Στο φανοστάτη της Ιστορίας

Δύο σπάνια ντοκουμέντα για τον Άρη Βελουχιώτη

Της Βασιλικής Λάζου από το «Δρόμο της Αριστεράς»

Χαμένες φωτογραφίες που «προσγειώνονται» σε γραφεία «ανώνυμων» bloggers, σπαράγματα αγνώστου προελεύσεως και αμφιβόλου
τρόπου αποκτήσεως, κομματικά αρχεία επτασφράγιστα μυστικά σε πρώην πλημμυρισμένα υπόγεια, μα και απομνημονεύματα από συναγωνιστές, συντρόφους, εχθρούς και φίλους, πολιτικά κείμενα, δημοσιεύσεις -επιστημονικές και μη- τραγούδια, λογοτεχνικά κείμενα και μαρτυρίες αποτελούν τα χιλιάδες κομμάτια του παζλ για όποιον θέλει να ανασυνθέσει τη ζωή, την προσωπικότητα και τη δράση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη.

Εβδομήντα χρόνια μετά το θάνατό του, την πολιτική πράξη της αυτοκτονίας του, αν προτιμάτε, στη Μεσούντα της Άρτας στις 16 Ιουνίου 1945, ο μύθος του Άρη καλά κρατεί. Η ασυμβίβαστη στάση του απέναντι σε ό,τι θεωρούσε προδοσία του αγώνα, ο αγώνας του να πάρουν σάρκα και οστά οι βασικές επιδιώξεις του ΕΑΜ για εθνική απελευθέρωση και λαϊκή κυριαρχία μέσω του μόνου δρόμου που ήξερε, της ένοπλης δράσης, τον εξύψωσε στη συνείδηση του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού, τον έκανε ήρωα και θρύλο, σημείο αναφοράς για όλους όσοι παλεύουν για τη λευτεριά του λαού από κάθε δυνάστη.

Στο άρθρο παρουσιάζονται δύο σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα, συμβολή στην ιστορική έρευνα, αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουμε πηγές της Ιστορίας. Θα μας επιτρέψετε να πρωτοτυπήσουμε δηλώνοντας, όπως οφείλουμε, την πηγή προέλευσής τους.

Το πρώτο τεκμήριο είναι μια σπάνια φωτογραφία η οποία αρχικά δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ακρόπολις στις 21 Ιουνίου 1945. Απεικονίζει σε πρόσθια όψη (ανφάς) το κομμένο κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη όπως εκτέθηκε στο φανοστάτη των Τρικάλων. Η φωτογραφία, σε επεξεργασμένη μορφή, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου δημοσιεύματος (που επίσης εδώ παρουσιάζεται και αποτελεί το δεύτερο τεκμήριο) με την ανταπόκριση του απεσταλμένου της εφημερίδας Ε. Θωμόπουλου που αναφέρεται στην καταδίωξη της ομάδας του Άρη από την Εθνοφυλακή και τις τελευταίες του στιγμές. Το ρεπορτάζ με τίτλο Άγνωστον ακόμη εάν εφονεύθησαν ή ηυτοκτόνησαν μεταξύ άλλων αναφέρει: «Νεώτεραι πληροφορίαι σχετικώς με την εξόντωσιν της συμμορίας του Βελουχιώτη αναφέρουν ότι ούτος μετά του υπασπιστού του Τζαβέλλα είχον τραυματισθή περί την 6^ην μ.μ. της Παρασκευής. Ο Τζαβέλλας είχε τραύματα εις τους πόδας. Το εάν ηυτοκτόνησαν οι δύο καπεταναίοι ή εφονεύθησαν κατά την μάχην δεν έχει διευκρινισθεί πλήρως». Σε άλλο δε σημείο: «Πυκνά πλήθη τα οποία είχον συρρεύσει από την γύρω περιοχή παρήλαυναν από την πλατείαν των Τρικάλων όπου ήσαν ανηρτημέναι αι κεφαλαί δια σχοινίων από τον πάσσαλον. Το θέαμα ήτο φρικιαστικόν με τα ματωμένα γένια και τα παραμορφωμένα από τα τραύματα πρόσωπα, ιδίως του Κλάρα». Πάνω από το κεφάλι διακρίνεται πινακίδα στην οποία έχει τονιστεί η φράση «Άρης Βελουχιώτης. Ο αρχιδίμιος του ελληνικού λαού».

Σήμερα δημοσιεύεται η πρωτότυπη φωτογραφία και αντίγραφο της εφημερίδας Ακρόπολις της 21-6-1945 που παραχώρησε από την ιδιωτική του συλλογή ο γνωστός συλλέκτης Στέργιος Π. Θεοδωρίδης. Περιήλθε στην κατοχή του το Μάρτιο 2014 σε δημοπρασία. Η πρωτότυπη φωτογραφία είναι πολύ πιο ευδιάκριτη και φέρει στο πάνω μέρος την επισήμανση Άρης Βελουχιώτης.

Οι υποθέσεις και η γοητεία τους

Ιδιαίτερα σήμερα που η Αριστερά, για πρώτη φορά ως κυβέρνηση, καλείται να υπερασπιστεί το λαό απέναντι στη μνημονιακή λαίλαπα και την ξενική επέμβαση, σήμερα που η Αριστερά (και εδώ υπάρχει ένα μεγάλο εύρος) καλείται να πάρει θέση, τα λόγια και οι πράξεις του Άρη μοιάζουν να παίρνουν νέο περιεχόμενο, να φωτίζονται υπό νέο πρίσμα, να διαβάζονται και να αναλύονται με νέο μάτι. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αναζητούν στα λεγόμενα και τη δράση του Βελουχιώτη απαντήσεις στο δίλημμα «συμβιβασμός ή ρήξη».

Δεν ανήκει στη σφαίρα της ιστορικής επιστήμης να εξετάσει αν μπορούσαν να γίνουν πράξη οι επιλογές του Άρη. Να διερευνήσει τι θα γινόταν αν δεν είχε υπογραφεί η Βάρκιζα ή αν είχαν γίνει αποδεκτές οι θέσεις του Άρη και ένας νέος ΕΛΑΣ ξεκινούσε, άμεσα, μια ένοπλη σύγκρουση με τους Βρετανούς. Οι υποθέσεις αυτές όσο γοητευτικές και αν είναι θα παραμείνουν για πάντα υποθέσεις. Το παρελθόν δεν αλλάζει. Ούτε και η Ιστορία.

Ενδεχόμενα είναι θεμιτό στα πλαίσια της πολιτικής ένα κόμμα να υπαναχωρήσει από κάποιες εξαγγελίες του, να επανεξετάσει τις προτεραιότητές του ή να κάνει κάποιους περισσότερο ή λιγότερο επώδυνους συμβιβασμούς. Όμως ένας καπετάνιος -μεσαίο και όχι ανώτερο κομματικό στέλεχος- που δημιούργησε εκ του μηδενός το δεύτερο μεγαλύτερο πανευρωπαϊκά, αντιφασιστικό αντάρτικο. Ένας πολέμαρχος που τρίφτηκε με τους αντάρτες του στον σκληρό αγώνα για τη λευτεριά, που αναγκάστηκε ακόμα και να εκτελέσει κάποια από τα παλικάρια του για το καλό του αγώνα, δεν μπορούσε απλά να παραδώσει τα όπλα και να συμβιβαστεί. Ένας καπετάνιος που άδραξε τα άρματα και σήκωσε ψηλά το φλάμπουρο για Εθνική λευτεριά και Λαοκρατία, ένας Καπετάνιος που ορκίστηκε να μην καταθέσει τα όπλα πριν δει το λαό νοικοκύρη στον τόπο του και με αυτόν τον όρκο πολέμησε 3 ολόκληρα χρόνια τον ξένο κατακτητή και την ελληνική αντίδραση, δεν ήταν δυνατό να γίνει επίορκος.

Το έντιμο δεν ήταν ο συμβιβασμός, αλλά να κρατήσει την υπόσχεση που έδωσε στον ελληνικό λαό και να συνεχίσει τον αγώνα έστω και σε προσωπική βάση. Αυτή η επιμονή του Άρη Βελουχιώτη να προχωρήσει στο Νέο ΕΛΑΣ, σε ένα καινούργιο Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας, σε μια νέα εξέγερση, αν θέλετε, αποτελεί τη βάση της διαφωνίας του με το κόμμα και την αιτία της αποκήρυξής του. Εξηγεί όμως συνάμα και την κατοπινή αναγνώρισή του καθώς ίσως είναι ο μόνος άνθρωπος που εκφράζει με έναν καθολικό και απόλυτο τρόπο το αντιστασιακό και ανυπότακτο πνεύμα του ελληνικού λαού.

* Η Βασιλική Λάζου είναι ιστορικός