-Οι Πόντιοι της Τουρκίας και το βρετανικό «δούλεμα»
…βρε μπας και είμαστε φυλή του Αμαζονίου;
Διαβάζουμε στον βρετανικό ΤΗΕ INDEPENDENT : «Οι κάτοικοι της κοινότητας στη Μαύρη Θάλασσα μιλούν ρωμαίικα και μάλιστα παίζουν και τη λύρα. Αν φορούσαν χιτώνες και 
σπούδαζαν τους κλασικούς, θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα θεματικό πάρκο αρχαίας Ελλάδος και να κάνουν ευτυχισμένους τους καθηγητές κλασικών σπουδών σε όλο τον κόσμο. Η κοινότητα βρίσκεται στην περιοχή, όπου υποτίθεται ότι ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες αναζητούσαν το Χρυσόμαλλο Δέρας. Και, όπως ο Ιάσων, οι γλωσσολόγοι έχουν να διεκπεραιώσουν σημαντικό έργο. Πρέπει να μελετήσουν τη διάλεκτο, την οποία μιλούν περίπου 5.000 άνθρωποι, προτού εξαφανιστεί. Τους ευχόμαστε καλή τύχη. Θέλουμε όμως να τους προτείνουμε κάτι: όσο βρίσκονται στην κοινότητα, μελετώντας τα ρωμαίικα, να ελέγξουν μήπως οι κάτοικοι έχουν στην κατοχή τους τίποτε πολυτελείς χρυσές προβιές…»
Αφορμή δόθηκε από ένα κείμενο της ελληνίδας λέκτορος γλωσσολογίας στο Κέμπριτζ 
Ιωάννας Σιταρίδου. Το κείμενο αυτό προκάλεσε τη συγγραφή ενός άρθρου στην Ελευθεροτυπία, από τη δημοσιογράφο Ι. Νιαώτη. Στο άρθρο αυτό απάντησε αξιοπρεπώς ο Γιάγκος Ανδρεάδης, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με άρθρο στην ίδια εφημερίδα υπό τον τίτλο: ««Αρχαία» θεματικά πάρκα στην Τουρκία και βρετανικό «χιούμορ»», το οποίο και αναδημοσιεύουμε στη συνέχεια:
«Με τον τίτλο «Οι μουσουλμάνοι Πόντιοι που μιλούν «ρωμέικα»», η κυρία Ιωάννα Νιαώτη δημοσίευσε στην «Ε» της Τρίτης 4 Ιανουαρίου ένα άρθρο βασισμένο σε δημοσίευμα της αγγλικής «Ιντιπέντεντ».
Το δημοσίευμα μας πληροφορεί ότι η γλωσσολόγος κ. Ιωάννα Σιταρίδου, λέκτωρ του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, ανακάλυψε «την πιο… στενή ζωντανή συγγενή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας». Με το κατάλληλο ανάλαφρο ύφος, η αγγλική εφημερίδα προσθέτει ότι «αν (οι κάτοικοι της περιοχής αυτής του τουρκικού Πόντου) φορούσαν χιτώνες και σπούδαζαν τους κλασικούς, θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα θεματικό πάρκο αρχαίας Ελλάδας και να κάνουν ευτυχισμένους τους καθηγητές κλασικών σπουδών σε όλο τον κόσμο».
Αυτό που θα σχολιάσω εδώ δεν είναι οι έρευνες της κ. Σιταρίδου, των οποίων τη διατύπωση στο πρωτότυπο για την ώρα αγνοώ, αλλά το δημοσίευμα του «Ιντιπέντεντ» με τις όποιες παραδηλώσεις του σε μια εποχή όπου τα Μέσα επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τόσο την επιστημονική έρευνα καθαυτήν, στο επίπεδο π.χ. των χρηματοδοτήσεων, όσο και την εκλαϊκευμένη της εικόνα και τον πολιτικό της αντίκτυπο. Το πρώτο ζήτημα που εγείρει το δημοσίευμα είναι επιστημονικό:
Οπως ήδη γνωρίζουν, όχι μόνον πολλοί ενδιαφερόμενοι στην Ελλάδα, αλλά και η διεθνής επιστημονική κοινότητα, η περίπτωση των ελληνόφωνων μουσουλμάνων Ποντίων της μαυροθαλασσίτικης περιοχής του Οφ έχει μελετηθεί εδώ και καιρό.
Εδώ και δεκαπέντε χρόνια ο Ομέρ Ασάν, νέος Τούρκος εθνολόγος, λόγιος και φωτογράφος, εξέδωσε το βιβλίο του «Pontos kulturu», το οποίο μεταξύ άλλων περιείχε την πολύτιμη πρώτη παγκοσμίως καταγραφή του λεξιλογίου και της γραμματικής των «Οφιτών», Ποντίων Ρουμ. Το βιβλίο μεταφράστηκε και εκδόθηκε στα ελληνικά («Ο πολιτισμός του Πόντου», εκδόσεις «Κυριακίδη»), με πρόλογο του καθηγητή Νεοκλή Σαρρή, ενώ παρουσιάστηκε διθυραμβικά και από τον ομότιμο σήμερα καθηγητή της Γλωσσολογίας της Οξφόρδης κ. Πίτερ Μάκριτζ, με τον οποίο έχει συνεργαστεί η κυρία Σιταρίδου.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι κάτοικοι του Οφ, που σήμερα έχουν τουρκική συνείδηση, κρατούν, ιδίως οι γεροντότεροι, τη μνήμη μιας καταγωγής από τους Ρουμ, λέξη που στην περίπτωση αυτή δηλώνει τους Ελληνες. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι πολλά ακόμα μένουν να μελετηθούν, αλλά η αναφορά στο πρωτοπόρο έργο του Ασάν είναι περισσότερο από επιβεβλημένη από άποψη δεοντολογίας, σε οποιονδήποτε ασχολείται με το θέμα.
Το δεύτερο ζήτημα είναι όχι απλώς γλωσσολογικό, αλλά πιο σωστά γλωσσικό, με την έννοια ότι η γλώσσα είναι όχι μόνον γλωσσολογικό, αλλά και πολιτισμικό και ακόμη πολιτικό ζήτημα. Ο εντοπισμός του «γλωσσολογικού χρυσωρυχείου» στην περιοχή του Οφ, έστω και αν δεν αποτελεί επιστημονική πρωτοτυπία, είναι κάτι το πολύ σημαντικό και η εμφάνιση και άλλων εργασιών καλοδεχούμενη. Ωστόσο, θα είχα να παρατηρήσω ότι πριν εκτεθεί κανείς με εντυπωσιακές δηλώσεις ότι ανακαλύφθηκε η διάλεκτος που έχει τις «στενότερες» σχέσεις με την «αρχαία» ελληνική, θα ήταν πιο συνετό να προχωρήσει σε μια συστηματική αντιπαραβολή των δεδομένων του Οφ με τις άλλες διαλέκτους που έχουν πολλές συγγένειες με την αρχαία:
Αναφέρω κατά σειράν, τα τσακώνικα, τα κυπριακά, τα γραικάνικα της Κάτω Ιταλίας και, βέβαια, τα ποντιακά, ιδιαίτερα αυτά των επί αιώνες απομονωμένων -και άρα ανεπηρέαστων από την κοινή νεοελληνική- Ελλήνων Ποντίων της Κριμαίας, της Τουρκίας και άλλων περιοχών: Γλωσσικών θησαυρών που, αν είχαμε τη στοιχειώδη πολιτιστική πολιτική, θα τους μελετούσαμε επισταμένως και θα τους προβάλλαμε πολλαπλά, αντί να τους περιφρονούμε ως αναχρονισμούς που καλό θα ήταν να εκλείψουν μια ώρα αρχύτερα. Ετσι κι αλλιώς τα ελληνικά είναι μια γλώσσα με επίμονη συνέχεια: Στη διαδρομή της, όπως γράφει ο Πιερ Βιντάλ Νακέ, κάθε γενιά από τον Ομηρο ώς τον Καζαντζάκη καταλάβαινε αδιάσπαστα την άλλη και ακόμα, όπως γράφει ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης, κάθε γενιά είχε τους δικούς της ποιητές. Για να δώσω με ένα νούμερο τη συνέχεια αυτή, θυμίζω ότι το «Ομηρικό λεξικό» του Πανταζίδη (εκδόσεις «Σιδέρη») παραθέτει περίπου 1.000 ομηρικές λέξεις, που επιβιώνουν στην κοινή λαϊκή νεοελληνική.
Το τρίτο και λεπτότερο ζήτημα είναι πολιτικό. Μια στοιχειώδης περιήγηση στο Διαδίκτυο μπορεί να πληροφορήσει οποιονδήποτε για τους διωγμούς που υπέστη από το 2002 ο Ομέρ Ασάν, εξαιτίας της δημοσίευσης του βιβλίου του στα ελληνικά, με την κατηγορία ότι, μελετώντας τον πολιτισμό και τη γλώσσα τον Οφιτών, ασκούσε «γραπτή προπαγάνδα, με σκοπό τον διαμελισμό της Τουρκίας». Το άρθρο οκτώ του τουρκικού Συντάγματος καταργήθηκε ευτυχώς το 2003 και έτσι ο ερευνητής αθωώθηκε, οι ανησυχίες ωστόσο δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι δεν έχουν εκλείψει.
Ενα στατιστικό στοιχείο είναι από την άποψη αυτή εντυπωσιακό: Η τουρκική έκδοση του βιβλίου του είχε σε σύντομο μετά την έκδοσή του διάστημα, σύμφωνα με σοβαρές πληροφορίες, φτάσει τις 4.000 αντίτυπα, αριθμό εντυπωσιακό για τα εκδοτικά δεδομένα μιας περιοχής, με πληθυσμό γύρω στις τριακόσιες χιλιάδες. Πώς όμως συμβιβάζεται το δεδομένο αυτό με το στοιχείο που παραθέτει η κυρία Σιταρίδου ότι η γλώσσα που έφερε ο Ασάν στο φως ομιλείται σήμερα από μόνον 5.000 άτομα (λίγο περισσότερους μόνον από τους αγοραστές του βιβλίου); Τι έχει συμβεί με τον υπόλοιπο πληθυσμό των Οφιτών που ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες; Η επιφύλαξη σχετικά με τα νούμερα είναι επιβεβλημένη, αν όμως ο αριθμός 5.000 είναι κάτι παραπάνω από μια εικασία, τότε δικαιολογείται ο φόβος ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια εντυπωσιακή συρρίκνωση, που θα έπρεπε να προκαλέσει τις πιο έντονες ανησυχίες των επιστημόνων και των υπερασπιστών της παγκόσμιας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που περιλαμβάνει τις γλώσσες και τις ταυτότητες.
Αν σκεφτούμε τα δεδομένα αυτά και το γεγονός ότι, όπως σημείωνε παλαιότερα και ο Πίτερ Μάκριτζ, στην Τουρκία οι δηλώσεις περί σεβασμού των πολιτισμικών ταυτοτήτων διαψεύδονται από τη βίαιη και εκφοβιστική συμπεριφορά του κράτους, τότε τα ευφυολογήματα του «Ιντιπέντεντ» περί «θεματικού πάρκου αρχαίας Ελλάδας» στο Οφ μοιάζουν μάλλον με κυνική υποκρισία είτε με κακής ποιότητας βρετανικό χιούμορ. Εκτός κι αν κάποιοι ευφάνταστοι μάνατζερ στήσουν πραγματικά για λίγες μέρες ένα τέτοιο πάρκο με Τουρκοπόντιους μασκαρεμένους σε αρχαίους με χλαμύδες και μαιάνδρους, σαν ένα χάπενινγκ για όσο καιρό θα κρατά το άλλο χάπενινγκ της συνάντησης κορυφής των κ. Ερντογάν και Παπανδρέου. *
Δες:
Οι μουσουλμάνοι Πόντιοι που μιλούν «ρωμαίικα»
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=237923
and
her web page at Cambridge has more references for linguists and a list of her publications:
http://people.pwf.cam.ac.uk/is269/
Την πιο… στενή… ζωντανή συγγενή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας πιστεύουν ότι ανακάλυψαν γλωσσολόγοι εντοπίζοντας απομονωμένη κοινότητα μουσουλμάνων στη Μαύρη Θάλασσα, οι οποίοι μιλούν ελληνική διάλεκτο με εντυπωσιακές ομοιότητες με τα αρχαία.
Η Ιωάννα Σιταρίδου, καθηγήτρια στο Κέμπριτζ, μιλάει για γλωσσολογικό χρυσωρυχείο Για «γλωσσολογικό χρυσωρυχείο» κάνει λόγο η καθηγήτρια Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, Ιωάννα Σιταρίδου, η οποία πριν από λίγους μήνες εντόπισε σε χωριά της περιοχής της Τραπεζούντας περίπου 5.000 κατοίκους που μιλούν «ρωμαίικα».
«Ουσιαστικά μιλούν διάλεκτο με λεξιλόγιο και συντακτικό πιο κοντά στην αρχαία παρά στη νέα ελληνική» δηλώνει η κ. Σιταρίδου, μέλος του Συλλόγου για τις Απειλούμενες Γλώσσες και Πολιτισμούς του Κέμπριτζ (CELC), στη βρετανική εφημερίδα «Ιντιπέντεντ».
Οπως σχολιάζει και το βρετανικό δημοσίευμα, πρόκειται για συναρπαστική ανακάλυψη «στην περιοχή όπου ο Ιάσων και οι Αργοναύτες αναζητούσαν το Χρυσόμαλλο Δέρας» καθώς, πέρα από τη γλωσσολογική ιδιαιτερότητα, η κοινότητα αυτή είναι και πολιτισμικά μοναδική. Πρόκειται για μουσουλμάνους που μιλούν ελληνικά, χωρίς όμως να γράφουν, και παίζουν την ποντιακή λύρα. Σημάδι της πολιτιστικής και γεωγραφικής τους απομόνωσης είναι επίσης το γεγονός ότι, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων,τα μέλη της κοινότητας παντρεύονται μόνο με άντρες ή γυναίκες από τα χωριά τους.
Αξιοσημείωτο είναι, σύμφωνα με την κ. Σιταρίδου, ότι, παρά τις χιλιετίες αλλαγών στην κοινωνικοπολιτική ιστορία της ευρύτερης περιοχής, σε αυτή την απομονωμένη βόρειο-ανατολική γωνιά της Μικράς Ασίας οι άνθρωποι εξακολουθούν να μιλούν ελληνικά. Η μοναδικότητα της διαλέκτου ανοίγει ένα συναρπαστικό παράθυρο στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. «Φανταστείτε να μπορούσαμε να μιλήσουμε με άτομα, των οποίων η γραμματική είναι πιο κοντά στη γλώσσα του παρελθόντος. Αυτή είναι η ευκαιρία που μας δίνουν τα «ρωμαίικα»» εξηγεί η κ. Σιταρίδου.
Στο βρετανικό δημοσίευμα υπογραμμίζεται ότι περαιτέρω έρευνα απαιτείται για να αποδειχτεί εάν οι κάτοικοι είναι γνήσιοι απογόνοι των αρχαίων Ελλήνων που δεν δέχτηκαν άλλες επιρροές στο πέρασμα των αιώνων ή αν πρόκειται για απογόνους τοπικών πληθυσμών που υποχρεώθηκαν να μιλούν την ελληνική γλώσσα από τους αρχαίους Ελληνες αποίκους.
ΙΩΑΝΝΑ ΝΙΑΩΤΗ (Πηγές: http://www.research-horizons.cam.ac.uk, The Independent)
Δείτε κάποια σχετικά κείμενα μας :
-Vahit Tursun: Ένας ελληνόφωνος γράφει στην “Radikal”
-Ελλάδα-Τουρκία: Οι στέρεες γέφυρες φιλίας
-Το άρθρο του VAHIT TURSUN στη “Radikal”
-Για την αληθινή ελληνοτουρκική φιλία
-Μια συνέντευξη του Ömer Asan στη Λένα Σαββίδου.
-Να προστατέψουμε τη γλώσσα μας
-Τουρκική Επαναστατική Αριστερά
9 Σχόλια »
Σχολιάστε
[Μια αριστεροποντιακή διαδικτυακή κολεχτίβα]
“Ξέρω πως ποτέ δε σημαδεύουνε στα πόδια.
Στο μυαλό είναι ο Στόχος,
το νου σου ε;”
-”ΠΟΝΤΟΣ και ΑΡΙΣΤΕΡΑ”: Ποιοί και Γιατί……….
ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ: Αθώωσαν τους υπεύθυνους της Μικρασιατικής Καταστροφής….
ΑΝΑΘΕΜΑ!
Το πρωτοσέλιδο τουρκικής εφημερίδας (Αύγουστος ’22) με τις φωτογραφίες των Γούναρη και Στράτου και τον τίτλο:
«ΓΟΥΝΑΡΗΣ-ΣΤΡΑΤΟΣ: ΟΙ ΣΩΤΗΡΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ»
Η Διεθνής στα ποντιακά
(από την ΕΣΣΔ του Μεσοπολέμου)
Η Διεθνής (κ.ά) στα ποντιακά ,
όπως τραγουδήθηκε στην Ελλάδα,
σε απαγγελία μπάρμπα Γιάννη Ταμτάκου με συνοδεία didgeridoo
«Σαράντα Μήλα Κόκκινα» από τον Μάνο Κατράκη
ΔΙΑΒΑΣΤΕ:
-Σφαγή της Σμύρνης: ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ!
-H Λούξεμπουργκ, ο Πόντος και το εθνικό ζήτημα
Τα μνημεία των προσφύγων του ’22
Για τις διαφημίσεις της WordPress
ΓΛΥΠΤΟΘΗΚΗ (Πόντος-Μικρά Ασία-ΕΣΣΔ)
Δρόμος της Αριστεράς
Ενα blog για τον Εμφύλιο
Σχόλια
Trisnastivaliotromot… στη 100 χρόνια από τη Μικρασιατική… Agtzidis Vlassis στη -Ο ανορθολογισμός του Νίτσε κα… παντελης ορφφανιδης στη -Φέσι το ελληνικόν… Βλάσης Αγτζίδης στη Οι περιπέτειες της ουκρανικής… Αφώτιστος Φιλέλλην στη -Πολυτεχνείο ’73: (όσο κ… Agtzidis Vlassis στη -Ο Φαλμεράιερ και η συνέχεια τ… Ανδρέας στη -Oι Έλληνες στο μαχνοβίτικο… Ανδρέας στη -Καλό ταξίδι παππού Γιώργ… Ανδρέας στη -Στο Σαλάτς του Κιλκίς και άλλ… Ανδρέας στη -Οι Ουϊγούροι, η Κίνα, ο παντο…
Toυ Taner Akçam
Mόλις κυκλοφόρησε
Για τη Μνήμη και το Τραύμα
Σοβιετικός Μεσοπόλεμος
Οι δικοί μας Καυκάσιοι
Πόντος και Αριστερά 
Ο ΙΕΡΟΚΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙ∆ΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
«Εσείς είστε απ’ εµάς ή εµείς απ’ εσάς;»
Του Παύλου Ηλ. Αγιαννίδη
Αγόρι από το Kustul της Τραπεζούντας, όπου έχουν διατηρηθεί τα αρχαία ελληνικά (ως ρωµαίικα), επιδεικνύει τη χορευτική του δεινότητα σε υπαίθρια γιορτή, συνοδεία ποντιακής λύρας που είναι πολύ δηµοφιλής και στις περιοχές του Πόντου. Οι χοροί και η µουσική τις ενώνουν ίσως περισσότερο κι από τη γλώσσα µαζί µας, όπως λέει στα «ΝΕΑ» ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης που έχει επισκεφθεί επανειληµµένα τα µουσουλµανικά ελληνόφωνα χωριά
Τα ρωµαίικα της Τραπεζούντας που τα µιλούν ακόµα χιλιάδες µουσουλµάνοι στα γύρω χωριά, έλεγε προ ηµερών στη βρετανική εφηµερίδα «The Independent» η λέκτορας στο Κέµπριτζ Ιωάννα Σιταρίδου, είναι πολύ κοντά στα αρχαία ελληνικά.
Ο ηθοποιός, που τα καταλαβαίνει και έχει επισκεφτεί επανειληµµένα τον τόπο, µιλάει γι’ αυτά µε αγάπη, µε εικόνες και παραδείγµατα
«Πήγα τρεις φορές απότο 2008 στα χωριά γύρω από τηνΤραπεζούντα, όπου έχει διατηρηθεί µια διάλεκτος σαν την ποντιακή που συγγενεύει µε τα αρχαία ελληνικά. Προηγήθηκαν βέβαια κάποιοι άνθρωποι που είχαν κάνει διερευνητικά ταξίδια και µε συνόδευαν», λέει στα «ΝΕΑ» ο ηθοποιός Ιεροκλής Μιχαηλίδης, γνώστης κατά 90%, όπως αναφέρει, της ποντιακής διαλέκτου (εξ ου και τα σκετς του στα ποντιακά µε τους Αγαµους Θύτες). «Είναι πολύ φιλόξενοι εκεί οι άνθρωποι. ∆εκάδες χιλιάδες που µιλάνε την ίδια γλώσσα µε µας. Είναι αγροτικές περιοχές, αλλά υπάρχουν και πολλά βουνά. Και το τοπίο αλπικό, απείρου κάλλους. Οι ποντιακές Αλπεις!».
Μάθατε πώς διατήρησαν αυτή τη γλώσσα, που προέρχεται από την αρχαία ελληνική, ανά τους αιώνες;
Παρότι δεν υπάρχει γραφή γι’ αυτή τη γλώσσα και τη γράφουν µε λατινικούς χαρακτήρες τα παιδιά, διατηρήθηκε στο σπίτι. Μου είπαν ότι υπήρχαν χωριά που δεν γνώριζαν τουρκικά ώς το ’80. Το Κοράνι µέχρι και το ’70 – ’80 διδασκόταν στην ποντιακή, στα αρχαία ελληνικά δηλαδή, γιατί ήταν η µόνη γλώσσα που κατανοούσαν.
Μιλάµε δε για τεράστιες περιοχές, δύο πολύ µεγάλα κοµµάτια της περιοχής Τραπεζούντας. Ο ∆υτικός Πόντος λένε πως είναι µεγαλύτερος από την Ελλάδα – και είναι αυτός που υπέστη τις περισσότερες σφαγές.
Στον Ανατολικό Πόντο µεγάλες επαρχίεςεξισλαµίστηκαν, κυρίως για φορολογικούς λόγους,καθώς στην Οθωµανική Αυτοκρατορία δεν υπήρχε η έννοια «Τούρκος» και απλώς οιµουσουλµάνοιπλήρωναν περισσότερους φόρουςκαι οιχριστιανοί ακόµα περισσότερους. Ηταν το λεγόµενο «ρουµ µιλέτ».
Κάποιοι λένε πως είχαµε δείγµατα ανθρώπων που αλλαξοπίστησαν, εξισλαµίστηκαν, αλλά παρέµειναν κρυπτοχριστιανοί ή είχαν έστω και επίγνωση ότι κάποιοι από τους προπάππους τους είχαν ελληνικά ονόµατα.
Ενα άλλο σηµείο, που είναι ακόµη πιο απτή η σχέση µετα ποντιακά, εκτός από τη γλώσσα είναι η µουσική και οι χοροί τους. Αλλωστε το έµβληµα της Τραπεζούντας είναι τρεις άντρες που χορεύουν πυρρίχιο.
Οταν µε υποδέχονταν σε πανηγύρια –και κάποια απ’ αυτά είναι και εθνικιστικά, καθώς σε δύο κοµµάτια του Ανατολικού Πόντου υπάρχουν Γκρίζοι Λύκοι, ακόµη και ελληνόφωνοι –, έβρισκα ανθρώπους (σκέψου, 1.100 χιλιόµετρα από την Κωνσταντινούπολη!) και µου έλεγαν «καλά ηµέρας». Και όταν σε κερνάνε τσάι και λένε «άγου και φέρεν ένα τσάι», παθαίνεις σοκ γιατί ακούς αρχαία ελληνικά. Το δε συγκλονιστικόείναι πως εκατοµµύρια και εκεί – αλλά και στη Γερµανία το πέτυχα αυτό – ακούνε ποντιακή λύρα µε προσήλωση. ∆εν ακούνε σάζια και άλλα τουρκικά ιδιώµατα. Αν σκεφθεί κανείς ότι στην Ελλάδα ένας δίσκος µε ποντιακή µουσική πουλάει 5.000-10.000 κοµµάτια κι εκεί πουλάει 150.000, καταλαβαίνει την απήχηση. Μάλιστα υπάρχουνκαι δίσκοι µε ελληνικά και τουρκικά µε ποντιακή λύρα και πουλάνε και αυτοί πάρα πολύ. Είναι εντυπωσιακό δε πως αναγνωρίζουν τη σχέση και από την πλευρά τους και σε χαιρετούν θέτοντας την κλασική ερώτηση: «Εσείς είστε απ’ εµάς ή εµείς απ’ εσάς;». Εγώ πάντως που µιλάω την ποντιακή γλώσσα (και ένας παππούς µου από την Ανατολική Θράκη και µια γιαγιά µου από τη Σµύρνη) τους καταλαβαίνω άνετα.
Οσοι Ελληνες λένε πως δεν καταλαβαίνουν τα ποντιακά είναι µόνο από φόβο. Αν προσέξεις και σε βοηθήσει κάποιος, µέσα σε λίγες µέρες µπορείς να τα µάθεις. Παράδειγµα: Η ευχή των Ποντίων αυτές τις ηµέρεςήταν «υείας κι ευλοίας» – δίχως το γράµµα «γ» δηλαδή. ∆εν χρειάζεσαικαι µάστερ Γλωσσολογίας για να το καταλάβεις.
Απ’ ό,τι λένε οι γλωσσολόγοι, η γλώσσα που µιλάνε εκεί θεωρείται µείγµα ελληνιστικής και βυζαντινής διαλέκτου. Μόνο που συναντάς ακόµη και οµηρικούς τύπους. Ακούς, φέρ’ ειπείν, για την αρκούδα τη λέξη «η άρκτα» – στα ποντιακά είναι «ο άρκον». Είναι λέξεις που έχουν διατηρηθεί σχεδόν τρεις χιλιάδες χρόνια. Για µένα, που δεν είµαι επιστήµονας της γλώσσας, είναι αδιανόητο και που το συναντάς στη Μαύρη Θάλασσα, στα σύνορα της Γεωργίας σχεδόν.
Γλωσσολόγοι διαπίστωσαν πως η απόσταση της γλώσσας του Σαίξπηρ από τη σύγχρονη αγγλική είναι πολύ µεγαλύτερη από ό,τι η απόσταση των νέων ελληνικών και των αρχαίων. Κι ας έχουν περάσει εκεί µόνο πεντακόσια χρόνια κι εδώ δύο χιλιάδες!
Πρέπει να ξέρει όµως κάποιος ότι η Τραπεζούντα στη µεγάλη της ακµή είχε ένα σοβαρό σχολείο, το Φροντιστήριον Τραπεζούντος, ένα εντυπωσιακό κτίριο στην παραλία. Ας σκεφτούµε πόσες εφηµερίδες βγαίνανε στα ελληνικά, πόσα θέατρα παίζανε στα ελληνικά, πόσες φιλαρµονικές υπήρχαν… Στο χωριό του προπάππου µου υπήρχε ελληνικός θίασος που έδινε παραστάσεις στα ελληνικά από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Ολοι αυτοί οι άνθρωποι εκεί, εν κατακλείδι, µαθαίνανε ποντιακά στο σπίτι, νεοελληνικά στο σχολείο και µιλούσαν τουρκικά µόνο στις επαφές τους µε το επίσηµο κράτος ήστις εµπορικές τους συναλλαγές µετους Τούρκους. Μέχρι πρόσφατα ήτανβέβαια απαγορευµένο να µιλάς «ρούµτσα», δηλαδή ρωµαίικα.
«Τα ρωµαίικα της Τραπεζούντας είναι µια γλώσσα που κι εκεί τείνει να εξαφανιστεί – εδώ κοντεύει να εξαφανιστεί η ποντιακή στην Ελλάδα, που είναι και ελληνική διάλεκτος»
«Νιώθεις τον οµφάλιο λώρο»
Αν κρατούσε µια εικόνα από τον τόπο των ρωµαίικων, στα υψίπεδα γύρω από την Τραπεζούντα, ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης ποια θα ήταν αυτή;
«Εχω µια αίσθηση του τοπίου που ήταν πρωτόγνωρο για µένα, καταπράσινα δάση, µε βουνά, ποτάµια, κι από κάτω η θάλασσα. Αλπεις µε θάλασσα!», λέει στα «ΝΕΑ». «Για µένα το συναισθηµατικό είναι ότι έχω έστω µια µακρινή σχέση µε τον τόπο. Νιώθεις σαν να έχεις έναν οµφάλιο λώρο. Μια βαθύτερη, κυτταρική σχέση. Το παθαίνουµε και στην Πόλη αυτό. Υπάρχει κάτι δικό µας εκεί – και στη Σµύρνη και στη Θράκη. Εκείνο που µε στεναχωρεί είναι ότι αν πεις ότι αγαπάς αυτούς τους τόπους σε λένε… πατριδοκάπηλο. Είναι δύο οι τάσεις: η µια που θέλει να φτιάχνεις ιδεολογήµατα και η άλλη η βλακώδης που είναι απλοϊκή και καταστροφική. Πρέπει να τις ξεπεράσεις και τις δύο και να αφεθείς στο συναισθηµατικό, στο πολιτιστικό και στη γνώση της Ιστορίας σου. ∆εν µπορείς να αγνοείς αυτό που είσαι.
Ολα τα άλλα είναι απλώς ανοησία».
http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=4612235&ml=1
[…] Aπό το Πόντος και Αριστερά […]
Πίνγκμπακ από Οι Πόντιοι της Τουρκίας και το βρετανικό “δούλεμα” « www.olympia.gr | 11/01/2011
like me
Για τα “αρχαία ελληνικά” του Πόντου :
μια συζήτηση στου Σαραντάκου:
http://sarantakos.wordpress.com/2011/01/21/ofitika/
[…] για τη γλώσα των ελληνοφώνων της Τουρκίας μ’ αφορμή το δημοσίευμα της εφημερ. Independent και η άλλη για τις θεωρίες περί του […]
[…] η μια για τη γλώσα των ελληνοφώνων της Τουρκίας ένεκα του δημοσιεύματος της εφημερ. Independent και η άλλη για τις θεωρίες περί του […]
Eπιστολή της κ. Αγγελικής Ράλλη (καθηγήτριας γλωσσολογίας και διευθύντριας του Εργαστηρίου Νεοελληνικών Διαλέκτων του Πανεπ. Πάτρας. Στάλθηκε σε εφημερίδες:
Πάτρα, 14/1/2011
Θέμα: Ρωμαίικα
Kύριε Διευθυντά,
Είναι θαυμάσιο ότι αποφάσισαν επιτέλους τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης να ασχοληθούν με το θέμα των νεοελληνικών διαλέκτων και ιδιαίτερα με αυτές που ομιλούνταν (και εντοπίζονται ακόμα) στην Τουρκία, οι οποίες τείνουν δυστυχώς να εξαφανιστούν. Κίνητρο ήταν μια συνέντευξη που έδωσε η ελληνίδα γλωσσολόγος Ιωάννα Σιταρίδου στη βρετανική εφημερίδα Independent, με αφορμή την ενασχόλησή της με τα Ποντιακά της περιοχής του Όφι, τα επονομαζόμενα «Ρωμαίικα». Πράγματι, είναι ιδιαίτερα σημαντικό μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως είναι το Cambridge, να χρηματοδοτούν τέτοιου είδους έρευνες.
Στα διάφορα δημοσιεύματα των τελευταίων ημερών υπάρχουν όμως και ανακρίβειες, που για την επιστημονική τάξη των πραγμάτων καλό είναι να επισημανθούν. Διαφορετικά, το ευρύ κοινό μένει με εσφαλμένες εντυπώσεις για ένα θέμα που αφορά την πολύπαθη ελληνική γλωσσική κληρονομιά.
Η ύπαρξη της Ρωμαίικης διαλέκτου, και της ποντιακής καταγωγής εθνότητας που την ομιλεί στην περιοχή του Όφι, είναι γνωστή εδώ και πολλά χρόνια. Δεν πρόκειται για τωρινή ανακάλυψη. Ενδεικτικά αναφέρω το βιβλίο του Asan Ömer Ο Πολιτισμός του Πόντου (Μετάφραση Αγγέλα Φωτοπούλου, γενική επιμέλεια και μετάφραση λεξικού και σημειώσεων γραμματικής Σοφία Ιωαννίδου και Χρυσούλα Παπαδοπούλου. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη 1998 [Πρωτότυπο Asan Ömer Pontus Kültürü. Mayıs 1996]).
2. Η Ρωμαίικη είναι μια τοπική παραλλαγή της Ποντιακής. Έχει ήδη μελετηθεί (και μελετάται ακόμα, βλ. Έρευνα Ρεβυθιάδου & Σπυρόπουλου, Ιστοσελίδα Ιδρύματος Λάτση) με βάση τη γλώσσα των χριστιανικών πληθυσμών που έφυγαν από τη συγκεκριμένη περιοχή και εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Μακεδονίας. Ο λόγος για τον οποίο δεν έχει επαρκώς προσεγγισθεί και με βάση τη γλώσσα των μουσουλμάνων ελληνοφώνων που παρέμειναν στον Όφι δεν ήταν η άγνοια της υπάρξεώς τους, αλλά η αρνητική και απαγορευτική στάση της Τουρκίας απέναντι σε «εθνικά»/«γλωσσικά» θέματα συνδεδεμένα με την Ελλάδα. Οι λίγες διαφορές που παρουσιάζει η επιτόπια Οφίτικη Ποντιακή των μουσουλμάνων από αυτήν που μεταφέρθηκε στην Ελλάδα οφείλονται κυρίως στη μακροχρόνια και εντονότερη επαφή των τελευταίων με την τουρκική γλώσσα.
3. Τα Ρωμαίικα ανήκουν στις νεοελληνικές διαλέκτους, όπως άλλωστε και τα Ποντιακά της Ελλάδας. Δεν είναι Αρχαία Ελληνικά. Η απευθείας σύνδεση της σημερινής γλωσσικής κατάστασης των Ρωμαίικων με την αρχαιότητα, χωρίς να λαμβάνεται υπ’όψιν η υπερδισχιλιετής ενδιάμεση γλωσσική ιστορία, δεν ωφελεί αλλά βλάπτει την ελληνική γλώσσα και την αντίληψη που έχουν για αυτήν Έλληνες και ξένοι.
4. Είναι αποδεδειγμένο ότι όλες οι νεοελληνικές διάλεκτοι ανάγονται στην Ελληνιστική Κοινή, με μόνη εξαίρεση τα Τσακώνικα, για τα οποία υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αποτελούν εξέλιξη της Δωρικής διαλέκτου της Λακωνίας (βλ. Ν. Κοντοσόπουλο Διάλεκτοι και Ιδιώματα της Νέας Ελληνικής. Αθήνα: Γρηγόρης 2001).
5. Στοιχεία και δομές της Αρχαίας Ελληνικής, που δεν απαντούν στην Κοινή Νεοελληνική, υπάρχουν στις περισσότερες νεοελληνικές διαλέκτους, σε άλλες λιγότερο και σε άλλες περισσότερο. Σε σχέση με το απαρέμφατο, είναι γνωστό ότι όχι μόνον η Ποντιακή αλλά και οι ελληνικές διάλεκτοι της Κάτω Ιταλίας διασώζουν την τελευταία φάση της ύπαρξής του. Το απαρέμφατο δεν εξαφανίστηκε «απότομα» μαζί με την Αρχαία Ελληνική, αλλά σταδιακά, και ορισμένες συντάξεις του διατηρούνταν μέχρι και τη Μεσαιωνική περίοδο. Την τελευταία αυτή φάση (περίπου γύρω στον 15ο αι.) διασώζουν οι πλέον περιφερειακές διάλεκτοι της Ελληνικής, Ποντιακή και Κατωιταλική, καθώς είναι η χρονική στιγμή κατά την οποία για ιστορικούς λόγους αποκόπηκαν οριστικά από τις γλωσσικές εξελίξεις του κυρίως κορμού της ελληνικής γλώσσας. Εξάλλου, αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, ακόμα και η Κοινή Νέα Ελληνική διασώζει απομεινάρια του απαρεμφάτου: οι ρηματικοί τύποι που συνοδεύουν το βοηθητικό ρήμα στο σχηματισμό του παρακειμένου και του υπερσυντελίκου (π.χ. έχω λύσει, είχα λύσει) είναι εξελίξεις του απαρεμφάτου, αλλά και κοινές λέξεις, όπως το φαΐ, το φιλί, αποτελούν «απολιθωμένα» απαρέμφατα (από τα αρχαία φιλεῖν, φαγεῖν).
6. Οι απαρεμφατικές δομές στα Ρωμαίικα είναι γνωστές στους επιστήμονες από το τέλος του 19ου αιώνα και αναφέρονται ήδη στα έργα των Μ. Deffner («Die Infinitive in den pontischen Dialekten und die zusammengesetzten Zeiten im Neugriechischen». Monatsberichte den Königlich Preussischen Akademie de Wissenschaften zu Berlin. Aus dem Jahre 1877, 191-230. Berlin) και Ι. Παρχαρίδη (Γραμματική της Διαλέκτου Τραπεζούντος: Περί Επιθέτων, Αντωνυμιών και Βαρυτόνων Ρημάτων. Χειρόγραφο 335. Κέντρο Ερεύνης Ελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων, Ακαδημία Αθηνών, 1880).
Καλό θα ήταν ο εκάστοτε δημοσιογράφος να ελέγχει τις πληροφορίες που μεταδίδει πριν δημοσιεύσει ένα άρθρο επιστημονικού ενδιαφέροντος, έστω και αν στη συγκεκριμένη περίπτωση η πρώτη προσέγγιση του θέματος υπήρξε στη βρετανική εφημερίδα Ιndependent. Είναι φαιδρό να δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για ανακάλυψη ενός λαού που ομιλεί μια γλώσσα πολύ κοντά στα Αρχαία Ελληνικά. Είναι επίσης αντιδεοντολογικό να μην αναφέρονται μελετητές που ασχολούνται με τους Μουσουλμάνους Πόντιους και τη γλώσσα τους τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρω τον τ. καθηγητή του Πανεπιστημίου της Oξφόρδης Peter Mackridge, του οποίου το δημοσιευμένο έργο αναφορικά με τα Ρωμαίικα χρονολογείται από το 1987 («Greek Speaking Moslems of North-East Turkey: Prolegomena to a Study of the Ophitic Sub-dialect of Pontic». Byzantine and Modern Greek Studies 11: 115-137). Όσο για την ιστορία του απαρεμφάτου, έχει μελετηθεί διεξοδικά τις τελευταίες δεκαετίες, και μάλιστα με χρήση δεδομένων της Ποντιακής διαλέκτου, από τους B. Joseph (Morphology and Universals in Syntactic Change: Evidence from Medieval and Modern Greek. Garland Publishers 1978) και Ρ. Mackridge («The Medieval Greek Infinitive in the Light of Dialectal Evidence», στο Studies in Honour of Robert Browning, επιμ. Κ. Konstantinides. Βενετία 1997).
Ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Αγγελική Ράλλη
Καθηγήτρια Γλωσσολογίας
[…] -Οι Πόντιοι της Τουρκίας και το βρετανικό “δούλεμα” […]