-ΓΙΑΣΑΣΙΝ (ζήτω ο) ΓΟΥΝΑΡΗΣ!!!

Μια εξαιρετική μελέτη του Ανδρέα Αθανασιάδη για την πιο άγνωστη περίοδο της προσφυγικής εγκατάστασης στην Ελλάδα, δημοσιεύτηκε στο μπλογκ ΓΕΝΝΗΘΕΙΣ ΕΙΣ ΚΑΥΚΑΣΟΝ ΡΩΣΙΑΣ ….περί του Καρς…

Αφορά τη μεταχείρηση των Ελλήνων προσφύγων από την περιοχή του Καρς, που είχαν αρχίσει να καταφθάνουν στην Ελλάδα απ’  το 1920, μετά από μια απίστευτη Οδύσσεια στον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία μετά την παράδοση του Καρς στους Τούρκους με τη Συνθήκη του Μπρέστ Λιτόφσκ.

Η στάση των ελλαδικών πολιτικών δυνάμεων και η συμπεριφορά των «γηγενών», κυρίως μουσουλμάνων των Νέων Χωρών, είναι αποκαλυπτική των τραγικών συνθηκών που συνάντησαν οι πρώτοι αυτοί πρόσφυγες… προάγγελος της μεγάλης προσφυγιάς του ’22.

–Το χαρακτικό που βρίσκεται παραπλεύρως είναι δανεισμένο από την παλαιστινιακή προσφυγιά.
-Η φωτογραφία που δημοσιεύεται παρακάτω είναι πρωτοσέλιδο της τουρκικής εφημερίδας που κυκλοφόρησε στην Πόλη μετά τη νίκη του τουρκικού στρατού τον Αύγουστο του 1922 με τα πορτραίτα των Γούναρη και Στράτου και τον τίτλο: «Γούναρης-Στράτος: Οι σωτήρες της Τουρκίας». Δύο χρόνια πριν, οι Τούρκοι της Μακεδονίας φώναζαν «Γιασασίν (ζήτω ο) Γούναρης» ένεκα της  αντιπροσφυγικής στάσης του.

 

«ΓΙΑΣΑΣΙΝ ΓΟΥΝΑΡΗΣ»!!!

«Γιασασίν Γούναρης»!!! ….Όψεις της συμπεριφοράς του ελληνικού κράτους απέναντι στους ‘εκ Καυκάσου’ πρόσφυγες –της περιφέρειας Θεσσαλονίκης- λίγο πριν και λίγο μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 . Προσπάθεια προσέγγισης της περιόδου μέσα από τις στήλες των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Εμπρός»  

 

Εισαγωγή

Μετά την αρνητική στάση έναντι της εγκατάστασης των Καυκάσιων στην Μακεδονία από το Βενιζέλο, λόγω παρεμβάσεων Χρύσανθου Τραπεζούντας και ΓΔΜ Αδοσίδη, η στάση Βενιζέλου θα αλλάξει και μετά από επανειλημμένες συνεργασίες Βενιζέλου-Αδοσίδη θα αποφασιστεί η εγκατάσταση 40.000 Καυκασίων στη Μακεδονία.

Συνεργασίες και συσκέψεις για την εγκατάσταση Καυκασίων στη Μακεδονία

Συζητήσεις και αποφάσεις για την εγκατάσταση των Καυκάσιων στη Μακεδονία θα έχουμε καθόλο το καλοκαίρι του 1920. Έτσι από την εφ. «Εμπρός», μαθαίνουμε πως στις 2/6/1920 ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Αδοσίδης «συνειργάσθη μετά του κ. υπουργού της Συγκοινωνίας. Η συνεργασία αύτη περιεστράφη εις το ζήτημα της εγκαταστάσεως των προσφύγων Καυκασίων εις την Μακεδονίαν. Οι Καυκάσιοι θα εγκατασταθούν παρά τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπου υπάρχουν γαίαι του Δημοσίου τας οποίας θα καλλιεργήσουν. Ελήφθη επίσης η απόφασις όπως κατασκευασθούν οικίσκοι με εν μόνον δωμάτιον, οι οποίοι θα παραχωρηθούν εις τους πρόσφυγας Καυκασίους, οίτινες θα δύνανται αργ’οτερον να προσθέσουν όσα δωμάτια αναγκαιούν εις αυτούς. Επί του παρόντος θα εγκατασταθούν 10 χιλ. Καυκάσιοι. Ο ολικός αριθμός των Καυκασίων οι οποίοι θα εγκατασταθούν εις την Μακεδονίαν θα φθάση τας 50 χιλιάδας».

Επίσης από τη «Μακεδονία» της 4/6/1920(σελ.1) πληροφορούμαστε για σύσκεψη(και λήψη σχετικών αποφάσεων) που έγινε στην Αθήνα «δια την εγκατάστασιν των εκ Καυκάσου προσφύγων εις Μακεδονίαν». Στη σύσκεψη αυτή προσήλθαν οι κ.κ. Ρέπουλης, Νεγρεπόντης, Καφαντάρης, Παπαναστασίου, Αδοσίδης, Ρέντης και εκ μέρους του υπουργού του Επισιτισμού ο Καζαντζάκης.

Λίγες μέρες μετά (6/6/1920) ο υπουργός Συγκοινωνιών κ. Παπαναστασίου και ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας αναχωρούν για Θεσσαλονίκη. «Ο Παπαναστασίου θα παραμείνη εις την πόλιν μας επί ολίγας ημέρας, ίνα ασχοληθή με τα ζητήματα τα αφορώντα την ανοικοδόμησιν, ως και τον εποικισμόν των Καυκασίων προσφύγων».

 

Στις 7/6/1920 ο Αδοσίδης θα ενημερώσει τους δημοσιογράφους πως σκοπός του ταξιδιού του στην Αθήνα ήταν «ο διακανονισμός της εγκαταστάσεως και περιθάλψεως των Καυκασίων προσφύγων» και διευκρίνισε ότι αυτός ήταν και ο σκοπός της επίσκεψης του Παπαναστασίου στη Θεσσαλονίκη. Ο υπουργός Συγκοινωνιών κ. Παπαναστασίου δήλωσε στην εφημερίδα «Μακεδονία» :

«Εδόθη πλήρης δικαιοδοσία εις τον κ. Αδοσίδην, εκ μέρους της Κυβερνήσεως δια τον διακανονισμόν του ζητήματος τούτου. Οι υπουργοί Περιθάλψεως, Γεωργίας και εγώ μεταβιβάσαμεν τα δικαιώματά μας εις τον κ. Γεν. Διοικητήν εις τρόπον ώστε η συνδρομή, η οποία θα παρασχεθή εις τους εκ Καυκάσου πρόσφυγας να είναι σύντομος, ευρεία και αποτελεσματική. Εις την διάθεσιν του Γενικού διοικητού ετέθη η υπηρεσία ανοικοδομήσεως Ανατολικής Μακεδονίας, η οποία θα κανονίση τα της εγκαταστάσεώς των εις διάφορα μέρη της Μακεδονίας. Η εγκατάστασις αύτη θα είνε μόνιμος. Θα χορηγηθούν εις αυτούς γαίαι προς καλλιέργειαν, θα ανοικοδομηθούν δε οικίσκοι, εις τους οποίους θα εγκατασταθούν. Εις εκάστην οικογένειαν θα αναλογή εν ανεξάρτητον διαμέρισμα, εκτάσεως 30 τετραγωνικών μέτρων. Εννοείται, ότι θα έχουν ούτοι το δικαίωμα, μετά παρέλευσιν χρονικού τινός διαστήματος να ιδρύσουν, εφ όσον θα δυνηθούν, οικήματα ευρύτερα. Η κυβέρνησις είναι διατεθιμένη να παράσχη προς αυτούς πάσαν βοήθειαν, ηθικήν και υλικήν. Προς τον σκοπόν τούτον εχορηγήθησαν πιστώσεις εις την Γενικ. Διοίκησιν περίπου 8 εκατομμυρίων, εν ανάγκη δε θα χορηγηθούν και νέαι τοιαύται». Επιστρέφοντας στην Αθήνα ο Παπαναστασίου(9/6/1920) θα ανακοινώσει στους δημοσιογράφους ότι «το ταξείδιόν του αφεώρα την στέγασιν των προσφύγων της Αν. Μακεδονίας και των Καυκασίων». Και πως «προς τούτο ήρχισαν ήδη πρόχειροι συνοικισμοί».

Στις 9/6/1920, υπό την προεδρία του Αδοσίδη, θα γίνει σύσκεψη όπου και θα τεθούν οι βάσεις για την εγκατάσταση των Καυκασίων προσφύγων. Στη σύσκεψη αυτή θα συμμετάσχουν οι κ.κ. Καζαντζάκης, τμηματάρχης του υπουργείου Περιθάλψεως, Λευθερώτης, διευθυντής της Ανοικοδομήσεως, Κοπανάρης της Δημοσίας Υγείας, Καραμήτρος, διευθυντής του Διοικητικού, Δελαδεμέστιχας, Νομοαρχιτέκτων και ο διευθυντής του Εποικισμού Αμβράσογλου. Σύμφωνα με την εφ. «Μακεδονία»:

«Κατά την σύσκεψιν ταύτην απεφασίσθη η ίδρυσις 30-40 συνοικισμών εις διάφορα μέρη της Μακεδονίας, εκ των οποίων εκτέσθησαν ήδη 5 εις την περιφέρειαν Δοϊράνης. Κατά τας υπαρχούσας πληροφορίας, οι Καυκάσιοι πρόσφυγες, οι οποίοι θα στεγασθούν εν Μακεδονία ανέρχονται εις 30 περίπου χιλιάδας. Δια την ταχυτέραν διεξαγωγήν του έργου της εγκαταστάσεως των εν λόγω προσφύγων απεφασίσθη, όπως η ανοικοδόμησις των οικίσκων γίνη αφ’ ενός μεν δια των μηχανικών της Ανοικοδομήσεως, αφ’ ετέρου δε να χορηγηθούν εις τους πρόσφυγας τα αναγκαία υλικά δια να αναγείρουν ούτοι τους οικίσκους των επί τη βάσει των σχεδίων τα οποία θα καταρτισθούν υπό δημοσίων μηχανικών. Η επιτροπή θα συνέλθη εκ νέου το προσεχές Σάββατον».

Στις 10/6/1920 θα αναχωρήσει σιδηροδρομικώς για Ξάνθη ο Ν. Καζαντζάκης «όπως εγκαταστήσει εις την περιφέρειαν αυτής χιλίους ομογενείς εκ Καυκάσου, ειδικούς εις την καλλιέργειαν των καπνών». Την ίδια μέρα 1.000 Καυκάσιοι απέπλευσαν από το Λιμάνι της Θεσσαλονίκης για Δεδέαγατς , όπου «θα κατανεμηθούν δια γεωργικάς εργασίας εις διάφορα σημεία της δυτικής Θράκης» ενώ την ίδια μέρα (10/6/1920) κατέπλευσε και το ελληνικό υπερωκεάνιο «Αργώ», που μετέφερε 3.000 ομογενείς από το Σουχούμ του Καυκάσου «οίτινες πρόκειται να εγκατασταθώσιν εν Μακεδονία».

Και ενώ στις 13/6/1920 συνεδριάζει εκ νέου η επιτροπή για τα ζητήματα των εκ Καυκάσου προσφύγων, η εφ. «Μακεδονία» , σε φύλλο της στις 14/6/1920, σελ. 2, γράφει πως πληροφορήθηκε ότι «κατόπιν νεωτέρας τηλεγραφικής διαταγής του Υπουργείου της Περιθάλψεως αναστέλλεται προσωρινώς η άφιξις νέων εκ Καυκάσου προσφύγων, καθ’ όσον άπαντα τα μέσα τα οποία θα διετίθεντο δια την μεταφοράν αυτών, θα διατεθούν δι άλλας επειγούσας μεταφοράς».

Τις μέρες εκείνες ο Καζαντζάκης βρίσκονταν στην Δυτική Θράκη όπου είχε πάει για να μελετήσει το ζήτημα «της εκεί εγκαταστάσεως των εκ Καυκάσου προσφύγων». Στις 15/6/1920 θα βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη όπου «συνειργάσθη επανειλημμένως μετά του κ. Καμπά, διευθυντού της ενταύθα υπηρεσίας Περιθάλψεως, σχετικώς με την εγκατάστασιν των εκ Καυκάσου προσφύγων ως και δια την παλινόστησιν των εναπομεινάντων προσφύγων». Το ίδιο βράδυ ο Καζαντζάκης θα αναχωρήσει για Αθήνα «όπου θα υποβάλη σχετικήν έκθεσιν εις το υπουργείον».

Οι ‘εκ Καυκάσου πρόσφυγες’ φτάνουν στη Θεσσαλονίκη

Ήδη (σύμφωνα με πληροφορίες της εφημερίδας «Μακεδονία») στη Θεσσαλονίκη βρίσκονταν 18.500 Καυκάσιοι πρόσφυγες και άλλοι, περί τους 6.000 είχαν ήδη εγκατασταθεί σε μόνιμους συνοικισμούς σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας. Στις 23/6/1920 το αμερικανικό ατμόπλοιο «Ναβασί», που είχε φέρει πάνω από 1.000 Καυκάσιους πρόσφυγες από το Βατούμ, αναχώρησε-μετά από 10ήμερη παραμονή στο λοιμοκαθαρτήριο της Μίκρας- για Δεδέαγατς .Τελικός προορισμός των προσγύγων ήταν η εγκατάστασή τους στις Φέρρες «μερίμνη και δαπάναις της Κυβερνήσεως».

Νέα αποστολή 600 Καυκασίων προς Ξάνθη ετοιμάζεται από 25/6/1920, ενώ στην Κεντρική Μακεδονία συνεχίζεται, υπό την εποπτεία Άγγλων μηχανικών, η εργασία για την εκεί εγκατάσταση Καυκασίων προσφύγων «εις τρόπον ώστε μετά την εγκατάστασιν τούτων να καταστή δυνατή των εις 30 χιλιάδας περίπου ανερχομένων προσφύγων, οι οποίοι έχουν συγκεντρωθή εις Βατούμ».

Η ζωή των «εγκατεστημένων»

Όμως τα νέα δεν είναι καλά για τους «εγκατεστημένους» Καυκάσιους. Μια επιστολή δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Μακεδονία» στις 30/6/1930, σελ. 1 , απευθυνόμενη προς τον κ. Αμβράσογλου, διευθυντή Επισιτισμού :

«Κ. Αμβράσογλου. Οι εις τα Συμμαχικά παραπήγματα του Βερτεκόπ εγκατεστηθέντες τη μερίμνη υμών Καυκάσιοι πρόσφυγες αποδεκατίζονται από επιδημίας. Καθημερινώς δε σημειούνται ανά 2-3 θάνατοι. Δεν φρονείτε, ότι πρέπει να αποσταλή εκεί εις υγειονομικός υπάλληλος όπως αντιληφθή ο ίδιος αυτήν την λυπηράν κατάστασιν; Σπεύσατε διότι θα είναι αργά μετ’ ολίγας ημέρας».

Στις 5/7/1920, στη Δυτική Θράκη έχει ήδη πραγματοποιηθεί η εγκατάσταση ακόμα 2.500 Καυκασίων. Αυτό αναφέρεται σε τηλεγράφημα του διοικητή της Δ. Θράκης κ. Βαμβακά από Γιουμουλτζίνη προς το αρμόδιο υπουργείο. «Ήδη ο κ. Βαμβακάς φροντίζει δια την εγκατάστασιν των λοιπών προσφύγων Καυκασίων».

Νέες πληροφορίες της εφημερίδας «Μακεδονία» (7/7/1920, σελ.1) αναφέρουν πως εντός της πόλεως Θεσσαλονίκης βρίσκονται απομονωμένοι περί τους 10.000 Καυκάσιοι, 25.000 έχουν εγκατασταθεί σε διάφορα μέρη της Μακεδονίας και 4.000 σε Φέρετζικ και στην γύρω περιοχή του Σουφλίου. Επίσης , σύμφωνα με πληροφορίες της εφημερίδας, περί των 30.000 Καυκασίων βρίσκονται στο Βατούμ και η άφιξής τους στην Ελλάδα «θα διαταχθή ευθέως ως συντελεσθή η εγκατάστασις των εδώ ευρισκομένων [Καυκασίων προσφύγων]. Επίσης από το φύλλο της ίδιας ημέρας πληροφορούμαστε πως εγκρίθηκε ποσό 8 εκατομμυρίων δραχμών για την εγκατάσταση στη Μακεδονία των Καυκασίων προσφύγων και από αυτά τα 3 εκατομμύρια θα διατεθούν για τους πρόσφυγες «οίτινες εισέτι ευρίσκονται εν Καυκάσω».

Νέα σύσκεψη για το ζήτημα των Καυκασίων

Στις 7/7/1920 θα γίνει νέα σύσκεψη υπό την προεδρεία του ΓΔΜ κ. Αδοσίδη, στην οποία συμμετείχαν και ο Καμπάς, διευθυντής της Περιθάλψεως, ο Αμβράσογλου, διευθυντής του Επισιτισμού, ο νομοαρχιτέκτων Δελαδέτσιμας και ο Λευτεριώτης. Θέμα της σύσκεψης η εγκατάσταση των Καυκασίων προσφύγων. Κατά τη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε «όπως 250 οικογένειαι εγκατασταθούν εις Κιλκίς 100 εις Γενιτσά και 300 εις την Δυτικήν Θράκην». Επίσης αποφασίστηκε «όπως εφεξής εις τους εγκαθισταμένους εις τα διάφορα μέρη Καυκασίους εξακολουθεί να παρέχεται η διατροφή μέχρις ότου κατορθώσουν να αποζήσουν εκ της εργασίας των».

Ο Αδοσίδης(ΓΔΜ) θα διορίσει τριμελή επιτροπή ( Μακρής, Κοκίνης και Σιώτης ως τακτικούς και Σουλιώτη Κ. και Δ. Προβελέγγιο ως αναπληρωματικούς) για να φροντίζει για «την κανονικήν λειτουργείαν και την διαχείρησιν της Υπηρεσίας Περιθάλψεως προσφύγων και Καυκασίων».

Πορεία προς τη Θράκη

Ο Κυβερνητικός Επίτροπος Δυτικής Θράκης τηλεγραφεί προς τον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας και τον ενημερώνει πως «υπάρχει μέρος προς εγκατάστασιν 300 οικογενειών Καυκασίων προσφύγων εις τα χωρία Καγιατζίκ και Δερβετί».

Για Θράκη θα αναχωρήσουν και 105 οικογένειες Καυκασίων που διέμεναν επί τετράμηνο στο Χαρμάν Κιοϊ. Σε ευχαριστήριό τους προς την Υπηρεσία Περιθάλψεως θα εξάρουν την υπέρ αυτών μέριμνα:

« ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟΝ

Οι υποφαινόμενοι αντιπρόσωποι 105 οικογενειών προσφύγων εκ Καρς και άλλων μερών του Καυκάσου, διαμείναντες εν Χαρμάν Κιοϊ επί τετράμηνον, νυν δε αναχωρούντες εις Θράκην προς εγκατάστασιν απαραίτητον ημών καθήκον θεωρούμεν, όπως εκφράσωμεν τας θερμάς ημών ευχαριστίας προς πάντας ανεξαιρέτως τους υπαλλήλους του ιδρύματος δια την άκραν περιποίησιν, ης ετύχομεν παρά πάντων. Ιδιαιτέρως όμως ευχαριστούμεν τους υγειονομικούς τοιούτους, οίτινες μετά ζήλου εξαιρετικού και ενδιαφέροντος, με κίνδυνον μάλιστα της ιδίας αυτών ζωής περιέθαλψαν τους εκ διαφόρων ασθενειών και μολυσματικών ακόμη πάσχοντας εν τε τω νοσοκομείω Δουδουλάρ και εν τω νοσοκομείω των Λοιμωδών νόσων, ένθα μας παρέσχον αφειδώς την συνδρομήν των. Όλως δε εξαιρετικώς ευχαριστούμεν τον ακαταπόνητον και δραστήριον Διευθυντήν της Υγειονομικής Υπηρεσίας Θεσσαλονίκης κ. Κοπανάρην δια την άκραν αυτού αγαθότητα και υπέρ ημών μέριμναν. Όλως δε ιδιαιτέρως ευχαριστούμεν πάντα τα μέλη της Υπηρεσίας Περιθάλψεως δια την υπέρ ημών και κατά την ενταύθα διαμονήν μας και κατά την αποστολήν ημών εις Θράκην επιδειχθείσαν φροντίδα και απαράμιλλον ζήλον. Οι αντιπρόσωποι των 105 οικογενειών εκ των κοινοτήτων Σταυρουπόλεως, Τολάμ-Σορ, Μασουρτσούκ, Γιόλ-Κετσμέζ: Ιορδάνης Δ. Τερζίδης, Ευστάθιος Τ. Λαζαρίδης, Αρ. Οικονομίδης, Π. Μιχαηλίδης, Γεώργιος Παντελίδης».

Εν τω μεταξύ άλλοι 1.300 Καυκάσιοι πρόσφυγες αναμένονταν να φτάσουν στη Θεσσαλονίκη , προερχόμενοι από Βατούμ, με το ατμόπλοιο «Αλέξανδρος Καλουτάς». Τέλος δε του Ιουλίου αναμένονταν άλλοι 2.500.

 

Ο Αδοσίδης στην Αθήνα

Ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Αδοσίδης θα βρεθεί στην Αθήνα από 27/7/1920 έως 6/8/1920, όπου «συνεννοήθη μετά της Κυβερνήσεως δια διάφορα Μακεδονικά ζητήματα και ιδίως δια την εγκατάστασιν των Καυκασίων προσφύγων».

Στις 3/8/1920 θα αφιχθούν στη Θεσσαλονίκη ακόμα 5.000 Καυκάσιοι πρόσφυγες , οι οποίοι θα εγκατασταθούν στο συνοικισμό του Λεμπέτ. «Η γεωργική εγκατάστασις των προσφύγων τούτων θα συντελεσθή λίαν προσεχώς». Ταυτόχρονα από τη Θεσσαλονίκη αποπλέει για Βατούμ , «προς παραλαβήν Καυκασίων προσφύγων» το ατμόπλοιο «Μπερκσάηρ».

Πληροφορίες από τη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας αναφέρουν πως «μεταξύ των εν απομονώσει ευρισκομένων Καυκασίων προσφύγων από 1^ης μέχρι 8^ης Αυγούστου εσημειώθησαν 11 κρούσματα εξανθηματικού τύφου και 5 υποστρόφου πυρετού». Επίσης στο χωριό Κουλακιά «εσημειώθησαν τρία θανατηφόρα κρούσματα ευλογιάς».

Στις 27/8/1920 πληροφορούμαστε πως «εντός της ερχομένης εβδομάδας αναμένονται έτεροι 1.500 Καυκάσιοι πρόσφυγες δια της «Εσπερίας»».

Σύσκεψη 27^ης Αυγούστου 1920

Νέα σύσκεψη, για το ζήτημα των Καυκάσιων προσφύγων, θα γίνει στις 27/8/1920 υπό την προεδρία του Γενικού Διοικητή Μακεδονίας Αδοσίδη. Εκεί αποφασίστηκε να εγκατασταθούν, προς το παρόν, 100 οικογένειες στους επισκευασμένους στρατώνες Γενιτσών, 100 στο τσιφλίκι Μεαρίφ και 300 σε διάφορα άλλα χωριά. Δόθηκε η πληροφορία πως 9.000 Καυκάσιοι είναι συγκεντρωμένοι στο Βατούμ, 6.000 στο Νοβοροσίσκη και 12.000 στα σύνορα του Καυκάσου. Υπήρξε η πληροφορία ότι οι πρόσφυγες φέρνουν μαζί τους και κτήνη, τα οποία αντάλλαξαν με τους Αρμένιους αντί όπλων. Έτσι στη σύσκεψη αποφασίστηκε να ζητηθεί από το Υπουργείο ή από τον στρατό ή διατροφή των ζώων αυτών μέχρι να εγκατασταθούν οι κάτοχοί τους. Αποφασίστηκε περιοδεία του Γενικού Διοικητή, προς επιθεώρηση των περιοχών όπου εγκαταστάθηκαν οι Καυκάσιοι . Επίσης αποφασίστηκε να ληφθούν όλα τα κατάλληλα μέτρα «δια την αποσόβησιν ενδεχομένης πυρκαϊάς εις τους εν καλαμαριά και Χαρμάνκιοϊ απομεμονωμένους συνοικισμούς». Αγοράστηκαν σκηνές από τον Αγγλικό στρατό και χορηγήθηκαν οι αναγκαίες πιστώσεις στους υποδιοικητές για αγορά κτηνών που θα χορηγούνταν στους Καυκάσιους «άμα τη εγκαταστάσει των». Τέλος η Επιτροπή αποφάσισε να συνέρχεται τακτικά «δις της εβδομάδος».

Αναφορά από την εγκατάσταση Καυκασίων στη Θράκη

Σύμφωνα με εκτενή ανταπόκριση από το Σουφλί πληροφορούμαστε πως «η εγκατάστασις των Καυκασίων εις την Δυτικήν Θράκην εξακολουθεί πυρετωδώς». Πιο αναλυτικά:

«[…] Η υπηρεσία εποικισμού καταβάλλει πάσας τας δυνατάς προσπαθείας, όπως η στέγασίς των συμπληρωθή προ της ενσκήψεως του χειμώνος. Ο Μηχανικός της Διευθύνσεως Περιθάλψεως κ. Μαγγλής, αεικίνητος δίνει οδηγίας, διαταγάς όπως τα πάντα είνε έτοιμα δια την ταχυτέραν αποπεράτωσιν του έργου, το οποίον ανέλαβε. Εις την περιφέρειά μας εγκαταστάθησαν Καυκάσιοι εις τα χωρία Μπίτικλι, Μερχαμετλή, Οσμαντζια, Γιάννουρεν, Μικρό Δερβέντι, Καγιατζίκ. Η απαιτηθησομένη οικοδομήσιμος ξυλεία προς ανέγερσιν των οικημάτων, υλοτομείται υπό την διεύθυνσιν του άνω μηχανικού εις τα δύσβατα και πλουσιώτατα εις ξυλείαν βουνά της Δαδιάς. Τα σχέδια των συνοικισμών και η ρυμοτομία οφειλόμενα εις τον κ. Μαγγλήν, παρουσιάζουν ωραίας κωμοπόλεις. Εις έκαστον συνοικισμόν, θέσιν πρωτεύουσαν, κατέχουν η εκκλησία, το σχολείον, η λέσχη ή το Θέατρον και οικήματα προς εκτροφήν κουκουλίων ή επεξεργασίαν καπνού ως και οικείαι του ιερέως και διδασκάλου. Υπό την διεύθυνσιν και εποπτείαν του όντως ακαταπόνητου μηχανικού εγένετο η ρυμοτομία, προητοιμάσθη ΄παν το απαιτούμενον υλικόν και ήρχισε η προπαρασκευαστική εργασία προς ανέγερσιν της μεν περιφερείας Σερρών 70 οικημάτων εις το χωρίον Δερέ-Ακαρού, της περιφερείας Διδυμοτείχου, 63 οικημάτων εις το χωρίον Καπουτζή της περιφερείας Καράγατς 45 οικημάτων εις το χωρίον Ταρτάρ κιοϊ. Ήρξατο δε η ανέγερσις 40 οικημάτων εις το Μπίτικλι, 60 εις το Κατήκιοϊ και 65 εις το Καρασακλή όπερ και ωνομάσθη Βενιζελοχώρι. Άπαντες οι Καυκάσιοι τροφοδετούνται τακτικώς υπό της υπηρεσίας της Περιθάλψεως. Διενεμήθησαν δε εις αυτούς αροτριώντα κτήνη και γεωργικά εργαλεία. Εντός ολίγου θα διανεμηθή και σπορά.

Δια των ληφθέντων μέτρων ελπίζεται η τελεία αποκατάστασις των εποίκων Καυκασίων εντός ελαχίστου χρονικού διαστήματος. Εκ παραλλήλου βαίνει και η ιατρική περίθαλψις. Οι αρμόδιοι ιατροί κκ Αθ. Μπρίκας και Σταύρου αγωνίζονται με αυταπάρνησιν και ζήλον δια την καταπολέμησιν των ασθενειών, αι οποίαι εμάστιζον τους Καυκασίους.

Οι κόποι των ειρημένων επιστημόνων ήρχισαν να αποδίδουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Οι ελώδεις πυρετοί και λοιπαί ασθένειαι, αίτινες κυριολεκτικώς εθέριζον κατά τας πρώτας ημέρας τους ως άνω αποίκους, ήρχισαν αλλούμεν να μετριάζωνται επαισθητώς, αλλαχού δε να εκλείπουν εντελώς».

Το ζήτημα των Καυκασίων και οι Φιλελεύθεροι

Οι Καυκάσιοι λοιπόν είναι στο κέντρο ενδιαφέροντος των Φιλελευθέρων. Έτσι όταν ξεκινά ο προεκλογικός αγώνας (Οκτ. 1920) οι υποψήφιοι των Φιλελευθέρων γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό από τους Καυκάσιους καθότι στήριζαν , στον αρχηγό των Φιλελευθέρων, και «εις μόνον αυτόν», «πάσας τας ελπίδας των περί αποκαταστάσεως». Κατά τον απολογισμό του έργου των Φιλελευθέρων, στον οποίο θα προβεί ο Βενιζέλος, σε εκδήλωση στην Πάτρα, θα αναφερθεί αναλυτικά στο έργο του υπουργείου Περιθάλψεως και στα επιτεύγματά του στην εγκατάσταση και περίθαλψη των προσφύγων. Για την «παρέμβασή» του έναντι του ελληνισμού της Νοτίας Ρωσίας , αναλυτικά ανέφερε: «[…]Κύριοι, εν Νοτίω Ρωσσία ζώσιν υπέρ τας εξακοσίας χιλιάδας Ελλήνων εχόντων ακμαίαν και σήμερον την ελληνικήν συνείδησιν. Πολλοί δεν γνωρίζουν το μέγεθος της δυνάμεως αυτής της εθνικής. Και εκεί η ανάγκη της παρεμβάσεως ημών της ευεργετικής υπήρξεν ενδεδειγμένη και ουδέ το καθήκον αυτό παρημελήσαμεν. Αποτέλεσμα δε της επεμβάσεώς μας εκεί ήτο ότι 40.000 Ελλήνων εκ του Καυκάσου, άριστοι γεωργοί, μετηνάστευσαν ή προσεχώς συμπληρούν την μετανάστευσίν των εις Μακεδονίαν και Θράκην, πυκνούντες εκεί τον εκ των περιστάσεων ηρακωμένον ελληνικόν πληθυσμόν, μέλλοντες να αποτελέσωσι παράγοντα πολύτιμον της αναπτύξεως των χωρών εκείνων».

Ελάχιστες μέρες πριν από τις εκλογές έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο τμηματάρχης του υπουργείου Περιθάλψεως κ. Θεοδωρίδης, ο οποίος συναντήθηκε και ήρθε σε συνεννόηση με τις αρμόδιες υπηρεσίας σχετικά με την δυνατότητα εγκατάστασης Καυκασίων στην Ανατολική Θράκη. Ο Θεοδωρίδης θα δηλώσει στην εφημερίδα «Μακεδονία» ότι «χάρις εις την επιδεικνυομένην επί του προκειμένου μέριμναν εκ μέρους του κ. Σαχτούρη, δύναται να λεχθή ότι το ζήτημα των Καυκασίων μεταναστατών θα λυθή ταχέως και αισίως. Εις τας περιφερείας Ανδριανουπόλεως και Σαράντα Εκκλησιών θα εγκατασταθούν 50 χιλιάδες Καυκασίων».

Οργάνωση των Καυκασίων

Την περίοδο εκείνη οι «εκ Καυκάσου πρόσφυγες Μακεδονίας» θα ιδρύσουν Σύλλογο για να μεριμνήσει για τα της περιθάλψεως, της εγκαταστάσεώς τους και για μια εποικοδομητική επικοινωνία με τις αρχές και την Κυβέρνηση. Αρχές Νοεμβρίου θα γίνει η Γενική Συνέλευσή τους και θα εκλεχθεί Διοικητικό Συμβούλιο αποτελούμενο από τους παρακάτω πρόσφυγες:

Πρόεδρος , Δημ. Ευθυμιάδης

Αντιπρόεδρος, Μιχ. Αναστασιάδης και Παναγ. Κασκαρίδης

Γεν. Γραμματέας, Διομ. Βασιλειάδης

Σύμβουλοι, Αβραάμ Βασιλειάδης, Κωνστ. Γαβριηλίδης, Κυρ. Παπαδόπουλος, Νικόλαος Αλεξανδρίδης και Ευθύμιος Παπαδόπουλος.

Εκλογές Νοεμβρίου 1920, αλλαγή κυβέρνησης , επιστροφή Κωνσταντίνου

Την 1^η Νοεμβρίου 1920, στις εκλογές, οι αντιβενιζελικοί/βασιλικοί κερδίζουν τις εκλογές παρά τις μεγάλες διπλωματικές επιτυχίες του Βενιζέλου που οδήγησαν στην «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» και στις 22 Νοεμβρίου 1920 διεξάγεται νόθο δημοψήφισμα που εγκρίνει με 99% την επιστροφή του Κωνσταντίνου.

Στις 11/11/1920 πληροφορούμαστε πως «ανεστάλη προσωρινώς η αποστολή Καυκασίων εις την Θράκην, λόγω της συγκεντρώσεως εκεί πλείστων εξ αυτών».

Η νέα κυβέρνηση και το ζήτημα των Καυκασίων

Η αλλαγή της κυβέρνησης θα οδηγήσει σε «έλλειψη» συνεννόησης Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας και Κέντρου, στο ζήτημα της περίθαλψης των Καυκασίων, που θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ίδια τους την ύπαρξη. Ελλείψει χρημάτων θα κοπεί και το ψωμί των Καυκασίων και αυτό θα αναγκάσει την εφημερίδα «Μακεδονία» να απευθυνθεί στη νέα διακυβέρνηση με πρωτοσέλιδο άρθρο, τίτλος του οποίου είναι: «ΣΩΣΑΤΕ ΤΟΥΣ!». Τονίζει ότι το ζήτημα των Καυκασίων δεν είναι από τα επουσιώδη.

«Η αποκατάστασις των Καυκασίων αποτελεί αυτόχρημα εθνικόν ζήτημα. Υπερέχει[…] και αυτού του ζητήματος της ανοικοδομήσεως της Θεσσαλονίκης, αφού δια της εγκαταστάσεως των Καυκασίων θα ανοικοδομηθή εν πλήρει ελληνικότητι ολόκληρος η Μακεδονία». Προτείνει δε τη συνέχιση της εγκατάστασης των Καυκασίων στη Θράκη: «Αι γαίαι που εγκατέλειψαν οι Θράκες είνε αρκεταί όπως περιλάβουν όλους τους Καυκάσιους, οίτινες σήπονται και πεινούν σήμερον και επιβαρύνουν το Κράτος, ενώ ημπορούσαν εγκαθιστάμενοι και να τραφούν και ν’ αυξήσουν την παραγωγήν».

6.000 οικογένειες Ελλήνων Καυκασίων κινδυνεύουν να εξαφανιστούν και η «Μακεδονία» φωνάζει:

«Σώσατέ τους εγκαθιστώντες αυτάς εγκαίρως. Είνε υποχρέωσις τούτο προς τους ανθρώπους αυτούς, που τους ξεσήκωσε και τους έφερεν εδώ. Υποχρέωσις προς αυτούς, αλλά και υποχρέωσις προς την Πατρίδα, ήτις τους έχει ανάγκην μεγίστην».

Το ζήτημα των Καυκασίων στη δίνη της κομματικής σύγκρουσης

Όμως το θέμα των Καυκασίων θα μπει στη δίνη της κομματικής σύγκρουσης. Ο χαρακτηρισμός του εποικισμού των Καυκασίων ως έργου Βενιζελικού θα το κατατάξει στα καταδικαστέα. Επίσης η ιδιαίτερη σχέση που θα έχει ο Γούναρης με τους Οθωμανούς βουλευτές της Μακεδονίας, θα αναπτερώσει τις ελπίδες τους για έξωση των Καυκασίων από τις εκτάσεις των δικών τους ανθρώπων (φυγάδων κλπ). Έτσι πολύ σύντομα ο βουλευτής Πέλλης Χασάν μπέης, μαζί με ομοεθνείς βουλευτές και τσιφλικούχους θα κατορθώσουν να πείσουν την νέα κυβέρνηση να παύσει τον διευθυντή εποικισμού Μακεδονίας κ. Δ. Αβράσογλου, ο οποίος μάλλον συγκρούονταν με τα συμφέροντά τους.

Οι Καυκάσιοι λοιπόν πρόσφυγες , λόγω του εποικιστικού προγράμματος Βενιζέλου θα γίνουν στόχος των αντιβενιζελικών Οθωμανών «Γουναρικών». Το δεύτερο δεπαπενθήερο του Νοεμβρίου του 1920 «ομάς Καυκασίων έχουσα επί κεφαλής δύο ιερείς ελιθοβολήθη, προ τινών ημερών εν μέση Θεσσαλονίκη υπό των τούρκων κραυγαζόντων: Να τα σκυλιά, που ήθελε ο Βενιζέλος να εγκαταστήση στα σπίτια και στα χωράφια μας». Επίσης, την ίδια περίοδο «ελεεινοί και τρισάθλιοι ήλθον από τα Καϊλάρια πεζή 15 προσφυγικαί οικογένειαι Καυκασίων. Έφυγον προτροπάδην, διωκόμενοι από ωπλισμένα τουρκικά στίφη, τα οποία εκραύγαζον:

–Γιασασίν Γούναρης»!

 

Η συνέχεια  στου Ποντοκωμίτη…