-1 Νοεμβρίου 1920: οι μοιραίες εκλογές που έκριναν την ιστορία

Την 1η Νοεμβρίου του ’20 έγιναν οι εκλογές που καθόρισαν το μέλλον του ελληνισμού της Ανατολής.

Στην Ελλάδα συγκρούστηκαν οι δυνάμεις που ήταν υπέρ της συμμετοχής της Ελλάδας στο μεταπολεμικό (του Α’ παγκοσμίου πολέμου) σκηνικό και της απελευθέρωσης των Ελλήνων της ανατολής που είχαν ήδη γευθεί από το 1914 την πολιτική Γενοκτονίας του τουρκικού εθνικισμού, και απ’ την άλλη οι μοναρχικές δυνάμεις της Μικράς πλην Εντίμου που πολιτεύθηκαν με το σύνθημα «Μικρά πλην έντιμος Ελλας» και πρότειναν ως λύση του Μικρασιατικού Ζητήματος το «Οίκαδε«. Δηλαδή να γυρίσουν τα παιδιά τους πίσω εγκαταλείποντας τους Έλληνες της Ανατολής στο έλεος των εθνικιστών του Μουσταφά Κεμάλ πασά.

Μ’ αφορμή λοιπόν αυτή τη μαύρη επέτειο, ο Νίκος Σαραντάκος στο καλό του ιστολόγιο έκανε μια σχετική ανάρτηση. Παρουσιάζουμε την εισαγωγή του, καθώς και μέρος της συζήτησης όπου συμμετείχε ο τ’ εμέτερον ο «Μ-π».

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η τουρκική εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης Yeni Giun πανηγυρίζει τη νίκη του Κεμάλ επί των Ελλήνων. Στο πρωτοσέλιδό της έχει τις φωτογραφίες των Γούναρη και Στράτου κάτω από τον εντυπωσιακό τίτλο: «ΓΟΥΝΑΡΗΣ-ΣΤΡΑΤΟΣ : ΟΙ ΣΩΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ»

Ο Σαραντάκος γράφει στην εισαγωγή του:

…Αυτή την εποχή τυχαίνει να διαβάζω αρκετά για την περίοδο αμέσως πριν από τη μικρασιατική καταστροφή, δηλαδή, χοντρικά, τα χρόνια 1915-1921. Κατά σύμπτωση, πριν από ένα-δυο μήνες που κάναμε λόγο για την Άλωση, ο Πόντος και Αριστερά άφησε ένα σχόλιο, ότι η τρίτη Άλωση της Πόλης ήταν οι εκλογές του 1920. Επειδή όμως εκείνο το ποστ είχε βασικό θέμα τα γκρίκλις (και η αναφορά στην Άλωση ήταν χαριτολόγημα), ελάχιστη συζήτηση έγινε. Ίσως τώρα που πλησιάζει η επέτειος να υπάρχει περισσότερη όρεξη.

Οι εκλογές του 1920 έχουν το εξής παράδοξο. Ότι ένας πολιτικός που είχε πετύχει τόσα πολλά (έστω κι αν κάποια ήταν στα χαρτιά) έπαθε τόσο συντριπτική ήττα σε εκλογές που τις έκανε ο ίδιος και ενώ είχε επιβάλει καθεστώς ημιδικτατορίας. Τόσο απρόσμενη ήταν η συντριβή του Βενιζέλου, που κάποιοι λένε ότι έχασε εσκεμμένα τις εκλογές, ακριβώς επειδή ήξερε ότι η περιπέτεια στην οποία έχει εμπλακεί η Ελλάδα ήταν αδιέξοδη, για να αφήσει τους άλλους να βγάλουν το φίδι από την τρύπα και να χρεωθούν την αναπόφευκτη καταστροφή.

Όταν διαβάσεις τις πηγές, βλέπεις ότι η ήττα του Βενιζέλου δεν ήταν και τόσο απρόσμενη. Το μόνο πραγματικά απροσδόκητο γεγονός ήταν ο θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου στις 12 Οκτωβρίου 1920, από το δάγκωμα της μαϊμούς, που έφερε ξανά στο προσκήνιο τον Κωνσταντίνο. Άλλωστε, ο ίδιος ο Βενιζέλος αργότερα έκρινε πως το ασυγχώρητο λάθος του ήταν ότι δεν ανέβαλε τις εκλογές για να διαπραγματευτεί την ανάρρηση του Γεωργίου στον θρόνο.

Θυμίζω ότι όταν το 1917 διώχτηκε από τον θρόνο ο Κωνσταντίνος και επανήλθε ο Βενιζέλος, αποκαταστάθηκε η Βουλή που είχε προκύψει από τις εκλογές του 1915, τις τελευταίες αδιάβλητες, όπου πλειοψηφούσαν οι Φιλελεύθεροι. Ο βίος αυτής της «Βουλής των Λαζάρων» είχε κατ’ επανάληψη παραταθεί με αποφάσεις της κυβέρνησης………

Η συζήτηση…..

Πόντος και Αριστερά είπε

Μπράβο Νίκο. Ανοίγεις ένα μεγάλο θέμα που είναι εν μέρει ταμπού. Για κάποιους θεωρείτε αδιάφορο γεγονός που δε σήμαινε τιποτα για τις εξελίξεις, για κάποιους άλλους όμως αποτελεί το καθοριστικό ιστορικό γεγονός την εποχή του μετασχηματισμού της περιοχής μας.

Πάντως έχει παρά πολλές παραμέτρους, οι οποίες είναι άγνωστες. Επί της ουσίας ποτέ δε συζητήθηκε εκείνη η εποχή ανεπηρέαστα από τις μετέπειτα ιδεοληπτικές και στερεοτυπικές εικόνες. Όπως π.χ. το ότι η εξωτερική πολιτική της ΕΣΣΔ και οι επιλογές της έχριζαν τους δίκαιους και τους ηθικούς εκείνης της αντιπαράθεσης, ότι οι Έλληνες της Ανατολής ήταν απλώς φερέφωνα της “μητρόπολης”, ότι το ΣΕΚΕ (και μετέπειτα ΚΚΕ) ήταν η αναμφισβήτητη Αριστερά και κατά συνέπεια η έχουσα το ηθικό πλεονέκτημα κ.ά.

Πολλοί είναι οι μύθοι και η προσαρμογή της πραγματικότητας σε βολικά φανταστικά σχήματα, που διαμορφώθηκαν και κυριάρχησαν την μετέπειτα περίοδο. Από το ότι οι Έλληνες υπήρξαν ιμπεριαλιστές στην Ιωνία, ότι η Τουρκία (που ιδρύθηκε το 1923, διαλύοντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία και το χαλιφάτο) ήταν ο φυσικός διάδοχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και γι αυτό θεωρήθηκε φυσικό ότι οι Έλληνες της Ανατολής, οι Ασσυροχαλδαίοι και οι Αρμένιοι που ανέρχονταν στο 30% του συνολικού οθωμανικού πληθυσμού δεν είχαν το παραμικρό πολιτικό δικαίωμα να διεκδικήσουν γεωγραφικά εδάφη τη στιγμή που διαλυόταν το κοινό οθωμανικό κράτος κ.λπ.

Δηλαδή, η άποψη που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα ήταν απελπιστικά ελλαδοκεντρική. Και ήταν μια άποψη κοινή τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά. Το γεγονός ότι τότε ο Ιωάννης Μεταξάς και το ΣΕΚΕ είχαν ακριβώς την ίδια άποψη για τη Μικρά Ασία, συνετέλεσε στο να υπάρχει μια περίεργη ελλαδική ομοφωνία στις ερμηνείες για το τι συνέβη τότε.

Μόνο από τη δεκαετία του ‘80 άρχισαν να εμφανίζονται κάποιες άλλες προσεγγίσεις, που απηχούσαν πλέον τη ματιά του προσφυγικού κόσμου. Και οι προσεγγίσεις αυτές συνάντησαν μια βαθύτατη αμηχανία, ουδετερότητα αλλά και πολλές φορές σκληρή αντιπαλότητα.

Μ-π

————————————————-

Πόντος και Αριστερά είπε

Όσον αφορά το ζήτημα των εκλογών, οι λίγες μετέπειτα αναφορές του Βενιζέλου στο γεγονός δείχνουν ότι είχε μετανοιώσει σφόδρα για την προκήρυξη και δήλωνε ότι σε αντίθετη περίπτωση θα ήταν διαφορετικό το αποτέλεσμα.

Πόσο δίκιο είχε;

Ο Βενιζέλος, παρόλα τις παραλήψεις του και τις μεγάλες υστερήσεις του, είχε μια καλή αντίληψη των δεδομένων στη μικρασιατική ενδοχώρα και της άποψης και των αντιθέσεων των συμμάχων. Ήξερε πολύ καλά ότι εκείνη τη στιγμή οι Βρετανοί, ήταν σφόδρα ενοχλημένοι από το κίνημα του Κεμάλ, που ακόμα ήταν αδύναμο και ανίσχυρο και βασιζότνα μόνο σ’ όποιες παρακρατικές ομάδες (τεσκιλάτ ι μαχσούσα) των νεότουρκων είχαν επιβιώσει συν μέρος από τα στρατεύματα της Ανατολής που πολεμούσαν κατά των Αρμενίων.

Σ’ αυτή τη γνώση βασίστηκε το ριζοσπαστικό Υπόμνημα Βενιζέλου που απεστάλη στις 5 Οκτωβρίου του 1920, πρότεινε την υπό όρους αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών με τη δημιουργία δύο νέων κρατών. Του κράτους του Πόντου και αυτό της Κωνσταντινούπολης. Με την προυπόθεση ότι μαζί με τους Βρετανούς που θα αναλάμβαναν την κάλυψη των μετόπισθεν και τη χρηματοδότηση της επιχείρησης, θα κατέπνιγαν το εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ εν τη γενέσει του. Κάποια στοιχεία που παρουσιάζει ο Σβολόπουλος στο νέο του βιβλίο, συνηγορούν στο γεγονός ότι οι Βρετανοί προσανατολίζονταν στην κατεύθυνση υιοθέτησης της πρότασης αυτής.

Την πιθανότητα υλοποίησης αυτής της νέας αντίληψης ακύρωσε η πολιτική του νικητή των εκλογών του Νοεμβρίου του 1920. Με τη νέα αυτή πολιτική δόθηκε ο απαιτούμενος χρόνος στο τουρκικό εθνικιστικό κίνημα να ισχυροποιήσει τη θέση του στο εσωτερικό οθωμανικό μέτωπο, να δημιουργήσει διεθνή ερείσματα, να αποκαταστήσει τις επαφές με τους δυτικούς εχθρούς του και να ενστερνιστεί τους ενδοσυμμαχικούς αντιπάλους των Ελλήνων, οι οποίοι μετά την επαναφορά του Κωσταντίνου στο θρόνο απέκτησαν το ηθικό πλεονέκτημα ώστε να απεμπολήσουν τις συμμαχικές τους υποχρεώσεις..

Το μεγάλο ερώτημα είναι γιατί προκήρυξε τις εκλογές εκείνη τη στιγμή ο Βενιζέλος. Το επιχείρημα των Βενιζελικών, ότι ήταν αναγκασμένος να τις προκηρύξει για λόγους δημοκρατικής νομιμοφροσύνης είναι αστείο. Ο Βενιζέλος ποτέ δεν υπήρξε δημοκράτης. Από την εποχή του Θέρισσου κινήθηκε ένοπλα και επαναστατικά… ή δικατατορικά. Το επιχείρημα των μοναρχικών ότι έκανε τις εκλογές για να τις χάσει (2 χρόνια πριν την Ήττα στη Μικρά Ασία), είναι κάτι περισσότερο από αστείο που δεν αξίζει καν να συζητηθεί.

Η δική μου εκτίμηση είναι ότι η βασική αιτία της απόφασης για εκλογές βρίσκεται μόνο στον ασταθή ψυχικό κόσμο του Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος κατέρρευσε ψυχολογικά μετά τη δολοφονική απόπειρα που έκαναν εναντίον του οι δύο φιλομοναρχικοί αξιωματικοί στο σταθμό Λυών του Παρισιού. Μια άλλη εκτίμηση για την απόφαση, είναι ότι το ημιδικτατορικό καθεστώς που είχε δημιουργήσει, είχε κατασκευάσει παράλληλα τέτοια φίλτρα μεταξύ εξουσίας και κοινωνίας, ώστε να μην αντιλαμβάνονται ορθά τις απόψεις της κοινωνίας, που μεγάλο μέρος ήταν ακραία φιλοβασιλικό (Παλαιά Ελλάδα) όπως και οι μειονότητες (Βούλγαροι, μουσουλμάνοι και Εβραίοι) στις Νέες Χώρες.

Νομίζω ότι οι η απόφαση για εκλογές, ενάντια στις προτάσεις των συμβούλων του και χωρίς κανείς να τον υποχρεώνει, οφείλεται κυρίως στη ψυχική του κατάρευση… Και δυστυχώς οι εκλογές αυτές έγιναν στην πιο κρίσιμη περίοδο για την τύχη των μεταπολεμικών διευθετήσεων.

Μ-π

————————————————-

Δύτης των νιπτήρων είπε

Μου φαίνεται λίγο υπερβολική η προσδοκία των Βρετανών και του Βενιζέλου “να καταπνίξουν το εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ εν τη γενέσει του”. Και γενικά έχω την εντύπωση ότι όλη η συζήτηση περί εκλογών του ‘20 βασίζεται σε μια αντίληψη ότι όλες οι εξελίξεις εξαρτώνταν από τη μία πλευρά. Θα έκανε ένας οποιοσδήποτε μεγαλοφυής στρατηγός αιφνιδιαστική επίθεση στην Άγκυρα καταστέλλοντας ολόκληρο τον τουρκικό εθνικισμό; (έτσι νόμισε και ο Ιμπραήμ πριν το Ναυαρίνο, και οι Αμερικανοί τώρα στο Αφγανιστάν, για παράδειγμα). Ή ένας καλά οχυρωμένος θύλακας στη Σμύρνη και την Ερυθραία θα κρατούσε πολύ καιρό μέσα σε ένα επιθετικό (με τους λόγους του) τουρκικό κράτος; Στην εποχή των εθνικών κρατών, και με δεδομένες τις ισορροπίες δυνάμεων, μου φαίνεται απίθανο να είχαμε κάποια έκβαση ριζικά διαφορετική από εκείνη που τελικά είχαμε. Το πολύ πολύ μια λιγότερο οδυνηρή εκκένωση του στρατού και της Σμύρνης, άντε ένα-δυο χρόνια πιο μετά.

————————————————-

Πόντος και Αριστερά είπε

Δύτη των νιπτήρων, κανείς δεν μπορεί να ανασυνθέσει το μετά σκηνικό….

Ούτε οι μεν, ούτε οι δε.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να καταγράφουμε σωστά τις παραμέτρους τη στιγμή εκείνη.

Απόδειξη της αυθαιρεσίας είναι η αντίληψη, βεβαιότητα Μαυρογορδάτου, ότι δε χάσαμε και τίποτα με την Κατστροφή, έτσι κι αλλιώς δεν θα μπορούσε να κρατήσουμε τη Σμύρνη. Τη στιγμή που θα υπήρχε η τουρκική πλημυρίδα στην Ανατολή. Είναι μια αντίληψη αυθαίρετη και θα έλεγα τελείως ιδεοληπτική και καταστροφολογική.

Η εμπειρία των “Νέων Χωρών”, [ακόμα και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου (των οποίων όλες οι πρωτεύουσες είναι χτισμένες στις ανατολικές τους ακτές)], όπου τα δεδομένα ήταν πολύ χειρότερα από αυτά του Σαντζακίου Σμύρνης και πολύ περισσότερο βέβαια της Ανατολικής Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου, μας οδηγεί στη βεβαιότητα ότι τέτοιες προσεγγίσεις τύπου Μαυρογορδάτου είναι απλώς απολογητικές για τα απίστευτα λάθη, τις ολογωρίες αλλά και την παραγνώριση (έως και περιφρόνηση) της ελλαδικής εξουσίας για τους Έλληνες της Ανατολής.

Μ-π

————————————————-

Δύτης των νιπτήρων είπε

Μ-π, συμφωνώ ότι εκ των υστέρων αναδρομικές προβλέψεις δεν γίνονται. Απλά έχω την εντύπωση ότι προσεγγίσεις που εστιάζουν στο Βενιζέλο και τις εκλογές τείνουν να αγνοούν τη δυναμική της κεμαλιστικής κίνησης. Είναι σαν το σκάκι: σκέφτεσαι, αν είχα παίξει τον πύργο αντί για τον αξιωματικό θα είχα σώσει τη βασίλισσα. Ξεχνάς ότι ο αντίπαλος μπορεί να είχε εναλλακτικό σχέδιο και με ένα αλογάκι να κάνει ματ. Θέλω να πω, δεν νομίζω ότι η “κατάπνιξη του εθνικιστικού κινήματος του Κεμάλ εν τη γενέσει του” μπορούσε να επιτευχθεί είτε με στρατιωτικούς είτε με διπλωματικούς χειρισμούς.

————————————————-

Δύτης των νιπτήρων είπε

(το παράδειγμα με το σκάκι μάλλον δεν είναι πολύ πετυχημένο, ήθελα μόνο να τονίσω ότι τέτοιες αναλύσεις αγνοούν τον αντίπαλο)

————————————————-

Πόντος και Αριστερά είπε

Αγνοούν επίσης και τη δυναμική των χριστιανικών ομάδων της Ανατολής που παγιδεύτηκαν από τις διεθνείς εξελίξεις και τον ανορθολογισμό της “μητέρας-πατρίδας”.

Π.χ. στον Πόντο, όπου δρούσε ένα αξιόλογο αντάρτικο κίνημα δεν έφτασε ούτε μια σφαίρα από την Αθήνα. Και όταν οι μπολσεβίκοι αποφάσισαν οριστικά τη συμμαχία με το κεμαλικό κίνημα για λόγους εξωτερικής πολιτικής, τους απέκοψαν και από τα μετόπισθεν που ήταν οι ελληνικές κοινότητες της Ρωσάις και του Καυκάσου. Εξάλλου, σε διαφορετική πολιτική εξέλιξη το Νοέμβρη του ‘20, ήταν αποφασισμένο, έστω και με μεγάλη χρονική καθυστέρηση, να αποσταλεί στον Πόντο το τμήμα του ελληνικού στρατού που είχε δημιουργηθεί στον ελληνικό στρατό από Πόντιους εθελοντές με επικεφαλής τον Καθενιώτη. Αυτό είχε ήδη αποσπάσει την έγκριση των Βρετανών, όπως μας βεβαιώνει ο Αλέξης Αλεξανδρής σ’ ένα εμπεριστατωμένο άρθρο του για την περιοχή.

Το αντίστοιχο θα μπορούσα να ισχυριστώ και ‘γω. Ότι αγνοούμε πλήρως τη δυναμική που μπορεί να είχε η Μικρασιατική Άμυνα, η δράση της οποίας απαγορεύτηκε από τους Γούναρη και Στεργιάδη. Το γεγονός ότι δεν επέτρεψαν οι μοναρχικοί την αυτοοργάνωση του ιωνικού πληθυσμού σε δικό τους αυτόνομο στρατό και τους παρέδωσαν άοπλους στους κεμαλικούς μετά την ήττα, δείχνει την έκταση του προβλήματος, αλλά και τη συνειδητή υποτίμηση πολλών γεγονότων….

Νομίζω ότι πολλά αγνοούμε από τις εσωτερικές αντιθέσεις εκείνης της εποχής, γιατί ακριβώς έχουν επικυριαρχήσει επί των νεοελληνικών προσεγγίσεων οι ελλαδοκεντρικές απόψεις.

———–

Γράφεις: “δεν νομίζω ότι η “κατάπνιξη του εθνικιστικού κινήματος του Κεμάλ εν τη γενέσει του” μπορούσε να επιτευχθεί είτε με στρατιωτικούς είτε με διπλωματικούς χειρισμούς”.

Διατυπώνεις με βεβαιότητα μια υπόθεση!. Με τη ίδια ευκολία θα μπορούσα να ισχυριστώ το αντίθετο. Και τα δεδομένα από την παρουσίαση του πλαισίου εκείνης της εποχής (πριν τις εκλογές) όπως μας τα παραθέτει ο Σβολόπουλος, μάλλον συνηγορούν υπέρ της δικής μου υπόθεσης.

Πάντως τελικά, δεν ξέρουμε τι θα γινόταν, γιατί απλώς δεν βιώθηκε. Γιατί δεν δοκιμάστηκαν στην πράξη οι εναλλακτικές πολιτικές… Επίσης δεν ξέρουμε εάν η ενεργότερη εμπλοκή των Βρετανών, υπονόμευε το Τζιχάντ που ευφυών κήρυξε ο Κεμάλ κατά των θρασύτατων γκιαούρηδων, που τόλμησαν να σηκώσουν κεφάλι κατά του κυρίαρχου ισλάμ. Και ας μην ξεχνάμε ότι το μυστικό της όποιας κεμαλικής επιτυχίας στο να κινητοποιήσει κάποιες μάζες μουσουλμάνων (Τούρκων, Κούρδων, Λαζών κ.ά.) οφειλόταν στο γεγονός ότι οι απόκληροι ραγιάδες, για τους οποίους είχαν αποφασίσει απ’ το 1911 την πλήρη εξόντωση, την οποια και ξεκίνησαν από το ‘14, διεκδίκησαν “ιερά ισλαμικά εδάφη”..

Μ-π

————————————————-

Δύτης των νιπτήρων είπε

Μ-π, ξέρω ότι τα έχεις μελετήσει πολύ καλύτερα από μένα, γι αυτό και διστάζω να συνεχίσω τη συζήτηση (επίσης πνίγομαι…)
Επιμένω ωστόσο ότι υποτιμάς τον τουρκικό παράγοντα, νομίζω. Και είμαι επιφυλακτικός για το κατά πόσο το κεμαλικό κίνημα είχε θρησκευτική βάση. Και οι Έλληνες το ‘21 μιλούσαν για την πίστη κλπ., αλλά υποθέτω συμφωνούμε ότι δεν ήταν η θρησκευτική ελευθερία το βασικό κίνητρό τους.

————————————————-

Σκύλος της Β. Κ. είπε

Από πάνω μου, Πόντος και αριστερά, λέτε ότι στον Πόντο δεν έφτασε ούτε μία σφαίρα από την Αθήνα. Ίσως έχετε δίκιο. Νομίζω, όμως, ότι είχε αποσταλεί ο εθνεγέρτης μακεδονομάχος μητροπολίτης Φλωρίνης για να τους ξεσηκώσει. Τους ξεσήκωσε κι όταν άρχισε να πέφτει λεπίδι, αυτός την έκανε με πλάγια. Τώρα τον έχουνε κάνει και δρόμο στη Θεσσαλονίκη.
Τάχουμε ξανασυζητήσει αυτά, έτσι δεν είναι;
Ο παπούς μου είχε συμμετάσχει στο εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία, που έστειλε ο Βενιζέλος για να πατάξει τους μπολσεβίκους. Τότε, καθώς ξυπνούσαν κάθε πρωί στην αχανή πεδιάδα κι εύρισκαν τους φρουρούς σφαγμένους, ειπώθηκε το διάσημο «πού πάμε μόνοι μας, 8.000 άνθρωποι;».

————————————————-

π2 είπε

Στις a posteriori ιστορικές αναλύσεις είναι εύκολο να κρίνουμε εκ του αποτελέσματος και με τα δικά μας μυαλά. Είναι πολύ εύκολο, για παράδειγμα, να θεωρήσουμε ανεδαφικά τα επεκτατικά σχέδια του Βενιζέλου. Η Ελλάδα μόλις έβγαινε από έναν εμφύλιο και είχε έναν μικρό και κακοδιοικούμενο στρατό. Η κουτσουρεμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέμενε μια πολύ μεγαλύτερη χώρα, με μικρά αλλά δυναμικά και στρατηγικά τοποθετημένα τμήματα της ηγεσίας της να επιδιώκουν ριζικές αλλαγές. Τα σχέδια του Βενιζέλου οριακά μόνο γίνονταν ανεκτά από τους Συμμάχους, ακόμη και πριν από τις εκλογές. Από κάθε άποψη, είναι πολύ εύκολο να αντιμετωπίσουμε τον Βενιζέλο με μια λογική “Που πά’ ρε Καραμήτρο”.

Αλλά έτσι θα παραβλέπαμε τη δυναμική της εποχής. Ήταν μια εποχή συνεχών εδαφικών ανακατατάξεων, στα μεθεόρτια ενός Παγκοσμίου Πολέμου με τρομακτικές απώλειες ζωών. Η δική μας χώρα βρισκόταν επί δεκαετίες στα νύχια ενός μεγαλοϊδεατισμού που λίγα χρόνια πριν είχε φανεί για πρώτη φορά απρόσμενα πετυχημένος, εξασφαλίζοντας μια τεράστια περιοχή στην οποία το ελληνικό στοιχείο ήταν σαφώς μειοψηφία. Όλη η πολιτκή και στρατιωτική ηγεσία είχε γαλουχηθεί με την αντιμετώπιση της (μετέπειτα) Τουρκίας ως του Μεγάλου Ασθενούς, τα εδάφη του οποίου ήταν there for the taking. Τον οθωμανικό στρατό τον είχε νικήσει με χαρακτηριστική ευκολία το 1912. Ο Βενιζέλος ήταν ένας πολιτικός εύστροφος και πολυμήχανος, που ήξερε να παλεύει σε διπλωματικό επίπεδο. Με άλλα λόγια, η μικρασιατική περιπέτεια μοιάζει σχεδόν αναπόφευκτη, αν δούμε τα πράγματα με τα μυαλά της εποχής. Το περιρρέον κλίμα επέβαλε στην ελλαδική ηγεσία μια βολονταριστική θεώρηση των πραγμάτων, η οποία σκοπίμως απέφευγε να δει τη μισή και βάλε πραγματικότητα. Μέρος της πραγματικότητας που δεν έβλεπε ήταν και η απέχθεια των μη βενιζελικών για τους συνεχείς πολέμους και η επερχόμενη εκλογική ήττα.

Όσο για τα what if σενάρια, μ’ αρέσουν σε επίπεδο αστεϊσμού, αν και δεν με βοηθάνε καθόλου στην κατανόηση της εποχής. Μ’ αρέσει, για παράδειγμα, να σκέφτομαι τι θα γινόταν αν είχε τότε σχηματιστεί ένα αυτόνομο ποντιακό κράτος (ή μια ποντιακή / λαζική / αρμενική συνομοσπονδία, για να κάνουμε το παιχνίδι πιο πικάντικο), ιδίως γιατί η οικογενειακή μου ιστορία θα ήταν πολύ διαφορετική. Μ’ αρέσει επίσης να σκέφτομαι τι θα γινόταν εάν δεν τρέχαμε ξυπόλητοι στ’ αγκάθια ως την Άγκυρα και καθόμασταν στ’ αυγά μας στη Σμύρνη, με μια πολιτική ανάμεσα στον εθνικιστικό ακτιβισμό της Μικρασιατικής Άμυνας και την θεωρητικά ορθή πολιτική του Στεργιάδη για ισορροπία ανάμεσα σε ελληνικό και τουρκικό στοιχείο. Το καλό σενάριο: η Σμύρνη ως ελληνοτουρκικό Χονγκ Κονγκ της Μεσογείου, στο πιο καλλιεργημένο, εξωστρεφές και κοσμοπολίτικο. Το κακό σενάριο: μια αιτία για έναν καταστροφικότερο ελληνοτουρκικό πόλεμο λίγα χρόνια μετά.

————————————————-

Δύτης των νιπτήρων είπε

(27)…ή, αν μας αρέσουν τα σενάρια, μια μικρή Παλαιστίνη. Στο μεταξύ, στα σενάρια για το σήμερα ξεχνάμε και τον Β΄ Π.Π., μύλος.

Ίσως θα ήταν γόνιμη μια συνολική επανεξέταση του αντιβενιζελισμού στις νέες χώρες, σαν μια αντίδραση στο συγκεντρωτισμό του έθνους-κράτους. Εκτός από τις μειονότητες της Μακεδονίας, υπάρχει και η παράξενη ιστορία της Σάμου, με το ιδιότυπο αντάρτικο των αδελφών Γιαγιά που κάποια στιγμή πολέμησαν και για την επαναυτονόμηση του νησιού. Στο Διχασμό πήραν το μέρος του Γούναρη, συν τοις άλλοις γιατί οι Κρητικοί χωροφύλακες του Βενιζέλου είχαν κάνει φοβερές αγριότητες στη Σάμο. Αυτή η ιστορία αξίζει να μελετηθεί.

————————————————-

π2 είπε

Ίσως θα ήταν γόνιμη μια συνολική επανεξέταση του αντιβενιζελισμού στις νέες χώρες, σαν μια αντίδραση στο συγκεντρωτισμό του έθνους-κράτους.

Σωστά. Και μάλιστα μια αντίδραση όχι μόνο από τα κάτω (μειονότητες, αγροτικοί πληθυσμοί, και άλλες “αντικαποδιστριακές” δυνάμεις), αλλά και από τα πάνω: όλες αυτές οι μυστήριες ιδεολογικές διαδρομές των Δραγούμηδων και των Σουλιώτηδων της εποχής, που χάνονται στην ισοπεδωτική εξίσωση: βενιζελικοί = προοδευτικοί δημοκράτες / αντιβενιζελικοί = βασιλόφρονες.

————————————————-

Πόντος και Αριστερά είπε

Σκύλε,

κάνεις μεγάλο λάθος. Ο Νακρατζάς δεν είναι η καλύτερη πηγή πληροφόρησης, ούτε και κάποιοι αντίστοιχοί του.

Κανείς δεν είχε σκόπο να ξεσηκώσει τον πληθυσμό, όπως γράφεις “Νομίζω, όμως, ότι είχε αποσταλεί ο εθνεγέρτης μακεδονομάχος μητροπολίτης Φλωρίνης για να τους ξεσηκώσει.” Ο Γερμανός είχε διοριστεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στο πλαίσιο των εσωτερικών του μετακινήσεων. Ήταν τελείως τυχαίο το ότι τη στιγμή της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν μητροπολίτης Σαμψούντας.

Οι εξελίξεις στην περιοχή του Πόντου, όπως και σ΄’ όλητ ην Ανατολή, σχετίζονται κυρίως με την απόφση των Νεότουρκων να ξεμπερδεύουν με τους χριστιανικούς πληθυσμούς και τη χρησιμοποίηση των Αμελέ Ταμπουρού, δηλαδή της ένταξης των στρατεύσιμων χριστιανών σε “τάγματα εργασίας” με στόχο την εξόντωση. Αυτό έφερε με τη σειρά του την ανυποταξία και τη δημιουργία των πρώτων αντάρτικων ομάδων, οι οποίες από το 1916 μετατράπηκαν σε ομάδες προστασίας των διωκώμενων πληθυσμών.

Γιατί αυτό που δε λέει ο Νακρατζάς σύντροφε -ούτε και οι επίσημες θέσεις του τουρκικού υπ. Εξ. που εύκολα αναπαράγονται από καλοθελητές- είναι ότι από το 1916 ξεκίνησε η εθνική εκκαθάριση του δυτικού Πόντου με πρόσχημα τη δράση των ανταρτών. Τα διπλωματικά έγγραφα των συμμάχων των Νεότουρκων είναι αποκαλυπτικά. ‘Έχουν δημοσιευτεί από τον Ενεπεκίδη και θα έπρεπε να τα ξέρουν όσοι ασχολούνται στα σοβαρά με την περίοδο εκείνη και την περιοχή του Πόντου . Όπως επίσης θα έπρεπε να ξέρουν τα κε΄μενα του Τανέρ Ακσάμ, του Φουάτ Ντουντάρ και των άλλων αντικεμαλικών αριστερών ιστορικών.

Το εντυπωσιακό με την αναθεωρητική σχολή που δικαιολογεί τα εγκλήματα του τουρκικού εθνικισμού, αγνοεί το ιστορικό μεταίχμιο, αμφισβητεί τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα των χριστιανικών ομάδων, γράφει στα παλιά της τα παπούτσια κάθε ταξική ανάλυση, είναι ότι αποκρύπτει το σχέδιο εξόντωσης που εκπονήθηκε από το 1911 και τέθηκε σε εφαρμογή από το 1914.

Αντιμετωπίζει, ειδικά την περιοχή του Πόντου, ως περιοχή χωρίς επικρατούσα εξουσία, χωρίς μπάτσους και στρατό, χωρίς σχέδια εξόντωσης και παρακρατικές ομάδες των κρατούντων, όπου τις συνθήκες διαμόρφωσαν οι Πόντιοι αντάρτες και ο συγκεκριμένος Μητροπολίτης.

Και σε πολλές άλλες αφαιρέσεις βασίζεται όλη αυτή η απολογητική του τουρκικού εθνικισμού που αναπαράγεται με τόσο εύκολο τρόπο από θαυμαστές του στην Ελλάδα (δεν εννοώ εσένα ω! Σκύλε), αλλά δεν είναι του παρόντος ποστ.

Μ-π

————————————————-

Σκύλος της Β.Κ. είπε

Μα καλέ μου, δεν έχω ως πηγή το Νακρατζά. Αλλίμονο αν χρειαζόταν να πάμε στον Πόντο, μέσω … Ρότερνταμ.

————————————————-

Πόντος και Αριστερά είπε

Σκύλε, ευχαριστώ για τη διευκρίνηση. Μου έφυγε ένα βάρος τώρα. Αλήθεια!

Ο λόγος είναι ότι τυχαίνει να σ’ εκτιμώ… !

Μ-π

————————————————-

Μαρία είπε

Δύτη ναι, φαίνεται οτι είναι κοινός τόπος: http://sarantakos.wordpress.com/2009/05/20/akanedes/#comment-5405

Σκύλε, εγώ ξέρω για τον Καραβαγγέλη οτι βρέθηκε στη Σαμψούντα με δυσμενή μετάθεση κι οτι ένας απ’ τους αντάρτες ήταν ο περίφημος Κισά Μπατζάκ κατά κόσμον Κυριάκος Παπαδόπουλος. Αλλά αυτά μας βγάζουν απ’ το θέμα.

————————————————-

Κορνήλιος είπε

#19 μὲ τὴν ψυχολογικὴ ἕρμηνεία ποὺ ἔδωσες μόλις δικαίωσες τὸν Γιανναρᾶ. γιατί νομίζετε πὼς ἔκενε ἐκλογὲς ὁ Καραμανλῆς;

————————————————-

Πόντος και Αριστερά είπε

Κορνήλιε…

Ο Γιανναράς συγκρίνει ανόμοια πράγματα σε ανόμοιες εποχές. Γενικά έχει την τάση να αιωρείται μεταξύ των άκρων ενός αχρονικού εκκρεμούς, όπου στο ένα βρίσκεται ένας ακραίος εθνικισμός και στο άλλο μια ανύπαρκτη (πλέον) προνεωτερική ρωμιοσύνη.

Το “τι μπροκολα, τι λάχανα” ήταν κοντύτερα στην πραγματικότητα από τη σύγκριση Γιανναρά.

Μ-π

————————————————-

sarant είπε

Ναι, αλλά ο Καραμανλής αργά ή γρήγορα θα τις έκανε -ο Βενιζέλος, σου λέει, μπορούσε με επιχείρημα τον πόλεμο να τις αναβάλει (να τις αναβάλλει, ίσως).

————————————————

Πόντος και Αριστερά είπε

Μαρία, ο σημαντικότερος αντάρτης στον Πόντο δεν ήταν ο Κισά Μπατζάκ, αλλά ο Βασίλειος Ανθόπουλος (Βασίλ Ουστά) του οποίου ο πρωτότοκος εντάχθηκε στο Δημοκρατικό Στρατό… Όλα έχουν την ερμηνεία τους. Ακόμα και το ότι οι βασανιστές της Μακρονήσου ήταν πρώην εαμίτες.

Στα γράφω γιατί η ισοπέδωση και η αχρονική αντιμετώπιση των ιστορικών γεγονότων συνηθίζεται.

Αλλά αυτά είναι εκτός του συγκεκριμένου θέματος.

Μ-π

…………………………….