-Από τον Ζντάνοφ στον «Ιό» της «Ελευθεροτυπίας»

Εκτός από τη «Βαθειά Ψυχή» υπάρχει και η «Νεκρή Ψυχή«…

Το όνομα «Ζντάνοφ»  ίσως να μη λέει πολλά στους νεότερους. Για τους παλαιότερους όμως που έζησαν την ιστορία της Αριστεράς, ήταν ο εισηγητής της τάσης του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού»  και ο κακός  δαίμονας της ελεύθερης επανασταστικής τέχνης που άνθισε μετά την Επανάσταση του Οκτώβρη. Το σημαντικότερο για το καθεστώς ήταν η εγκαθίδρυση μιας ποδηγετούμενης τέχνης, της οποίας τα καλλιτεχνικά έργα θα συμβάδιζαν με τα πιστεύω και τις ενέργειες του καθεστώτος. Ο βίος και η πολιτεία του Ζντάνοφ ταυτίστηκαν με την καταστολή και την τρομοκρατία ενάντια σε κάθε ελεύθερη, δημιουργική σκέψη.

Η τοποθέτησή του  ως υπευθύνου για την εφαρμογή των ιδεωδών του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού», ο οποίος ήταν πλέον η μοναδική επίσημη πολιτική ιδεολογία του Σοβιετικού κράτους στις τέχνες, σήμαινε την απόλυτη επικράτηση της ασφαλίτικης λογικής στην πολιτιστική ζωή.  Ο Ζντάνοφ ξεκίνησε μία διαδικασία χειραγώγησης (την ονόμαζε «αναδιοργάνωση») των τεχνών.

Η βασική ιδεολογία της περιόδου αυτής εκφράστηκε με το σύνθημα «ή μαζί μας ή εναντίον μας». Μέση λύση για τους καλλιτέχνες δεν υπήρχε.

Τον Ζντάνοφ και την καταστολή της ελεύθερης σκέψης και δημιουργίας, θυμήθηκε, πολύ πετυχημένα, ο Βασίλης Καρδάσης στη χθεσινή «Ελευθεροτυπία» για να χαρακτηρίσει το εμπαθές, αντιδραστικό κείμενο του «Ιού» της «Ελευθεροτυπίας« ενάντια στην ταινία «Ψυχή Βαθειά» του Παντελή Βούλγαρη, κατηγορώντας τον «Ιό»  για σκοταδισμό:

Ο σύγχρονος Ζντάνοφ

Από τον ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΡΔΑΣΗ

“Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;
Το σώμα του το ανθρώπινο δεν πονά;”

Τάκης Σινόπουλος, «Ο καιόμενος», Κέντρων, 1997

Διάφοροι «αριστεροί» σκοταδιστές έσπευσαν να καταγγείλουν τον Παντελή Βούλγαρη και την «Ψυχή βαθιά», επειδή τάχα έφτιαξε μια αποϊδεολογικοποιημένη ταινία για τον Εμφύλιο. Τον κατηγόρησαν για έλλειψη αριστερής άποψης, για παραβίαση της ιστορικής αλήθειας. Αναβιώνουν οι σθεναροί μιμητές του Ζντάνοφ και οι ωμές επεμβάσεις της ηγεσίας της ΕΔΑ στην Επιθεώρηση Τέχνης, εναντίον του πνεύματος ελεύθερης καλλιτεχνικής δημιουργίας.

ΠΡΑΓΜΑΤΙ, στην ταινία του Βούλγαρη απουσιάζει το πολιτικο-ιδεολογικό περιεχόμενο της εμφύλιας σύρραξης. Αυτό επέλεξαν η σεναριογράφος και ο σκηνοθέτης, γιατί έτσι θέλανε και δικαίωμά τους. Επιχείρησαν όμως με μια ουμανιστική θέαση να καταδείξουν την ανθρώπινη πλευρά, να προβάλουν τις ανατροπές στις καθημερινές λειτουργίες των κοινωνιών της υπαίθρου, να υπογραμμίσουν τη διατάραξη των διαπροσωπικών σχέσεων σε φίλους και συγγενείς. Ισχυρίζεται κανείς ότι αυτά είναι ήσσονος σημασίας εκδοχές του ελληνικού εμφύλιου; Ας διαβάσει τις εκδομένες μαρτυρίες, τα ημερολόγια και τα απομνημονεύματα των ανώνυμων πρωταγωνιστών. Εμφύλιος δεν ήταν μόνο ο απίστευτος ηρωισμός των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού, η τραγική ήττα της Αριστεράς, οι εκτελέσεις, οι διώξεις, οι τόποι εξορίας. Δεν ήταν μόνο η κατίσχυση της εθνικόφρονης ιδεολογίας, που κατήγαγε λαμπρή νίκη σε βάρος του λαϊκού κινήματος. Δεν ήταν μόνο η επέμβαση των Αμερικανών στο πλευρό του Στρατού για τη σωτηρία του καθεστώτος. Αυτά συνιστούν αναγνωρίσιμες και εν πολλοίς παρα-προβλημένες πολιτικές και ιδεολογικές συνιστώσες της εμφύλιας σύγκρουσης.

ΕΜΦΥΛΙΟΣ ήταν και ο αναγκαστικός χωρισμός των ζευγαριών, η βίαιη απομάκρυνση της μάνας από το παιδί της, η εκδίωξη από το περιβάλλον του χωριού, το μίσος ανάμεσα σε αδέλφια και φίλους. Ηταν, δηλαδή, και η διάσπαση της οικογένειας, η διάρρηξη της κανονικότητας στην εξέλιξη της φυσικής ζωής, η ανατροπή της συνέχειας στις παραδοσιακές σχέσεις ενός κόσμου. Αυτές είναι οι περίπου αθέατες πλευρές, αυτές που συνήθως δεν ελκύουν τον ερευνητή, καθιζάνουν στο περιθώριο του ιστορικού παραδείγματος. Ακόμη κι αν συγκροτούν πολλαπλές εκφάνσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αφήνονται ηθελημένα στο παραβάν του ερευνητικού πεδίου, προκειμένου να διευκολυνθεί η επικέντρωση σ’ εκείνα που ορίζονται ως σπουδαία, ως θεμέλια της ιστορικής εξέλιξης. Ο Βούλγαρης επιχείρησε την απόδραση από την κυρίαρχη σκηνή, προτίμησε τη δύσκολη στενωπό της προσωπικής οδύνης, εν τέλει μακριά από την καθολική αποδοχή του «αριστερού» ακροατηρίου. Εύγε του!

kardasis@econ.soc.uoc.gr