογόνων των προσφύγων της Μικράς Ασίας, όπως η «Μνήμη», να καταπιαστεί με πλευρές του θέματος. Όχι μόνον επειδή ακατάλυτοι δεσμοί δένουν τον κάθε γόνο καβαλιώτικης προσφυγικής οικογένειας, και μάλιστα μικρασιατικής, με εκείνη την εποχή και τους αγώνες της, αλλά και γιατί πρόσφυγες ήταν κυρίως οι εργάτες και μικροεπαγγελματίες που έδωσαν τη μάχη για την «κατάληψη» της δημοτικής αρχής του μεγαλύτερου βιομηχανικού κέντρου ανάμεσα στην Θεσσαλονίκη και την Πόλη και πρόσφυγες υπέστησαν τις συνέπειες. Ο Παρτσαλίδης, εκτός από κομμουνιστής που ήταν την εποχή εκείνη, ήταν κι ο πρώτος πρόσφυγας που έγινε Δήμαρχος μεγάλης πόλης.

Ο Δ. Παρτσαλίδης, «επαγγελματίας επαναστάτης» κατά την ορολογία του Κ.Κ.Ε., είχε έρθει στην Καβάλα πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία (σ.τ. Π&Α: απ’ τον Πόντο) . Μικρασιάτης από πατέρα ήταν κι ο από το 1931 ηγέτης του Κόμματος Νίκος Ζαχαριάδης. Πρόσφυγας, από το Ορτάκιοϊ της Βουλγα-ρίας, ήταν και ένα ακόμη ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε. που μεγάλωσε και δραστηριοποιήθηκε στην Καβάλα, ο Στέργιος Αναστασιάδης, ο οποίος το 1949, όντας τακτικό μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., θα συλληφθεί, θα δικασθεί και θα εκτελεστεί.

Το 1934, τη χρονιά των δημοτικών εκλογών (έγιναν στις 11 Φεβρουαρίου), είχαν περάσει τρία μόλις χρόνια από την ανάδειξη, μετά από παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, νέας ηγεσίας στο Κ.Κ.Ε. υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη, στην οποία σε λίγο θα ενταχθούν και οι Αναστασιάδης και Παρτσαλίδης, και είχαν ήδη φανεί τα αποτελέσματα της «μπολσεβικοποίη-σης» του Κόμματος που υλοποιούσε εκείνη η ηγεσία. Είχε παράλληλα συμπληρωθεί μια 10ετία από την εισροή των προσφύγων. Στην Καβάλα, όπως παρατηρεί ο Απόστολος Γκίκας, «δεν παρατηρήθηκαν τα κρούσματα ρατσισμού και οι επιθέσεις που έλαβαν χώρα στην υπόλοιπη Ελλάδα… Οι ντόπιοι εργάτες έσπευσαν να παράσχουν σε όσους δε γνώριζαν την τέχνη της επεξεργασίας του καπνού την ανάλογη εκπαίδευση και να τους εντάξουν στην παραγωγή». Οι χιλιάδες των προσφύγων προλεταρίων μπήκαν ορμητικά στο εργατικό – επαναστατικό κίνημα της Καβάλας κι έδωσαν μιαν ατέλειωτη σειρά αγωνιστών, ανάμεσα στους οποίους κι εκείνοι που συγκρότησαν το ψηφοδέλτιο του «Ενιαίου Μετώπου Εργατών – Αγροτών» (Ε.Μ.Ε.Α.). Πρόσφυγες ήταν οι περισσότεροι από τους «κόκκινους» δημοτικούς συμβούλους, οι Γιάννης Ευθυμιάδης, Αντώνης Θεοχαρίδης, Σταύρος Γρηγόρογλου, Χαράλαμπος Τραμπίδης, Νίκος Νεγρεπόντης, Θεολόγος Σφλακίδης, Θεόδωρος Νικολαΐδης, Γεώργιος Μπαρμπαλέξης, Στέλιος Βουδούρογλου, Στέργιος Δημητριάδης και Γιάννης Κιουρτσόγλου, ίσως και άλλοι. Από αυτούς ο Γ. Ευθυμιάδης θα πέσει από τα βόλια των Ιταλών τον Ιούνη του 1943 στο Κούρνοβο της Θεσσαλίας, ενώ ο Ν. Νεγρεπόντης θα πέσει την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή, μαζί με τον Δημοσθένη Μακέδο, εκλεγμένο πρόεδρο του «κόκκινου» δημοτικού συμβουλίου, πρώτοι στον χορό των 200 κομμουνιστών που εκτέλεσαν οι Ναζήδες Γερμανοί. Το 1949 θα είναι η σειρά ενός ακόμη από τους συμβούλους του Παρτσαλίδη, του Θανάση Στράντζαλη ή Κύρου.

Η μάχη των εκλογών του 1934 μπορεί να ειδωθεί από την αρχή ως το τέλος της και ως μια μάχη της προσφυγιάς της Καβάλας. Οι δεσμοί του συνδυασμού εκείνου με το προσφυγικό στοιχείο φαίνονται και από τα εξής: Στο πρόγραμμα του Ε.Μ.Ε.Α. ιδιαίτερη, κεντρική θέση κατελάμβαναν τα προβλήματα των λαϊκών συνοικιών, που σε μεγάλο βαθμό κατοικούνταν από προλετάριους πρόσφυγες. Επίσης το επιτελείο του αγώνα φαίνεται να βρισκόταν στους νεοσύστατους και αποκομμένους από το τότε κέντρο της Καβάλας προσφυγικούς συνοικισμούς των «Χιλίων», «Δεκαοκτώ» και «Γκιρτζή» στα δυτικά της πόλης. Από τον πλάτανο στα «Χίλια» ξεκινούσαν οι μεγάλες λαοθάλασσες που κατέληγαν συνήθως, και μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, στο μεγάλο εξοχικό κέντρο που υπήρχε στο δυτικό άκρο της τότε Καβάλας, στο σημερινό Φάληρο, για να ακουστεί ο δημόσιος λόγος του Μετώπου και του Κ.Κ.Ε., με τακτικό ομιλητή τον Παρτσαλίδη, άλλοτε με την ιδιότητα του υποψηφίου ή εκλεγμένου βουλευτή Καβάλας (1932) κι άλλοτε με εκείνην του υποψήφιου Δημάρχου Καβάλας (1934).

Η επιτυχία του Ε.Μ.Ε.Α. στις δημοτικές εκλογές του 1934 ήταν κορυφαία στιγμή μιας μεγάλης αλυσίδας δράσεων των προσφύγων και όλων των εργατών της Καβάλας, «τεράστια κατάκτηση και νίκη του εργαζόμενου λαού της Καβάλας» είπε ο ίδιος ο Παρτσαλίδης μιλώντας στην πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου ανήμερα το Πάσχα του 1934, που είχε επιτευχθεί «με την καθοδήγηση του κομμουνιστικού κόμματος…». Είχαν προηγηθεί «επαναστατικές πράξεις» που συντάραξαν και προετοίμασαν την πόλη και την περιοχή, όπως: Κάθοδος των Θασίων εργατών το 1929, «Δίκη του Γυμνασίου» τον Μάη, εκλογή του Δ. Παρτσαλίδη ως βουλευτή Καβάλας του Ε.Μ.Ε.Α. το Σεπτέμβρη κι αμέσως μετά, τον Οκτώβρη του 1932, απεργία και δολοφονία του Ψαρόπουλου, με αποκορύφωμα, τον Ιούλιο του 1933, την πολυήμερη κατάληψη από 2.650 εργάτες και την μάχη έξω από τα Καπνεργοστάσια των Μπενβενίστε και Μισσυριάν, που κατέληξαν στην πρώτη στην χώρα κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας. Μετά από αυτά τα γεγονότα, που μαρτυρούσαν και αποκάλυπταν έναν συγκεκριμέ-νο τοπικό συσχετισμό δυνάμεων (και ταυτόχρονα μια μαζική στράτευση των προσφύγων), μπορεί εύκολα κανείς να καταλάβει την σημασία μιας τέτοιας επιτυχίας, όπως η ανάληψη –και μάλιστα με «κοινοβουλευτικό τρόπο», δηλ. μετά από εκλογές– της δημοτικής αρχής της υπό διαρκή αναβρασμό και σχεδόν σε εξέγερση πόλης.

Μπορεί ακόμα εύκολα να δει κάποιος μπροστά του έντρομους τους «αστούς», όπως αυτοαποκαλούνταν οι ίδιοι, του αριστοκρατικού και ευρωπαϊκού Αη Γιάννη και του ευρύτερου κέντρου της πόλης, μετά και την άμεση και ωμή παρέμβαση των ηγετών τους από την Αθήνα (του ίδιου του Βενιζέλου, του Τσαλδάρη, του Γονατά και του Παπαναστασίου, που στήριζαν άλλωστε οι περισσότεροι τότε την ίδια οικουμενική κυβέρνηση), να ενώνονται θέλοντας και μη υπό το γηγενή Κλεάνθη Τερμεντζή στο δικό τους «Ενιαίο Μέτωπο».

Η αρχική βεβαιότητα ότι το Ε.Μ.Ε.Α. θα συντριβεί, αντικαταστάθηκε μετά την ήττα για πολύ λίγο από απορία όχι για το τι θα ακολουθήσει (αυτό ήταν ένα και δεδομένο: το Μέτωπο θα ανατρεπόταν πάση θυσία), αλλά για το πώς και πόσο γρήγορα θα ανατραπεί. Όπως αναφέρει ο τοπικός τύπος, «περίπολοι Χωροφυλακής είχαν καταλάβει θέσεις παρά τις Καμάρες, όπου το εκλογικόν κέντρον του Ε.Μ.», «τα δημόσια κτίρια εφρουρούντο καθ’ όλην την ημέραν», «ισχυροτέρα δύναμις είχεν τοποθετηθεί εις το Δημαρχιακόν Κατάστημα» και κάποια στιγμή «λόγω της υπερκοπώσεως των οργάνων της χωροφυλακής και του στρατού, το Δ΄ Σώμα μετεκάλεσεν μίαν ίλην ιππικού…». Κάποιοι είχαν ζητήσει να μην ανακηρυχθεί καν ο επιτυχών συνδυασμός και να μην της παραδοθεί ποτέ η «εξουσία», επικράτησε όμως η τακτική της σταδιακής εξόντωσης της πλειοψηφίας και του επιτελείου του νέου Δημάρχου, με ταυτόχρονη συκοφάντηση, τόσο όσο χρειαζόταν για να προετοιμαστεί η επόμενη μέρα, δηλ. ένας «αγνών δημοκρατικών πεποιθήσεων» πρόσφυγας διάδοχος που θα ισορροπούσε τα πράγματα.

Την επαύριο κιόλας της εκλογής του ο Δήμαρχος θα συλληφθεί, θα δικασθεί και θα καταδικασθεί σε ένα μήνα φυλακή, μόνο και μόνο επειδή λογομάχησε με έναν χωροφύλακα, επειδή διάβαζε φανερά το «Νέο Ριζοσπάστη». Κατά τη διάρκεια των εκλογών και κατά την ανακήρυξη των επιτυχόντων και οι τέσσερις πάρεδροι της πλειοψηφίας (Ασίκης ή Σιασίκης, Τουρνάς, Καλαϊτζής και Μαυρομάτης) κι ένας σύμβουλος, ο Βουδούρογλου, ήταν εξουδετε-ρωμένοι, εξόριστοι ή φυλακισμένοι. Λίγο μετά την εγκατάσταση της νέας δημοτικής αρχής (1-4-1934) ο Δήμαρχος και είκοσι πέντε ακόμη αγωνιστές, ανάμεσά τους οι περισσότεροι από τους Δημοτικούς του Συμβούλους, θα δικασθούν για παράβαση του ιδιώνυμου, με την χαλ-κευμένη κατηγορία της πρόκλησης στρατιωτών σε απείθεια, και θα καταδικαστούν. Έτσι παύτηκαν οι σύμβουλοι – στηρίγματα του Παρτσαλίδη, Δημοσθένης Μακέδος, Πρόεδρος του Δ. Συμβουλίου, Κ. Χαρσούλης, Γ. Ευθυμιάδης και Στ. Γρηγόρογλου, μέλη της Δημ. Επιτροπής, και ο Ν. Νεγρεπόντης. Θα έρθει σε λίγο η ώρα της εκτόπισης ή απέλασης των Δικηγόρων Πολυδεύκη Νικήτα και Ιωάννη Μαρινόπουλου, που ήταν μετακλητός Γραμματέας του Δήμου και νομικός σύμβουλος αντίστοιχα, καθώς και του ιατρού – υγειονολόγου Ι. Αντωνιάδη, κομμουνιστών επιστημόνων, που ήρθαν εδώ με αποστολή να στηρίξουν τη δημοτική αρχή. Σε σύντομο χρόνο η πλειοψηφία θα μετασχηματιστεί σε μειοψηφία και στις 25 Αυγούστου 1934 ο Δήμαρχος, που είχε εκλεγεί από την πρώτη Κυριακή με το 50,3% των 7.562 ψήφων, έχοντας χάσει δημοτική ομάδα και επιτελείο, ξέροντας ότι είχε προηγηθεί απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου να παυθεί, αλλά και για να βάλει τον λαό σε προβληματισμό, θα υποβάλει «πα-ραίτηση», ευελπιστώντας ότι κατά το αρ. 118 του τότε Δημοτικοκοινοτικού Κώδικα θα γίνονταν επαναληπτικές εκλογές. Στις 9 Σεπτεμβρίου θα εκτοπιστεί στη Γαύδο, χωρίς ποτέ να του κοινοποιηθεί η σχετική απόφαση.

Οι διάφορες πτυχές και το ιστορικό πλαίσιο των εκλογών του 1934 (λ.χ. το διεθνές και εθνικό περιβάλλον –στην Γερμανία σταθεροποιείται τότε ο φασισμός και οι κομμουνιστές εργάζονται για την σύμπηξη αντιφασιστικών μετώπων– το χρονικό της εξάλειψης της δημαρ-χίας Παρτσαλίδη και η τύχη των στελεχών της, η αντίληψη του Κ.Κ.Ε. και του Ε.Μ.Ε.Α. για την αυτοδιοίκηση, το έργο που έκανε η δημαρχία Παρτσαλίδη και η τυχόν επίδραση που άσκησε, οι συνοικιακοί προσφυγικοί σύλλογοι, οι πρόσφυγες και άλλα ηγετικά στελέχη του Κ.Κ.Ε. που έζησαν και έδρασαν στην Καβάλα προπολεμικά κ.ά.), παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και θα προσπαθήσουμε να τα ψηλαφήσουμε σε επόμενα φύλλα, τώρα που μπήκα-με για τα καλά σε περίοδο ανάλογης όπως τότε βαθιάς οικονομικής κρίσης…

[Από την εφημερίδα «Μνήμη» φ. 5 (Ιανουαρίου 2011) του Συλλόγου Μικρασιατών Ν. Καβάλας]

Ο Μήτσος Παρτσαλίδης

 Ο Μήτσος Παρτσαλίδης (Τραπεζούντα, 1903 ή 1905 – Αθήνα, 22 Ιουνίου 1980) υπήρξε καπνεργάτης, βουλευτής, δήμαρχος, γραμματέας του ΕΑΜ, Πρόεδρος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, ηγετική προσωπικότητα του ΚΚΕ και του ΚΚΕ Εσ. Γεννήθηκε στη Τραπεζούντα το 1903 ή το 1905. Ήλθε ως πρόσφυγας το 1922 στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Πτολεμαΐδα. Το 1924 εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Α.Π.Θ. Τότε εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ, τη νεολαία του ΚΚΕ. Προσλήφθηκε στη Δημόσια Υπηρεσία Επισιτισμού στη Καβάλα όπου και εργάσθηκε μέχρι που απολύθηκε από το καθεστώς της Δικτατορίας του Παγκάλου. Παρέμεινε όμως στην πόλη και συνέχισε να εργάζεται ως καπνεργάτης. Τότε ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση, ιδιαίτερα ως στέλεχος στην Ένωση Καπνεργατών Καβάλας. Στα 1926 αναδείχθηκε δεύτερος γραμματέας της Οργάνωσης Μακεδονίας. Εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής τον Σεπτέμβριο του 1932, ενώ εξέτιε ποινή φυλάκισης. Τον Φεβρουάριο του 1934 εκλέχτηκε δήμαρχος Καβάλας. Για πρώτη φορά η αριστερά με εκπρόσωπο έναν κομμουνιστή και εργάτη καταλαμβάνει δημοκρατικά έναν κρατικό θεσμό. Το ριζοσπαστικό πολιτικό πρόγραμμά του ενόχλησε και φόβισε τον αστικό κόσμο με αποτέλεσμα να κηρυχθεί η εκλογή του άκυρη. Η προσπάθεια καθαίρεσής του προκάλεσε στην Καβάλα ένα πολύ δυναμικό κίνημα. Την ίδια χρονιά και ένα μήνα μετά, στο 5ο συνέδριο του ΚΚΕ, εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και στη συνέχεια του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ. Βουλευτής εκλέχτηκε για δεύτερη φορά τον Ιανουάριο του 1936, ως υποψήφιος της συμμαχίας του Παλλαϊκού Μετώπου. Με τη δικτατορία του Μεταξά αναλαμβάνει την καθοδήγηση της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Αθήνας και τον Μάρτιο του 1938 συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Η κατάληψη της Ελλάδας από τα Ιταλογερμανικά στρατεύματα βρίσκει τον Παρτσαλίδη έγκλειστο στις φυλακές του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου. Τον Μάρτιο του 1944 κατάφερε να δραπετεύσει και να διαφύγει στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Γίνεται αμέσως μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και αναλαμβάνει γραμματέας της ΚΕ του ΕΑΜ. Βασική του θέση είναι η πολιτική δράση του κόμματος μέσα σε συνθήκες ομαλότητας, η με κάθε τρόπο επίτευξη της εθνικής ενότητας και τέλος η δημοκρατική κατάληψη της εξουσίας. Έτσι συμμετέχει στην επιτροπή που υπογράφει την συμφωνία της Βάρκιζας. Το 1945 ορίζεται γραμματέας του Συνασπισμού Κομμάτων του ΕΑΜ. Η πολιτική της συναίνεσης όμως χρεωκοπεί και αρχίζει ο εμφύλιος πόλεμος με τις δυνάμεις της αριστεράς να έχουν χάσει το προβάδισμα. Τον Ιούλιο του 1947 ο Παρτσαλίδης συνελήφθη και εκτοπίστηκε στην Ικαρία απ’ όπου δύο χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 1948, δραπέτευσε για να ενταχθεί στον ΔΣΕ. Το 1949 απομακρύνεται ο Βαφειάδης από την ηγεσία του ΔΣΕ και ο Παρτσαλίδης αναλαμβάνει να ηγηθεί της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης θέση που διατήρησε μέχρι την ολοκληρωτική ήττα του ΔΣΕ. Υποχωρεί με ήττα του Δημοκρατικού Στρατού στις Ανατολικές Δημοκρατίες και εγκαθίσταται τη Ρουμανία. Το αποτέλεσμα της ήττας προκαλεί έντονες διεργασίες στην ηγεσία του ΚΚΕ. Ο Παρτσαλίδης κατηγορεί τον Ζαχαριάδη υποστηρίζοντας ουσιαστικά τις θέσεις του Βαφειάδη και επιπλέον τον κατηγορεί ότι δεν ακολούθησε την πολιτική και τις οδηγίες της ΕΣΣΔ. Συγκαλείται η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ για να εξετάσει τις συνθήκες της ήττας. Ουσιαστικά υπήρξε μια προσπάθεια της ηγεσίας Ζαχαριάδη να επιρρίψει τις ευθύνες της ήττας σε συγκεκριμένα πρόσωπα «αθώωνοντας» συνολικά τον κομματικό μηχανισμό και τις δικές του επιλογές. Οι Βαφειάδης, Παρτσαλίδης, Καραγιώργης, Αποστόλου, Χατζής, η Χρύσα Χατζηβασιλείου, ο Μήτσος Βαστουκιανός θα αποτελέσουν τον αποδιοπομπαίο τράγο. Η δίκη ουσιαστικά αυτή είχε ως συνέπεια την απομάκρυνση του Παρτσαλίδη από κάθε θέση που κατείχε στο κόμμα και τελικά την πλήρη διαγραφή του, το 1952. Ωστόσο η αλλαγή ηγεσίας στο ΚΚΣΕ και η καθαίρεση του Ζαχαριάδη και η αλλαγή ηγεσίας στο ΚΚΕ θα σημάνει την επιστροφή του Παρτσαλίδη στο Κόμμα. Το 1956 έγινε μέλος της ΚΕ και το 1957 μέλος του ΠΓ και στη γραμματεία της ΚΕ. Τότε ξεκινάει ένας έντονος φραξιονισμός στο εσωτερικό του Κόμματος. Ο

Παρτσαλίδης υποστηρίζει τους χειρισμούς του Γραφείου Εσωτερικού. Υποστηρίζει την με περιορισμένους όρους ουσιαστικά ενότητα με την Ένωση Κέντρου. Έτσι, το 1968, στην 12η Ολομέλεια του ΚΚΕ, όταν συνέβη και η διάσπασή του κόμματος, ο Παρτσαλίδης βρέθηκε με το μέρος εκείνων που διαφωνούσαν στην τότε ηγεσία του Κολιγιάννη. Έτσι ο Παρτσαλίδης αναδείχθηκε ως ένα από τα κορυφαία στελέχη που ίδρυσαν στη συνέχεια το ΚΚΕ Εσωτερικού αποτελώντας μέχρι το τέλος της ζωής του μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ Εσ. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας υπήρξε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Αγώνα (ΠΑΜ) και το 1971 επέστρεψε στην Ελλάδα παράνομα στην Ελλάδα. Όμως παρακολουθούταν, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Αποφυλακίστηκε το 1973, αλλά εξορίστηκε στη Γυάρο μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μετά την πτώση της Χούντας συνέχισε τη δράση του μέσα από το ΚΚΕ Εσ. πρωτοστατεί στις κινήσεις για την εθνική συμφιλίωση, η οποία ξεκίνησε από τον Σεπτέμβρη του 1976, όταν με νωπή τη μνήμη από την κοινή αντιχουντική δράση, πολλοί από τους αντιμαχόμενους του Εμφυλίου κινήθηκαν με σκοπό την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης. Δημιουργήθηκε η «Ενωμένη Εθνική Αντίσταση: κίνηση συμφιλίωσης». Ο Μήτσος Παρτσαλίδης έγραψε επίσης στα 1978 το βιβλίο Διπλή αποκατάσταση της Εθνικής Αντίστασης. Πέθανε από καρδιακή προσβολή στην Αθήνα το 1980. Τον επικήδειό του αναφώνησε ο Παν. Κανελλόπουλος αναγνωρίζοντας τα λάθη και των δύο πλευρών.

Καβάλα 1934: Η σύγκρουση δυο κόσμων Μήτσος Παρτσαλίδης, ο πρώτος «κόκκινος» Δήμαρχος

του Νίκου Ε. Καραγιαννακίδη, ιστορικού

«Αι εσωκομματικαί αντιθέσεις επνίγησαν, αι φιλοδοξίαι ικανοποιήθησαν και η αστική Κοινωνία της Καβάλλας πειθαρχούσα εις τας ιδεολογικάς της πεποιθήσεις και μη παρασυρομένη από προσωπικάς συμπαθείας ή αντιπαθείας κατέρχεται εις τον δημοτικόν εκλογικόν αγώνα με την πεποίθησιν και την απόφασιν να νικήση διά να αποτρέψη τον Κομμουνιστικόν κίνδυνον». Αυτά έγραφε η τοπική εφημερίδαΠρωϊνά Νέα της 30^ης Ιανουαρίου 1934, δώδεκα μόλις μέρες πριν από τον πρώτο γύρο των δημοτικών εκλογών που θα διεξάγονταν εκείνη τη χρονιά.

.

Οι  δημοτικές εκλογές της 11^ης Φεβρουαρίου 1934 είχαν πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η Ελλάδα του 1934 διέφερε σημαντικά από αυτήν του 1929 (τότε είχαν γίνει οι προηγούμενες δημοτικές εκλογές), αφού και η οικονομική αλλά και η πολιτική της κατάσταση είχαν μεταβληθεί δραματικά.

Η οικονομία της χώρας, επηρεασμένη –όπως πάντοτε, με κάποια χρονική καθυστέρηση αλλά με καθοριστικές συνέπειες λόγω και των χρεών από δάνεια- από το «κραχ» των ΗΠΑ και του υπόλοιπου καπιταλιστικού κόσμου (στα 1929)  βρισκόταν σε τραγική κατάσταση. Σε αυτό είχαν συντελέσει: α) η εμμονή του Βενιζέλου (κυβέρνησε από το 1928 μέχρι το 1932 με ευρεία πλειοψηφία) να στηρίξει τη δραχμή έναντι του δολλαρίου, παίρνοντας δάνεια και εξανεμίζοντας το συναλλαγματικό απόθεμα της Τραπέζης της Ελλάδος και β) το γεγονός ότι τα συναλλαγματοφόρα ελληνικά καπνά παρέμεναν απούλητα στις αγορές των ΗΠΑ και των άλλων δυτικών χωρών και τα εμβάσματα των Ελλήνων των ΗΠΑ είχαν μειωθεί στο ελάχιστο. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα είχε κηρύξει στάση πληρωμών την άνοιξη του 1932. Η ανεργία και η φτώχεια απλώθηκαν σε όλο τον κόσμο της εργασίας, αγροτικό και εργατικό.

.

Η χώρα άρχισε να σταθεροποιείται οικονομικά στα 1934, κυρίως λόγω των συναλλαγών με τη Γερμανία (απορροφούσε καπνά σε μεγάλες ποσότητες, προετοιμαζόμενη για πόλεμο) και τις άλλες χώρες της Δύσης, αλλά και λόγω της πολιτικής της «αυτάρκειας», με μείωση των εισαγωγών και αύξηση της σιτοπαραγωγής. Όμως, δεν είχαν ακόμη φανεί σαφή σημάδια ανάκαμψης του λαϊκού εισοδήματος, αγροτικού και εργατικού, πράγμα που θα οδηγούσε σε κοινωνική σταθερότητα. Ακόμη, υπήρχε αστάθεια και πόλωση και στην εσωτερική πολιτική κατάσταση.

.

Είχαν μεσολαβήσει πολλά. Η οριστική ήττα (5 Μαρτίου 1933) των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου από την Ηνωμένη Αντιπολίτευση των Παναγή Τσαλδάρη (φιλοβασιλικού -αλλά δηλώσαντος πίστη στην Προεδρευόμενη Δημοκρατία που είχε ανακηρυχθεί στα 1924- ηγέτη του Λαϊκού Κόμματος), Γεωργίου Κονδύλη και Ιωάννη Μεταξά,  το αποτυχημένο φιλοβενιζελικό κίνημα της  βραδιάς των εκλογών, με σκοπό να εμποδιστεί ο σχηματισμός κυβέρνησης και η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου (Ιούνιος 1933).

.

Όμως, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις δεν ήταν πια τόσο μόνες στην πολιτική αρένα. Το εργατικό κίνημα και ο βασικότερος πολιτικός του εκφραστής, το ΚΚΕ, ήταν παρόντες και μαχητικοί.

.

Μετά την υπέρβαση της εσωκομματικής κρίσης στο ΚΚΕ (η φραξιονιστική «πάλη χωρίς αρχές» των ετών 1929-1931 είχε λήξει με την παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς και την τοποθέτηση του «Κούτβη» Νίκου Ζαχαριάδη στη θέση του Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής), καθώς και την χάραξη συγκεκριμένης πολιτικής τακτικής και στρατηγικής από την περίφημη 6^η Ολομέλεια της 12^ης Ιανουαρίου 1934, το ΚΚΕ είχε αρχίσει να εδραιώνεται ως σημαντική πολιτική δύναμη, καθώς και ως εκφραστής ενός ογκούμενου διεκδικητικού κινήματος των εργαζομένων της πόλης και της υπαίθρου. Αυτό μαρτυρούσε και η ψήφιση, αρχικά, το 1929, αλλά και η ευρύτατη χρήση των διατάξεων, στη συνέχεια, του νόμου 4229, του περιβόητου «ιδιώνυμου», που επεδίωκε να πατάξει κάθε απειλητική για το κρατούν κοινωνικό σύστημα φωνή και δραστηριότητα. Όπως επισημάνθηκε από το Νίκο Αλιβιζάτο, «οι κυρίαρχες τάξεις ήταν υποχρεωμένες ή να δεχτούν μια σειρά από δίκαια αιτήματα και να προτείνουν ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων για να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο ή να αντιδράσουν, [αλλά] η τυχοδιωκτική ιδιοσυγκρασία τους…τις οδήγησε να ακολουθήσουν το δρόμο που απαιτούσε τις μικρότερες θυσίες, την αδίστακτη αντίδραση». Ο βενιζελικός βουλευτής Τζερμιάς παραδεχόταν στα 1929 πως «εν Ελλάδι υπάρχει μόνον κοινωνικόν πρόβλημα, το οποίον δεν θα λυθή με τα χαρτιά (τους αντικομμουνιστικούς νόμους), αλλά με έργα», ενώ στα 1936 ο Παναγής Τσαλδάρης διαπίστωνε ότι «εκείνο που υπάρχει [στην Ελλάδα] είναι από τη μια η μεγάλη πλειοψηφία που σέβεται τις παλαιές εθνικές παραδόσεις…και, από την άλλη, μια μειοψηφία που επιχειρεί να ανατρέψει την κοινωνική τάξη». Αυτοί ήταν οι κομμουνιστές και όλοι όσοι ανέπτυσσαν διεκδικητικούς αγώνες. Αυτοί αποτελούσαν στόχο διώξεων, εκτοπίσεων και φυλακίσεων. Η παλιά κρατική ιδεολογία, η «Μεγάλη Ιδέα», κουρελιασμένη στο Σαγγάριο και τα αποκαΐδια της Σμύρνης,  είχε αντικατασταθεί από μια νέα, τον αντικομμουνισμό.

.

Στην ταξική ενότητα των «εχόντων και κατεχόντων» και τον αντικομμουνισμό συνέπιπταν, λοιπόν, Φιλελεύθεροι και Λαϊκοί τον Ιανουάριο του 1934, όταν η φίλα προσκείμενη στο Βενιζέλο εφημερίδα της Καβάλας Πρωϊνά Νέα έγραφε «Αι πολιτικαί αντιθέσεις, το αγεφύρωτον χάσμα, το οποίον χωρίζει τα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα, προκειμένης της δημοτικής εκλογής Καβάλλας, εγεφυρώθησαν και πολίται, φιλελεύθεροι και λαϊκοί, κατόπιν της υποδείξεως και της επιθυμίας των Αρχηγών των κ.κ. Βενιζέλου και Τσαλδάρη, έδωσαν χείρα συμφιλιώσεως και ειλικρινούς συνεργασίας». Ο επιφυλλιδογράφος έκλεινε το κείμενό του, δίνοντας έμφαση στο ζητούμενο: «Σήμερον, ειδικώς σήμερον, δεν είναι αι κοινωνικαί συνθήκαι αι αυταί με τας των προηγουμένων δημοτικών εκλογών. Όχι. Ο καταπέλτης των αριθμών των ψήφων, η λογική των αριθμών, παρουσιάζει συγκρουομένας δύο τάξεις. Τον αστισμόν και τον Κομμουνισμόν. Δύο δηλαδή κοινωνικά στρατόπεδα. Εις το μεν αστικόν στρατόπεδον ανήκουν οι άνθρωποι του σημερινού κόσμου και συστήματος. Εις δε το κουμμουνιστικόν (sic) οι άνθρωποι που θέλουν να ανατρέψουν το αστικόν καθεστώς, να αναρτήσουν την «ερυθράν» σημαίαν εις το Δημαρχείον και να επιφέρουν την ανησυχίαν και την αναρχίαν. Και κάθε άνθρωπος, θέλων την ησυχίαν του, ενδιαφερόμενος διά την Καβάλλαν, διά το μέλλον του και το μέλλον της, έχει υποχρέωσιν να καταταγή πιστός στρατιώτης εις το αστικόν στρατόπεδον».

.

Στο στρατόπεδο αυτό εμφανίστηκαν λοιπόν ταυτίσεις αλλά και διχογνωμίες. Μια «ανεξάρτητη» υποψηφιότητα, αυτή ενός βενιζελικού, παρέμεινε «αγκάθι» ως την εκλογή, στις 11 Φεβρουαρίου. Χωρίς να καθορίσει το αποτέλεσμα. Θα φανεί παρακάτω.

.

Και το «αστικόν στρατόπεδον» υποστήριξε τον απερχόμενο Δήμαρχο Καβάλας Κλεάνθη Τερμεντζή. Με  υποψηφίους παρέδρους και συμβούλους που ήταν καπνέμποροι, κτηματομεσίτες, έμποροι – καταστηματάρχες και ελεύθεροι επαγγελματίες, γιατροί, δικηγόροι, βιβλιοπώλες και επιχειρηματίες. Ένα σαφώς ταξικό ψηφοδέλτιο μεγαλοαστών και μεσοαστών.

.

Στην άλλη πλευρά του λόφου, όμως, στο «ερυθρόν» στρατόπεδο, συσπειρώθηκαν «οι ενωμένες δυνάμεις της εργατιάς με τους συμμάχους τους φτωχούς βιοπαλαιστές και με επικεφαλής τον κόκκινο υποψήφιό τους σ. Παρτσαλίδη», όπως έγραφε – κάτω από τον τίτλο «Εργάτες, υπάλληλοι, φτωχοί βιοπαλαιστές της Καβάλλας» – ο Ριζοσπάστης της 7^ης Φεβρουαρίου 1934 στην πρώτη του σελίδα. Η εφημερίδα, με σειρά επιτόπιων ρεπορτάζ συντάκτη της όλο το διάστημα μέχρι την εκλογή, μετέδιδε την αθλιότητα των συνθηκών που βίωνε «[από την] κρατική λύσσα και τη δημοτική ληστεία…το ηρωικό προλεταριάτο της Καβάλλας…μέσα από τους πεινασμένους συνοικισμούς και τις σαραβαλιασμένες συνοικίες» και προειδοποιούσε πως «η Κυβέρνηση έχει πάρει απόφαση να διορίσει δήμαρχο αυτεπαγγέλτως, εάν αποτύχει ο κοινός υποψήφιος των αστών Τερμεντζής», για να συμπληρώσει «Τρέμουν τα παράσιτα, τρέμει η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση για την επικείμενη νίκη της εργατιάς και φτωχολογιάς στην Καβάλλα. Μα ας μη γελιώνται. Κανένα μέτρο δεν μπορεί να σταματήσει τη νίκη του Ενιαίου Μετώπου Εργατών – Αγροτών [Ε.Μ.Ε.Α] στην Καβάλλα». Δυο μέρες μάλιστα πριν από τις εκλογές, δίπλα στις ενθουσιώδεις περιγραφές των συγκεντρώσεων του Ε.Μ.Ε.Α στις συνοικίες της πόλης και τις καταγγελίες για τρομοκρατία, ο Ριζοσπάστης παρέθετε πληροφορίες των Πρωινών Νέων -τα οποία χαρακτήριζε «όργανο του δημάρχου των καπνεμπόρων»- για το ενδεχόμενο «οι αμερικάνικες ληστρικές [καπνεμπορικές] εταιρείες ύστερα από την εκλογή του κομμουνιστή δημάρχου [να] φύγουν από την Καβάλλα». Η εφημερίδα του ΚΚΕ σημείωνε πως «οι εργάτες κι οι μικροεπαγγελματίες της Καβάλλας που ξέρουν πως οι καπνέμποροι ξένοι και ντόπιοι είναι που κατάντησαν στα σημερινά χάλια την πόλη, θα ψηφίσουν με φανατισμό τον κόκκινο δήμαρχο, ακριβώς γιατί τον φοβάνται (sic) οι ξένοι και ντόπιοι ληστές».

.

Το ψηφοδέλτιο του Ε.Μ.Ε.Α. περιλάμβανε ως υποψηφίους παρέδρους και συμβούλους εργάτες και ιδιωτικούς υπαλλήλους, καθώς και μικροεπαγγελματίες, εκφράζοντας τη «σύγκρουση των δύο κόσμων που ολοκάθαρα χωρίστηκαν στην Καβάλλα (κι απ’ την άποψη αυτή χαραχτηριστική είναι η σύνθεση των ψηφοδελτίων» (Ριζοσπάστης, 9-2-1934,  σ. 2). Πρέπει να σημειωθεί πως τρεις από τους υποψηφίους ήταν εξόριστοι (αυτό γράφτηκε και στα Πρωινά Νέα), βάσει του «ιδιωνύμου».

.

Και η εκλογή διεξήχθη όπως ήταν προγραμματισμένη. Λίγο πριν από αυτήν έγιναν γνωστές εκκλήσεις των Βενιζέλου, Καφαντάρη, Παπαναστασίου, Γονατά για υπερψήφιση του Τερμεντζή, τις οποίες δημοσίευσαν τα Πρωινά Νέα σε περίοπτη θέση. Χαρακτηριστικό είναι το τηλεγράφημα που έστειλε ο Βενιζέλος από τα Χανιά προς τον Πρόεδρο της Επιτροπής Αγώνος Εθνικών Κομμάτων, το οποίο δημοσιεύτηκε την παραμονή των εκλογών: «Πέποιθα ότι πάντες ανεξαιρέτως αγαπητοί φίλοι θεωρήσουν επιτακτικόν καθήκον δώσουν ψήφον των Τερμεντζήν κοινόν υποψήφιον επιτυχία οποίου αποτρέπει σοβαρόν κίνδυνον δι’ αγαπητήν Καβάλλαν».

.

Όμως, οι ψηφοφόροι άλλα εκέλευσαν. Ο «τραγιασκοφόρος καπνεργάτης» Παρτσαλίδης, λίγες εβδομάδες πριν γίνει μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, γινόταν ο πρώτος «κόκκινος» δήμαρχος στην Ελλάδα. Όπως μετέδιδε ο ανταποκριτής του Ριζοσπάστη «το Ενιαίο Μέτωπο κατήγαγε περιφανή νίκη. Τα τελικά αποτελέσματα: σ. Παρτσαλίδης 3.780, Τερμεντζής 2.101, Νικολαΐδης 1.521. Υπερτερούμε τα ενωμένα αστικά κόμματα. Κόκκινη Καβάλλα πανηγυρίζει». Τα Πρωινά Νέα έγραψαν: «ΗΤΤΗΘΗΜΕΝ». Πάντως, η εφημερίδα ήταν αντίθετη σε κάθε σκέψη διορισμού άλλου δημάρχου.

.

Η Καβάλα των εργατών δεν πανηγύρισε για πολύν καιρό. Αμέσως μετά την ανάληψη της δημαρχίας από τον Παρτσαλίδη, την 1^ηΑπριλίου, άρχισαν -ταυτόχρονα με ένα εντυπωσιακά πλούσιο έργο από πλευράς της νέας δημοτικής αρχής, συνοδευμένο από εθελοντικές μειώσεις των αποδοχών Δημάρχου και μελών Δημοτικού Συμβουλίου- οι δίκες του ίδιου (χωρίς καταδίκη) και συνεργατών του με βάση το «ιδιώνυμο», οι παύσεις από το Νομάρχη Καβάλλας και το Γενικό Διοικητή Θράκης, οι εκπτώσεις από το αξίωμα του δημοτικού συμβούλου, οι φυλακίσεις και οι εκτοπίσεις.

.

Τελικά, στις 9 Σεπτεμβρίου 1934, ο Παρτσαλίδης, εκτοπίστηκε στη Γαύδο, χωρίς να δημοσιοποιηθεί η απόφαση και το σκεπτικό της. Όπως έλεγε ένα χαρακτηριστικό τραγούδι της εποχής «οι αστοί τρομάξανε και κάστρα φτιάξανε, να κλείσουν τα παιδιά των εργατών»…

.

Για την ιστορία, πέντε «λεπτομέρειες».

.

Πρώτη: τέσσερις από τους δημοτικούς συμβούλους του Παρτσαλίδη έμειναν στη φυλακή από τον Απρίλιο του 1934 μέχρι την κατάληψη της Ελλάδας από τους Ναζί τον Απρίλιο του 1941. Τότε, μαζί με άλλους πολιτικούς κρατούμενους, παραδόθηκαν από τις «ελληνικές» αρχές στους κατακτητές. Οι Δημοσθένης Μακέδος, Γιώργος Μπαρμπαλέξης, Γιάννης Ευθυμιάδης και Νίκος Νεγρεπόντης εκτελέστηκαν το 1943 και 1944 από τους Ιταλούς και Γερμανούς. Τιμωρήθηκαν έτσι, επειδή απέβλεπαν και πάλι «εις την ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος».

.

Δεύτερη: τον ίδιο καιρό με τον Παρτσαλίδη (στο δεύτερο γύρο των εκλογών, στις 18 Φεβρουαρίου 1934) εξελέγη δήμαρχος στις Σέρρες ο κομμουνιστής υποψήφιος Διονύσης Μενύχτας. Κρίθηκε «επωφελές διά την κοινωνικήν ευταξίαν» να παυθεί και να εκτοπισθεί.

.

Τρίτη: τη θητεία του Παρτσαλίδη, που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε, έφεραν εις πέρας δημαρχούντες και δήμαρχοι. Όσο οι αστοί δημοτικοί σύμβουλοι έριζαν για το θώκο, δημαρχών παρέμενε ένας σύμβουλος του Παρτσαλίδη. Μόλις πρυτάνευσε η ωμή πολιτική λογική, τα ηνία του Δήμου έλαβαν ένας καπνέμπορος και ένας γιατρός, σύμβουλοι του συνδυασμού Τερμεντζή (ο ίδιος δεν εξελέγη, αφού το τότε ισχύον εκλογικό σύστημα επέτρεπε την εκλογή μόνο στον επικεφαλής του συνδυασμού που επικράτησε). Η δικτατορία του Μεταξά διατήρησε τον τελευταίο δημαρχούντα για μερικούς μήνες, αλλά τελικά όρισε δικό της άνθρωπο.

.

Τέταρτη: στις εκλογές του 1951 –πρώτες από το 1934- εκλέχτηκε Δήμαρχος Καβάλας ο αξιωματικός ε.α. της Στρατολογίας Εμμανουήλ Μελισσάκις. Είχε ψηφιστεί και από τον καθημαγμένο από το μετεμφυλιακό κλίμα κόσμο της Αριστεράς. Τον έπαυσε ο Υπουργός Εσωτερικών. Σύμπτωση;

.

Πέμπτη: στα 1964 εκλέχτηκε Δήμαρχος Καβάλας ο υποψήφιος της ΕΔΑ Κώστας Τσολάκης. Αυτόν τον έπαυσε η «Επανάστασις» της 21^ηςΑπριλίου 1967 και «ταξίδεψε» κι αυτός στα «ωραία νησιά» που αναφέρει ο Μανόλης Αναγνωστάκης στο ποίημά του «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969 μ.Χ.»…

.

Λεπτομέρειες από τα παλιά…