-H ανομολόγητη πλευρά της ιστοριογραφίας

M’ αφορμή τις συζητήσεις που ξεκίνησαν για τους δικούς μας αναθεωρητές, τους αρνητές της Γενοκτονίας και τους απολογητές του τουρκικού μιλιταριστικού εθνικισμού, παραθέτουμε ένα κείμενο του ιστορικού Βλάση Αγτζίδη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή», 24-4-2008, με τίτλο «Η άλλη ιστοριογραφία» (που αξιοποιούσε παράλληλα και κάποια στοιχεία του γόνιμου διαλόγου που αναπτύχθηκε στις σελίδες του Π&Α.)

Το παραθέτουμε  γιατί προσεγγίζει το ίδιο θέμα μ’ έναν τρόπο που αγγίζει απόλυτα τις δικές μας ευαισθησίες.

Η άλλη ιστοριογραφία

Τον Ιούλιο του 2006 ξεκίνησε η μεγαλύτερη συζήτηση για ιδεολογικά, ιστορικά και κοινωνικά ζητήματα, που έλαβε ποτέ χώρα στη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Αφορμή ήταν ένα βιβλίο Ιστορίας που προοριζόταν για την Στ’ δημοτικού. Μια συζήτηση που το βάθος και την ποιότητά της, αξιολόγησαν μόνο οι «ειδικοί», εφόσον τα αδηφάγα Μέσα ακολούθησαν τη γνωστή συνταγή, εξευτελίζοντας τις όποιες προσπάθειες άρθρωσης ενός κριτικού λόγου. Οι λαϊκοί μύθοι περί  του Κρυφού Σχολείου  προτάχθηκαν για να επικαλύψουν την ουσιαστική κριτική που διατυπώθηκε από τις προσφυγικές οργανώσεις και την Αριστερά.  Με αντίστοιχο τρόπο προβλήθηκε η αντίθεση προς το βιβλίο της σκοταδιστικής ακροδεξιάς, η οποία όψιμα ανακάλυψε τη σφαγή της Σμύρνης, της οποίας συνένοχοι, μαζί με τους κεμαλικούς, ήσαν οι δικοί της πολιτικοί προπάτορες.   

            Αυτό που απεκρύβη κατά την 15 μηνη περίπου σκληρή αντιπαράθεση, ήταν ότι το σύνολο των προσφυγικών οργανώσεων (πάνω από 1000 οργανώσεις πολιτών), καθώς και ο κύριος όγκος της Αριστεράς, στάθηκαν κριτικά απέναντι στη συγκεκριμένη απόπειρα.

Η κριτική των προσφυγικών οργανώσεων

Η πλέον ενδιαφέρουσα κριτική στο συγκεκριμένο  τρόπο διαχείρισης της ιστορίας προήλθε από τους απογόνους των προσφύγων του ’22.  Με μια πρωτοφανή ομοφωνία και με τη διατύπωση ενός ψύχραιμου κριτικού λόγου, επανέφεραν στο προσκήνιο ερμηνείες που η νεοελληνική ιστοριογραφία συστηματικά είχε απωθήσει τις δεκαετίες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Εκφράζοντας παραδοσιακά την ιδεολογική ματιά της «μικράς πλην εντίμου» και «εξορίζοντας» κυριολεκτικά από το νεοελληνικό πεδίο τον ελληνισμό της Ανατολής, αντιμετώπισε αμήχανα την εμφάνιση ενός δυναμικού και σύγχρονου προσφυγικού λόγου.

Την αμηχανία αυτή περίγραψε εύστοχα ένας από τους σημαντικούς σύγχρονους ιστορικούς μας, ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος: 

«….. αυτός ο αναβιωμένος προσφυγικός λόγος του πένθους και της διεκδίκησης, έρχεται να διεμβολίσει από μια απροσδόκητη πλευρά το νηφάλιο εθνικό σχήμα της κοινωνικής συνοχής και της πολιτιστικής μας ταυτότητας που με τόσες προσπάθειες πάει να συγκροτηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, μετά τη μεταπολίτευση, στη χώρα μας.  Ποντιακός ελληνισμός, μικρασιατική προσφυγιά, κυπριακός ξεριζωμός κ.ά. τραγικές στιγμές του Νέου Ελληνισμού, δεν διεκδικούν απλά μια θέση στο βιβλίο της ιστορίας της ΣΤ Δημοτικού, αλλά ζητούν ένα εφαλτήριο για ένα διορθωτικό εγχείρημα μέσα στο πεδίο της ιστορίας, προσβλέποντας σε μια αναδρομική διόρθωσή της. Ζητούν να κερδίσουν τη μάχη της μνήμης (που φυσικά δεν έχει χαθεί) ταυτίζοντάς την με τη μάχη των εδαφών και των χαμένων πατρίδων, μια μάχη που κανείς δεν τολμά ωστόσο ούτε να ομολογήσει και ούτε να προτείνει τον τρόπο της διεξαγωγής της….»  

            Την περιγραφή του πλαισίου μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε η προσφυγική κριτική τη διαβάσαμε στο καλό ιστολόγιο «Πόντος και Αριστερά» : «Απ’ την πλευρά μας, η σύγκρουση για το βιβλίο της Ιστορίας δεν έγινε για την αφηρημένη «υπεράσπιση της εθνικής ταυτότητας από την παγκοσμιοποίηση«, αλλά γιατί θεωρήσαμε και θεωρούμε, ότι αποκρύπτονται -με αναθεωρητικό τρόπο- πλευρές του ιστορικού παρελθόντος στο ονομα του πολιτικά ορθού. Και θεωρούμε επίσης ότι αυτό το «πολιτικά ορθόν» σήμερα εκφράζει την πραγματική εξουσία στην Ελλάδα, καθώς και τους νέους προσανατολισμούς του ελληνικού καπιταλισμού. Για μας, η αναθεώρηση που επιχείρησαν οι συγγραφείς του βιβλίου σχετίζεται επίσης και με την αναίρεση των κατακτήσεων της δεκαετίας του ‘90 και την επανάκαμψη του ιδεολογικού απαρτχάϊντ, που είχε οργανώσει μέχρι τότε η εξουσία για τους Έλληνες της Ανατολής και τους πρόσφυγες του ‘22. Και η επανάκαμψη αυτή είχε πολύ πιο βίαια, κυνικά και βάρβαρα χαρακτηριστικά, απ΄αυτά που μας είχαν συνηθίσει παλιότερα οι απλοϊκοί δεξιοί και η παραδοσιακή εθνικοφροσύνη…»

Οι άξονες της κριτικής

            Η βαθύτατη ρήξη των προσφυγικών οργανώσεων με τη συγκεκριμένη εκδοχή της νεοελληνικής ιστοριογραφίας  οφείλεται πρωτίστως στη μη συμπερίληψη των κατακτήσεων της κοινωνίας των πολιτών της δεκαετίας του ’90. Τότε κλείνουν ουσιαστικά οι πολιτικές εκκρεμότητες των προσφύγων της Ανατολής με το ελληνικό κράτος, με την αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν από τον τουρκικό εθνικισμό  κατά την περίοδο τα 1914-1923, με την καθιέρωση δύο επίσημων Ημερών Μνήμης (19 Μαϊου και 14 Σεπτεμβρίου).

            Οι προσφυγικές οργανώσεις λοιπόν εντοπίζουν την αντίφαση να διδάσκεται στο κράτος που αναγνώρισε τις γενοκτονίες, ένα βιβλίο Ιστορίας που υποβαθμίζει με τον πλέον απόλυτο τρόπο τη προσφυγική ιστορική εμπειρία. Καταγγέλουν με ένταση την «αναθεωρητική ερμηνεία» καθώς και την «αιτιολόγηση των ρατσιστικών εγκλημάτων των Νεοτούρκων και των γενοκτονιών που αυτός πραγματοποίησε στην Ανατολή, ακόμα και η Αρμενική Γενοκτονία».  Παραλληλίζουν τη στάση αυτή με τη στάση των αναθεωρητών του Ολοκαυτώματος  και των αρνητών των Γενοκτονιών. Επισημαίνουν ότι οι συγγραφείς του βιβλίου, όσον αφορά την αποσιώπηση της αρμενικής γενοκτονίας θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους νόμους στην Ευρώπη που θεωρεί ως έγκλημα την αιτιολόγηση των γενοκτονιών.  Θεωρούν ότι υπεύθυνα για τη διαιώνιση των ιστορικών αποσιωπήσεων είναι «τα αντιδραστικά αντανακλαστικά της ΄αυτοχθόνου’  ιδεολογίας».

            Η σύγκρουση άρχισε τον Ιούλιο του 2006. Τότε ψηφίστηκε ομόφωνα από εκπροσώπους 541 οργανώσεων ένα ψήφισμα στο 6^ο Παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού: «Το νέο βιβλίο Ιστορίας της Στ’ δημοτικού, που βρίσκεται στη διαδικασία έκδοσης, έρχεται σε  αντίθεση με ομόφωνες αποφάσεις της Βουλής των Ελλήνων, παραποιεί την Ιστορία, απενοχοποιεί τον τουρκικό εθνικισμό, αποσιωπά τις διώξεις των χριστιανικών πληθυσμών και προσβάλλει ιδιαίτερα τον ποντιακό ελληνισμό που υπέστη Γενοκτονία. Ζητάμε: να επανεξεταστεί η σχετική έκδοση, ώστε να είναι συμβατή και με τις αποφάσεις του ελληνικού Κοινοβουλίου, αλλά και με τη συλλογική ιστορική μνήμη του ποντιακού ελληνισμού και του συνόλου του ελληνικού λαού». Η  «Ένωση Σμυρναίων» καταγγέλοντας θα επισημάνει: «… ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, εξοβελίζεται από το γνωστικό πεδίο των 12χρονων παιδιών, με συνέπειες τραγικές για το μέλλον αυτού του τόπου.»  

Εν κατακλείδι

Η αντίθεση που προέκυψε με αφορμή το βιβλίο Ιστορίας δεν έχει περιστασιακά χαρακτηριστικά. Οι ίδιες οι προσφυγικές οργανώσεις αναπτύσσουν μια παράλληλη ιστοριογραφία, που αμφισβητεί πολλά από τα παραδεδεγμένα στερεότυπα της κυρίαρχης νεοελληνικής. Η απορριπτική και υπεροπτική παράλληλα αντιμετώπιση δε φαίνεται να αποδίδει καρπούς. Αντιθέτως βαθαίνει το ρήγμα. Ακόμα και η μετανεωτερική εποχή μας, συνδυασμένη με τις απελπιστικά νεωτερικές συμπεριφορές του περιβάλλοντος παλιού κομμουνιστικού κόσμου, ενισχύει την ανάπτυξη της παράλληλης ιστοριογραφίας και την εμπέδωση των ιδεολογικών και όχι μόνο, αντιπαθειών και προκαταλήψεων.

Ίσως να είναι η κατάλληλη στιγμή να αντιμετωπιστεί με ειλικρίνεια το συγκεκριμένο φαινόμενο. Ίσως θα έπρεπε να ανοίξει επιτέλους ένας διάλογος μεταξύ των «επίσημων» ιστορικών -των Νέων Ιστορικών συμπεριλαμβανομένων- με τους ιστορικούς του προσφυγικού χώρου. Με κύριο στόχο την υπέρβαση των αντιθέσεων μέσα από έναν ειλικρινή επιστημονικό διάλογο, ώστε να συμφωνηθεί ένα νέο ιστορικό αφηγήμα, που θα συμπεριλαμβάνει το σύνολο των ομάδων που κατοικούν, οριστικά πλέον, στα εδάφη του ελληνικού έθνους-κράτους.

(http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_24/04/2008_267723)