-21 του Δεκέμβρη του ’44: Η Νέα Σμύρνη καίγεται

21 του Δεκέμβρη:  Μεγάλη επίθεση του ΕΛΑΣ τα μεσάνυχτα αναγκάζει τους άγγλους να οπισθοχωρήσουν στα νεκροταφεία.  Η Νέα Σμύρνη καίγεται! Πρωινή επίθεση των άγγλων και των ινδών με μια Ταξιαρχία πεζικού της V Μεραρχίας -περίπου 2500 άνδρες με όλμους, ελαφριά πυροβόλα και 30 τάνκς Σέρμαν- που εξορμούν από τον Βουρλοπόταμο και το Ιωσηφόγλειο. …

…..Ένα εξαιρετικό αφιέρωμα  από το μπλογκ: μια πόλη ανάποδα (αριστερή παρέμβαση στους δρόμους της Νέας Σμύρνης) για τις μάχες που έγιναν στη Νέα Σμύρνη κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών του ’44, όταν οι Έλληνες του ΕΑΜ απ’ τη μια, αντιμετώπισαν τους Βρετανούς, τους δωσίλογους συνργάτες των Ναζί και τα -εκκαθαρισμένα από τα μιάσματα- ελληνικά στρατεύματα της Μέσης Aνατολής.

Η Νέα Σμύρνη υπήρξε η προσφυγική εκείνη γειτονιά που εγκαταστάθηκαν κυρίως οι πρόσφυγες που προέρχονταν από τις εύπορες τάξεις της ιωνικής Σμύρνης. Οι φωτογραφίες της αρχής προέρχονται απ΄το πλούσιο γλυπτικό υλικό που υπάρχει στις πλατείες της Νέας Σμύρνης για να θυμίζουν ΠΑΝΤΑ τις πατρίδες της Ανατολής. Αριστερά, η ανθρωπόμορφη Σμύρνη κρατά το γιο της και κοιτάζει προς την Ανατολή. Βρίσκεται μπροστά απ’ την Εστία Ν. Σμύρνης. Δεξιά, ανάγλυφο της προσφυγοπούλας απ΄την πυρπολημένη Σμύρνη. Προέρχεται από τη βάση του αγάλματος του Χρυσοστόμου Σμύρνης, στην είσοδο της πόλης…

Το αφιέρωμα της αριστερής παρέμβασης στους δρόμους της Νέας Σμύρνης, είναι το παρακάτω:

Η Νέα Σμύρνη στη μάχη των Δεκεμβριανών του 1944

Ένα σύντομο χρονικό των Δεκεμβριανών του 1944 με έμφαση στη Νέα Σμύρνη, που βρέθηκε τότε στο επίκεντρο της μεγάλης μάχης των 33 ημερών ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις βρετανικές-κυβερνητικές δυνάμεις.

3 Δεκέμβρη

Πυροβολισμοί στο άοπλο μαζικό συλλαλητήριο του ΕΑΜ στο Σύνταγμα. 21 νεκροί και δεκάδες τραυματίες. Το βάρος σηκώνουν οι εαμικές οργανώσεις της Καλλιθέας που έχουν απλωθεί μπροστά στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, με τις νεοσμυρνιώτικες οργανώσεις να βρίσκονται πίσω τους, στην περιοχή από τον Βασιλικό Κήπο έως τις Στήλες του Ολυμπίου Διός.

4 Δεκέμβρη

– Γενική απεργία. Κηδεία των θυμάτων της προηγούμενης μέρας συνοδεία ένοπλων σχηματισμών του ΕΛΑΣ Αθήνας. Χτύπημα της διαδήλωσης στην οδό Πανεπιστημίου με νεκρούς και τραυματίες.

– Αρχίζει τα ξημερώματα η επίθεση του ΕΛΑΣ στο στρατόπεδο της Χ στο Θησείο και στα αστυνομικά τμήματα της Αθήνας. Στην επίθεση στο Θησείο παίρνει μέρος λόχος 100 νεοσμυρνιωτών ΕΛΑΣιτών του Ι/1 Τάγματος[1] με καπετάνιο τον Μιχάλη Παναγιωτίδη. Στις 11.30 το πρωί ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τη βάση των χιτών, οι οποίοι είχαν 104 νεκρούς και 40 αιχμαλώτους. 180 χίτες μαζί με τον αρχηγό τους Γρίβα διαφεύγουν προς το κέντρο υπό την προστασία αγγλικών δυνάμεων.

– Ο ΕΛΑΣ περικυκλώνει τα αστυνομικά τμήματα. Αργότερα, ανακαλείται η διαταγή.

5 Δεκέμβρη

– Το πρωί, τρεις διμοιρίες του 6^ου και 7^ου Λόχου του Ι/1 Τάγματος κυκλώνουν το ΚΒ’ Αστυνομικό Τμήμα Νέας Σμύρνης, το οποίο βρισκόταν τότε στη γωνία των οδών Κυδωνίων και Τριγλείας. Ξεκινούν διαπραγματεύσεις για την παράδοση των όπλων μάχης που υπήρχαν στο Τμήμα, οι οποίες όμως φτάνουν σε αδιέξοδο μερικές ώρες αργότερα. Τότε, ο καπετάνιος του Τάγματος Λευτέρης (ο φοιτητής Γιάννης Κυριακίδης) αποσύρει τους διαπραγματευτές και ρίχνει μερικές ριπές οπλοπολυβόλου στην πρόσοψη του κτιρίου, τα σημάδια των οποίων είναι ορατά έως σήμερα. Απευθύνεται τελεσίγραφο προς τον διοικητή του Τμήματος Ηλία Παπαϊωάννου για να παραδοθούν. Σε πέντε λεπτά αποχωρεί η μισή αστυνομική δύναμη που ανήκει στο ΕΑΜ, μετά από λίγο ακολουθούν και οι υπόλοιποι. Κατάσχονται 6 οπλοπολυβόλα Μπρέντα και πάνω από 50 μακρύκανα με πολλά πυρομαχικά. Κρατείται μόνο ένας αστυνομικός, που αφήνεται ελεύθερος την ίδια μέρα για να πολεμήσει αργότερα με τους χωροφύλακες στου Μακρυγιάννη. Κάποιοι από τους εαμίτες αστυνομικούς εντάσσονται σε μονάδες του ΕΛΑΣ Αθήνας.

– Συγκέντρωση του ΕΑΜ στην κεντρική πλατεία Νέας Σμύρνης. Σε 20.000 υπολογίζεται ο αριθμός των συμμετεχόντων, σύμφωνα με εαμικές πηγές. Στη συγκέντρωση παίρνουν μέρος κάτοικοι από όλες τις γύρω συνοικίες. Κύριος ομιλητής ο Ορέστης Μακρής, διοικητής του 1^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Αθήνας. Από το μπαλκόνι της Ευαγγελικής Σχολής, που βρισκόταν τότε στην κεντρική πλατεία, ο Ορέστης Μακρής κλείνει την ομιλία του ως εξής: «Ζητάνε τα όπλα μας. Ας έρθουν λοιπόν οι κοκκινόκωλοι πίθηκοι να μας τα πάρουν!». Μετά το τέλος της συγκέντρωσης, παρουσιάζονται δεκάδες εθελοντές στον ΕΛΑΣ.

– Επιχείρηση του ΕΛΑΣ εναντίον των φυλακών Συγγρού που βρίσκονταν στις τρεις γέφυρες στην οδό Χαμοστέρνας, στις οποίες κρατούνται δοσίλογοι. Στην επίθεση συμμετέχει τμήμα νεοσμυρνιωτών ελασιτών του Ι/1 Τάγματος και έχει τον πρώτο του νεκρό, τον Σοφοκλή Παυλίδη, μαχητή του 6ου Λόχου. Την ίδια μέρα ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις φυλακές, αλλά αγγλικές δυνάμεις μεταφέρουν τους δοσίλογους σε ασφαλέστερο σημείο. Τις πρώτες μέρες της σύγκρουσης οι διαταγές στις μονάδες του ΕΛΑΣ είναι: «θα αγνοείτε τους εγγλέζους», «θα τους παρακάμπτετε», «πέστε πως είναι κολώνες».

– Ο ΕΛΑΣ περικυκλώνει τα σχολεία του λόφου Σικελίας στην Καλλιθέα, που χρησιμοποιούνται ως στρατώνες της Εθνοφυλακής, η οποία παραδίδει τον οπλισμό της ύστερα από σύντομη ανταλλαγή πυρών. Στην επιχείρηση παίρνει μέρος διλοχία νεοσμυρνιωτών.

6 Δεκέμβρη

– Τα μεσάνυκτα της 5^ης προς 6^η Δεκέμβρη συγκαλείται σύσκεψη στη διοίκηση του 1^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, δίπλα στο Άλσος Νέας Σμύρνης, όπου ανακοινώνεται από τον Ορέστη Μακρή η διαταγή για έναρξη της επίθεσης στο στρατόπεδο της Χωροφυλακής στου Μακρυγιάννη στις 6.30 το πρωί.

– Κηδεία του μαχητή του Ι/1 Τάγματος Σοφοκλή Παυλίδη μαζί με δύο συναγωνιστές του από την Καλλιθέα. Χιλιάδες λαού συμμετέχουν στην πομπή που ξεκίνησε από την εκκλησία των Αγίων Πάντων στην Καλλιθέα και κατέληξε στο νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης.

– Αρχίζει να λειτουργεί ως κεντρικό νοσοκομείο της Νέας Σμύρνης το ήδη υπάρχον νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στην οδό Κοραή και Σοφούλη, που είχε δημιουργήσει το καλοκαίρι του 1944 η Λαϊκή Επιτροπή Νέας Σμύρνης[2]. Διαθέτει 6 δωμάτια και 2 χειρουργεία εξοπλισμένα από το Ασκληπιείο Βούλας και επανδρώνεται με αρκετούς γιατρούς. Στα νοσοκομεία της Νέας Σμύρνης νοσηλεύονται εκατοντάδες αντάρτες, άμαχοι πολίτες και άγγλοι στρατιώτες.

– Μέχρι τις 12 το μεσημέρι, τα φυλάκια των χωροφυλάκων επί της οδού Μητσαίων μέχρι τη Διονυσίου Αεροπαγίτου έχουν καταληφθεί από το νεοσμυρνιώτικο Ι/1 τάγμα του ΕΛΑΣ με καπετάνιο τον Λευτέρη. Οι δυναμιτιστές του Ι/1 ανοίγουν ρήγμα στη νότια πλευρά του μαντρότοιχου της Σχολής Χωροφυλάκων, αλλά η προγραμματισμένη έφοδος αναβάλλεται λόγω της απόσυρσης μερικών Ταγμάτων του ΕΛΑΣ προς Καισαριανή, όπου εκδηλώθηκε αντιπερισπασμός των κυβερνητικών, καθώς και της σταδιακής εμπλοκής των άγγλων στο πλευρό των χωροφυλάκων και των ταγματασφαλιτών.

9 Δεκέμβρη

– Μεγάλη επίθεση του ΕΛΑΣ στου Μακρυγιάννη αποκρούεται με σοβαρές απώλειες. Στο τέλος της επίθεσης, 155 από τους 307 αντάρτες του 6ου Λόχου του Ι/1 Τάγματος βρίσκονται εκτός μάχης, νεκροί ή τραυματίες.

– Επιχείρηση αντιπερισπασμού μονάδας του Ι/1 Τάγματος με 110 μαχητές και διοικητή τον Λευτέρη, με διαταγή να επιτεθεί στην Πλάκα από το Μοναστηράκι, με άξονα την οδό Μητροπόλεως μέχρι το Σύνταγμα. Σκληρές μάχες με πρώην ταγματασφαλίτες και αγγλικά τανκς έως τις 12 Δεκέμβρη σε ολόκληρη την περιοχή ανάμεσα στις οδούς Κολοκοτρώνη-Θησέως-Περικλέους-Σκόπα-Ερμού-Μητροπόλεως.

12 Δεκέμβρη

– Κατά την αποχώρηση του τμήματος που εκτέλεσε τον αντιπερισπασμό στο κέντρο της Αθήνας, τραυματίζεται σοβαρά ο επικεφαλής του Λευτέρης και μεταφέρεται στο νοσοκομείο της Καλλιθέας και από εκεί στο νοσοκομείο της Εστίας Νέας Σμύρνης, όπου διαφεύγει τον κίνδυνο.

– Πολυβολισμός κηδείας στη Νέα Σμύρνη από αγγλικό αεροπλάνο. Τραυματίζεται ο παπάς Δεσύπρης που συνόδευε το φέρετρο.

14 Δεκέμβρη

Η πρωτοβουλία περνά στα χέρια των άγγλων, που αποβιβάζουν τεράστιες δυνάμεις στο λιμάνι του Πειραιά και τις προωθούν στα μέτωπα των επιχειρήσεων.

16 Δεκέμβρη

Από το πρωί μαζική επίθεση των άγγλων με δεκάδες τάνκς, με στόχο το άνοιγμα της Λεωφόρου Συγγρού και την ενίσχυση του κέντρου της Αθήνας, η περίφημη «Σκομπία». Καταλαμβάνεται το Ιωσηφόγλειο. Οι άγγλοι χτυπάνε το Δουργούτι (Νέος Κόσμος) και την Καλλιθέα. Απώτερος σκοπός τους, η απομόνωση των νότιων και ανατολικών συνοικιών της Αθήνας.

18 Δεκέμβρη

– Από το Ιωσηφόγλειο οι άγγλοι επιτίθενται στην Καλλιθέα.

– Εσπευσμένη μεταφορά των υπολειμμάτων του Ι Τάγματος (230 άνδρες εκείνη τη στιγμή) από του Μακρυγιάννη στη Νέα Σμύρνη, εξαιτίας της επίθεσης άγγλων και ινδών Γκούρκας στη Νέα Σμύρνη από δύο κατευθύνσεις: από τον Βουρλοπόταμο (περιοχή της Αμφιθέας) προς την κεντρική πλατεία και από το νεκροταφείο της Νέας Σμύρνης προς την πλατεία Σκατζουράκη.

– Ανακόπτεται η επίθεση των άγγλων στη στροφή Νέας Σμύρνης, όπου υπάρχει μεγάλο οδόφραγμα, στην οδό Ομήρου και Μεγ. Αλεξάνδρου, καθώς και στην πλατεία Σκατζουράκη, από ομάδα ελασιτών με επικεφαλής τον μαχητή Αλισάφη, που βάζει εύστοχες βολές μυδραλίου αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν άτακτα στα νεκροταφεία. Βραδινή πανκινητοποίηση των νεοσμυρνιωτών και οχύρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στον λόφο της πλατείας Σκατζουράκη.

19 Δεκέμβρη

Απόκρουση της επίθεσης των άγγλων στη νότια Νέα Σμύρνη από τις προφυλακές του ΕΛΑΣ, που αμύνονται στις ταράτσες των σπιτιών με εμπρηστικές βόμβες (μολότωφ). Βομβαρδίζεται η νότια Νέα Σμύρνη από τα πυροβόλα του αγγλικού στόλου και τα αεροπλάνα.

20 Δεκέμβρη

– Καταλαμβάνονται από τους άγγλους η Καλλιθέα και το Κουκάκι.

– Νέα επίθεση των άγγλων και των ινδών στη Νέα Σμύρνη με 30 τάνκς Σέρμαν και ένα Σύνταγμα πεζικού, που κατορθώνουν να προωθηθούν στην οδό Αρτάκης αλλά όχι να καταλάβουν τον λόφο της πλατείας Σκατζουράκη. Οι ελασίτες μετρούν μεγάλες απώλειες. Καταστρέφεται από μπουκάλια βενζίνης ένα αγγλικό τανκ στην οδό Αρτάκης. Συγχρόνως, επίθεση των άγγλων από Ιωσηφόγλειο προς πλατεία Νέας Σμύρνης αποκρούεται από τη «Μεταξωτή Διμοιρία»[3] της ΕΠΟΝ στις οδούς Ομήρου και Χρυσοστόμου Σμύρνης.

 21 Δεκέμβρη

– Μεγάλη επίθεση του ΕΛΑΣ τα μεσάνυχτα αναγκάζει τους άγγλους να οπισθοχωρήσουν στα νεκροταφεία.

– Η Νέα Σμύρνη καίγεται! Πρωινή επίθεση των άγγλων και των ινδών με μια Ταξιαρχία πεζικού της V Μεραρχίας -περίπου 2500 άνδρες με όλμους, ελαφριά πυροβόλα και 30 τάνκς Σέρμαν- που εξορμούν από τον Βουρλοπόταμο και το Ιωσηφόγλειο. Καταστροφή ενός τανκ από τους ελασίτες. Συνεχείς πολυβολισμοί και ρίψεις ρουκετών στη Νέα Σμύρνη από τα αγγλικά αεροπλάνα. Ο άμαχος πληθυσμός εγκαταλείπει τα σπίτια του και συγκεντρώνεται στην περιοχή του Φάρου και στο Κατσιπόδι (Δάφνη). Το μεσημέρι, τα αγγλικά τανκς καταλαμβάνουν την πλατεία Σκατζουράκη. Οχυρώνεται η κεντρική πλατεία από τη «Μεταξωτή Διμοιρία», καθώς και όλη η περιοχή από την οδό Βαπορίδου έως την κεντρική πλατεία. Το βράδυ, οι οργανώσεις του τοπικού ΕΑΜ οργανώνουν δεύτερη γραμμή άμυνας στο ύψος της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής και στην οδό Γρηγορίου του Ε’.

22 Δεκέμβρη

– Νυκτερινές καταδρομικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ Νέας Σμύρνης μέσα στις εχθρικές γραμμές για «συγκομιδή» άγγλων και ινδών αιχμαλώτων με σκοπό την απόσπαση πληροφοριών σχετικά με τις κινήσεις του εχθρού.

– Μεγάλη πρωινή επίθεση των άγγλων στη Νέα Σμύρνη αποκρούεται με βαριές απώλειες για τους επιτιθέμενους.

– Από το απόγευμα, αρχίζει η σύμπτυξη του ΕΛΑΣ Νέας Σμύρνης στην περιοχή του Φάρου.

– Σκοτώνεται ο Νίκος Τακάκης, στέλεχος του τοπικού ΕΑΜ, ενώ καλύπτει την υποχώρηση μικρού ελασίτικου τμήματος στο γεφυράκι που υπήρχε στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται οι οδοί Ευξείνου Πόντου και Ταταύλων.

23 Δεκέμβρη

– Οι άγγλοι καταλαμβάνουν την κεντρική πλατεία και το Άλσος Νέας Σμύρνης και κατευθύνονται στον Φάρο. Οι απανωτές επιθέσεις τανκς και πεζικού των άγγλων και των ινδών αναχαιτίζονται στην οδό Αρτάκης.

– Τη νύκτα, οι άγγλοι και οι ινδοί αποσύρονται από τις «σφήνες» που είχαν δημιουργήσει κατά τη διάρκεια της μέρας στην περιοχή, λόγω της αντεπίθεσης ομάδων εφόδου του ΕΛΑΣ που ξηλώνουν τις προωθημένες θέσεις τους.

24-29 Δεκέμβρη

Ηρωική άμυνα του ΕΛΑΣ στην περιοχή του Φάρου. Κατά τη διάρκεια της μέρας, οι συνεχείς επιθέσεις ινδών και άγγλων αποκρούονται με μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν, ενώ τη νύχτα οργανώνονται επιθέσεις σε σχήμα σφήνας στην καρδιά των αγγλο-ινδικών δυνάμεων στη Νέα Σμύρνη. Χαρακτηριστική επίθεση είναι αυτή της νύχτας των Χριστουγέννων, όταν δύο λόχοι του Ι/1 Τάγματος οπλισμένοι με ένα μυδράλιο, τρία οπλοπολυβόλα και έναν όλμο με 15 βλήματα, χτυπούν μεγάλη δύναμη τανκς και αγγλο-ινδικού πεζικού στην πλατεία Σκατζουράκη. Το βράδυ της 29^ης Δεκέμβρη, το Ι/1 Τάγμα υποχωρεί στον Υμηττό, ακολουθούμενο από εκατοντάδες οργανωμένους εαμίτες της Νέας Σμύρνης. Ο δρόμος για την τελική επίθεση στην Καισαριανή, «το Στάλινγκραντ της Αθήνας», έχει ανοίξει. Δεξιές πηγές αναφέρουν ότι, κατά την υποχώρησή του, ο ΕΛΑΣ πήρε όμηρους 64 νεοσμυρνιώτες. Τους άγγλους και ινδούς ακολουθούν ταγματασφαλίτες και χωροφύλακες. Η «λευκή τρομοκρατία» απλώνεται στην πόλη. Περίπου 200 νεοσμυρνιώτες εαμίτες φυλακίζονται στο στρατόπεδο της Ελ Ντάμπα στην Αίγυπτο.

1 Γενάρη

Συγκέντρωση στην κεντρική πλατεία Νέας Σμύρνης με αγγλικές και ελληνικές σημαίες. Από τον εξώστη της Εστίας Νέας Σμύρνης μιλούν ο πρόεδρος της Δημαρχιακής Επιτροπής Αντ. Ζαφειρίδης, ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος Ζαχόπουλος και ο πρόεδρος της Εστίας Ν. Καραμάνος. «Διετυπώθη ψήφισμα ευγνωμοσύνης προς τον Αρχιστράτηγον Σκόμπυ και, κοινή βοή, απεφασίσθη να μετονομαστή η κεντρική πλατεία εις ‘Πλατείαν Ουίνστων Τσώρτσιλλ’»[4].

5 Γενάρη

– Ο ΕΛΑΣ υποχωρεί από την Αθήνα.

– «Την Κυριακήν των Φώτων, πρωτοβουλία επιτροπής κατοίκων εκ των κ.κ. Π. Μαυρόπουλου, Κ. Γαρουφαλλίδη, Στ. Κουκουτσάκη, Νικ. Βοσνιάδη, Χ. Στεφοπούλου, Βασιλ. Ραφτόπουλου, Κ. Αναστασιάδη κ.α. εδόθη εις το «Σπόρτιγκ» μία καλλιτεχνική συναυλία προς τιμήν των εν Νέα Σμύρνη αγγλικών στρατευμάτων εις την οποίαν παρέστησαν πλην των βρεταννών αξιωματικών και εκατοντάδων στρατιωτών, όλα τα μέλη της Δημ. Επιτροπής, ο διοικητής του Αστυνομικού Τμήματος κ. Η. Παπαιωάννου, οι αντιπρόσωποι του Κλήρου, το προεδρείον της ‘Εστίας’ και εκλεκτά μέλη της κοινωνίας μας. Το πρόγραμμα της συναυλίας περιελάμβανε μουσικήν, άσμα και εύθυμους αγγλικούς μονολόγους. Ένα κουαρτέτο με επί κεφαλής τον λαμπρόν βιολιστήν καθηγητήν του Ωδείου κ. Βασ. Σκαντζουράκην εχειροκροτήθη ζωηρότατα, όπως και η δ)νίς Α. Μαζαράκη σε εκλεκτό απόσπασμα από την ‘Τραβιάτα’ και άλλα τραγούδια. Υπέροχος υπήρξεν εις αυτήν η συμβολή της εκλεκτής και εριτίμου συμπολίτιδος μας Κυρίας Φ. Κανδήλη η οποία απήγγειλεν αγγλιστί διάφορα ποιήματα και εκράτησε απ’ αρχής μέχρι τέλους την συνοχήν της συναυλίας. Επίσης χορός δεσποινίδων έψαλεν ωραία αγγλικά τραγούδια.»[5]

Νεοσμυρνιώτες ελασίτες και εαμίτες που έπεσαν για την ελευθερία τον Δεκέμβρη του 1944

 ΠΗΓΕΣ

1. Γιάννης Κυριακίδης, Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας / Νέα Σμύρνη – Φάληρο 1941-1945, ιδιωτική έκδοση, Νέα Σμύρνη 1983
2. Ορέστης Μακρής, Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985
3. Εφημερίδα «Νέα Σμύρνη», Πέμπτη 1.2.1945, αρ. 598

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

1. 4 Δεκέμβρη. Νεκροί διαδηλωτές του ΕΑΜ
2. 5 Δεκέμβρη. Το πανώ γράφει: Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα ΕΑΜ
3. 5 Δεκέμβρη. Τιμητικό άγημα του ΕΛΑΣ Αθήνας στην κηδεία των σκοτωμένων της προηγούμενης μέρας
4. Διατάξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ πριν από την επίθεση στη βάση της Χ στο Θησείο, 4 Δεκέμβρη
5. Το κτίριο στο οποίο στεγαζόταν τότε το ΚΒ’ Αστυνομικό Τμήμα Νέας Σμύρνης
6. Οι άγγλοι πολυβολούν θέσεις του ΕΛΑΣ στα Πετράλωνα
7. Ελιγμοί του ΕΛΑΣ στο κέντρο της Αθήνας, 10 Δεκέμβρη
8. Χαρακτικό της Βάσω Κατράκη
9. Μαχητές του ΕΛΑΣ Αθήνας φορούν γερμανικά κράνη-λάφυρα
10. Τμήμα της «Μεταξωτής Διμοιρίας» στη Νέα Σμύρνη τις τελευταίες μέρες της Κατοχής
11. «Συναγ. Ταγματάρχα σου στέλω σφέρες στεϊν και τη θήκη των δεσμίδων, το δε Μάρσιπ το κράτησε ο λοχαγός Μήτσος εγώ είμε τώρα άοπλος και δανίζομε από άλλον συναγ. Ο ελασίτης του Ι/1 Χάρης». Σημείωμα του μαχητή του Ι/1 Τάγματος του ΕΛΑΣ Χάρη στον καπετάνιο του Τάγματος Λευτέρη – Γιάννη Κυριακίδη
12. Δελτίο σύλληψης συζύγου αγωνιστή από τους άγγλους
13. Στελέχη και μαχητές του Ι/1 Τάγματος στη Νέα Σμύρνη τις μέρες της απελευθέρωσης. Από αριστερά προς τα δεξιά, όρθιοι: 1)… 2) Κερκουλάς Κώστας (εκτελέστηκε στην Κέρκυρα στον εμφύλιο πόλεμο) 3) Αλισάφης – χειριστής του μυδραλίου αεροπλάνου 4) Βαγγέλης Ελευθεριάδης – καπετάνιος τριλοχίας, καθιστοί: 1)… 2)… 3) Αχιλλέας Βέλλης – του Λόχου Φαλήρου
14. Εφημερίδα «Νέα Σμύρνη», 25.1.1945, αρ. 597
15. – 16. – 17. – 18. – 19. Από το βιβλίο «Εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας / Νέα Σμύρνη-Φάληρο 1941-1945»

---

[1] Στη Νέα Σμύρνη είχε την έδρα του το Ι Τάγμα του 1ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Αθήνας, με 7 λόχους, που ονομάστηκε Τάγμα Νέας Σμύρνης. Η μέγιστη συνολική δύναμή του έφτασε τις μέρες της Απελευθέρωσης τους 1340 μαχητές, οι οποίοι μοιράζονταν περίπου 600 τουφέκια και μικρές ποσότητες πυρομαχικών.

[2] Η Λαϊκή Επιτροπή Νέας Σμύρνης συστάθηκε τον Οκτώβρη του 1943, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ, στο πρότυπο της «Παναθηναϊκής Επιτροπής Επιβίωσης». Βασικές δραστηριότητές της ήταν τα συσσίτια για παιδιά και υπερήλικες, για να φτάσουν στο τέλος της Κατοχής τις 800 κάθε Κυριακή), τα μαθήματα σε παιδιά και ενήλικες και η συγκρότηση επιτροπής υγείας με κύριο έργο τη δημιουργία νοσοκομείου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στη Νέα Σμύρνη, όπου συμμετείχε το σύνολο του ιατρικού δυναμικού της περιοχής. Οι σχέσεις της Λαϊκής Επιτροπής με τους δημάρχους Καρύλλο και, αργότερα, Μαγκριώτη ήταν καλές, λόγω της μετριοπαθούς στάσης που έδειξαν απέναντι στην Αντίσταση. Επί δημαρχίας Μαγκριώτη προσφέρθηκε γραφείο στη Λαϊκή Επιτροπή στο οίκημα της Δημαρχίας. Τα μέλη της ανήλθαν σε περίπου 2.000 στο τέλος της Κατοχής.

[3] Η «Μεταξωτή Διμοιρία» ήταν μια ομάδα νεοσμυρνιωτών επονιτών, με διοικητές τους Μίκη Θεοδωράκη και Γιάννη Πάσχο. Η «Μεταξωτή Διμοιρία» ανέλαβε ενεργό ρόλο μετά τον αποδεκατισμό του νεοσμυρνιώτικου Τάγματος στις μάχες του Μακρυγιάννη και κράτησε για πέντε μέρες την πλατεία Νέας Σμύρνης. Την τελευταία μέρα πολεμούσε οχυρωμένη στο σπίτι του γιατρού Φ. Βλουμίδη στην οδό Κοραή και Μεγ. Αλεξάνδρου.

[4] Εφημερίδα «Νέα Σμύρνη», Πέμπτη 1.2.1945, αρ. 598

[5] Ό.π.

———————————————————

Πόλεμος – Κατοχή – Αντίσταση (1940-1945)

Οι Γερμανοί εγκαθίστανται στη Ν. Σμύρνη στα τέλη Απριλίου του 1941, καταλαμβάνοντας καίρια σημεία της πόλης. Χώροι στρατωνισμού γίνονται το Άλσος, ο χώρος της Αγ. Φωτεινής, ο Πανιώνιος, ενώ το Ιωσηφόγλειο και η Κλινική Λιβανού μετατρέπονται, το καλοκαίρι του 1941, από τους Ιταλούς σε στρατιωτικά Νοσοκομεία.

Επιτάσσονται σπίτια και δημόσια κτίρια ( κατά καιρούς η «Ευαγγελική Σχολή» και η «ΕΣΤΙΑ»), κυρίως στις περιοχές λεωφόρου Συγγρού, Άλσους. Αγ. Φωτεινής, Αιγαίου, Χρυσάκη. Στη στροφή της Ν. Σμύρνης υπάρχει «posto di blocco» (έλεγχος) των Ιταλών, καθώς και η Γερμανική Γκεστάπο. Τέλος, αντιαεροπορικά με προβολείς είναι στημένα στη Δεξαμενή και το Νεκροταφείο.

Με την επιστροφή των πολεμιστών από την Αλβανία, αρχίζουν και οι πρώτες αυθόρμητες πράξεις αντίστασης, (μικρο-σαμποτάζ, γράψιμο συνθημάτων κ.τ.λ.). Από τα πολιτικά κόμματα το Κ.Κ.Ε και η Ο.Κ.Ν.Ε, διατηρώντας από τη Μεταξική δικτατορία τον παράνομο μηχανισμό τους, δημιουργούν πυρήνες αντιστασιακής δράσης. Παράλληλα μαζικές νόμιμες οργανώσεις, όπως ο Ο.Α.Ν.Σ (τένις) ο Α.Ο.Ν.Σ., οι εφεδροπολεμιστές, με τα «εντευκτήριά» τους, καθώς και τα πάρτι, οι χοροί και οι εκδρομές, γίνονται χώροι «ζύμωσης» και στρατολόγησης.

Στις 27 Σεπτέμβρη 1941 ιδρύεται το Ε.Α.Μ., το οποίο στη Ν. Σμύρνη έχει μεγάλη ανάπτυξη φτάνοντας στην απελευθέρωση τα 2000 μέλη.

Στο χώρο της νεολαίας το Ε.Α.Μ Νέων πρώτα και η Ε.Π.Ο.Ν από το Φλεβάρη του 1943 και μετά, έχουν τεράστια συμβολή τόσο στον Αντιστασιακό Αγώνα, όσο και στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου, της ψυχαγωγίας και του αθλητισμού των νέων.

Ήδη από το καλοκαίρι του 1941 το έργο της Εθνικής Αλληλεγγύης (Ε.Α), στη συλλογή χρημάτων και εφοδίων για τους διωκόμενους, καθώς και στον τομέα της κοινωνικής βοήθειας, είναι τεράστιο. Πρωτοστατεί στην ίδρυση της Λαϊκής Επιτροπής Ν. Σμύρνης (Λ.ΕΝ.Σ) και βοηθάει ουσιαστικά το έργο του Καταφυγίου Επειγούσης  Περιθάλψεως (Κ.Ε.Π.) του νοσοκομείου του Ε.Ε.Σ και της «Παιδούπολης».

Η πρώτη ομάδα του Ε.Λ.Α.Σ σχηματίζεται στην πόλη, το Μάη του 1942. Τα μέλη του από 100 το καλοκαίρι του ’43, φτάνουν τα 450 το επόμενο καλοκαίρι.

Ο Ε.Λ.Α.Σ συγκρούεται με τους Γερμανούς και τα τάγματα Ασφαλείας τόσο στη Ν. Σμύρνη, όσο και σε γειτονικές συνοικίες. Από το 1944 διεξάγει κανονικές μάχες:

Στην Αγ. Παρασκευή 28 Ιούλη 1944 με τους «Τσολιάδες». Στις 27 Σεπτέμβρη 1944 στο ίδιο μέρος με τους Γερμανούς. Βοηθάει στη «Μάχη της Καλλιθέας» στις 24-7-1944, στο Δουργούτι, στο Κατσιπόδι και αλλού.

Ο υπεύθυνος του Ε.Λ.Α.Σ Φάρου, Σπύρος Αλεβίζος, πέφτει πολεμώντας, στο σπίτι του, στις 5 Γενάρη του 1944.

Παράλληλα στη Ν. Σμύρνη υπήρξαν και έδρασαν επίσης: Ο Ε.Δ.Ε.Σ που παρουσιάζεται στις αρχές του 1942 και έχει σημαντική ανάπτυξη, η νεολαιίστικη Ε.Σ.Ε.Ν που ανήκει στο χώρο του Ε.Δ.Ε.Σ, η Ε.Λ.Δ που συμμετέχει στο συνασπισμό του Ε.Α.Μ., η οργάνωσηALICE- ΗΦΑΙΣΤΟΣ και η Στρατιά Σκλαβωμένων Νικητών.

Οι  κατακτητές απαντούν στα κτυπήματα με συλλήψεις, μπλόκα και εκτελέσεις. Στο μπλόκο της 9-8-44, που καλύπτει όλη την Άνω Ν. Σμύρνη, εκτελούνται 70 πατριώτες στο Φάρο. Με την απελευθέρωση στις 12-10-1944, πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση μπροστά στο Δημαρχείο. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής πρόεδρος της Κοινότητας παραμένει ο Α. Καρύλλος, ο οποίος όμως παύεται από τις κατοχικές αρχές, το 1943. Το 1944 η πόλη γίνεται Δήμος και  πρώτος Δήμαρχος διορίζεται ο Ι. Μαγκριώτης. Τον Οκτώβριο του 1944 γίνεται δεκτό το αίτημα της Γ. Συνέλευσης της Λ.Ε.Ν.Σ. (Λαϊκή Επιτροπή Ν. Σμύρνης) από τον Νομάρχη και αντικαθίσταται ο Ι. Μαγκριώτης από το Γ. Παπαγιαννόπουλο.

Τον Δεκέμβρη του ’44 η Ν. Σμύρνη, μετά την παράδοση του ΚΒ’ Αστ. Τμήματος ελέγχεται από τον τοπικό Ε.Λ.Α.Σ, ο οποίος συμμετέχει στη «Μάχη της Αθήνας».

Στην πόλη στήνονται οδοφράγματα σε διάφορα σημεία. Οι συγκρούσεις γίνονται αισθητές κατά τη 2η φάση τους, όταν οι Άγγλοι επιχειρούν κύκλωση του Ε.Λ.Α.Σ από το νότιο μέτωπο.

Σκληρότατες, αλλά άνισες μάχες, διεξάγονται κυρίως στην Άνω Ν. Σμύρνη (μέτωπο Νεκροταφείου- Πλ. Σκαντζουράκη), αλλά και στο κέντρο (Ιωσηφόγλειο- Ομήρου), μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου οπότε ο Ε.Λ.Α.Σ υποχωρεί προς το Κατσιπόδι (Δάφνη).

«…Το απόγευμα στις 4 Γενάρη, πήραν την πληροφορία για το Μπλόκο μαζί και την εντολή να μη μείνουν σπίτια τους οι ιδιαίτερα γνωστοί. Ο Σπύρος Αλεβίζος, με το Βασίλη Χατζηχρήστο που πήραν το μήνυμα, κάλεσαν αμέσως συμβούλιο, τα στελέχη του Ε.Λ.Α.Σ και τους υπεύθυνους των άλλων οργανώσεων. Ανεκοίνωσαν το μήνυμα, και πρότειναν, να μείνουν επιφυλακή να τους περιμένουν. Και να δόσουν μάχη όταν εμφανιστούν. Ο Σπύρος μάλιστα είπε χαρακτηριστικά, «Πόσοι θα είναι; Αν τους ρίξουμε λίγες χειροβομβίδες και μερικές πιστολιές θα χεστούν και θα το βάλουν στα πόδια.»

Η πρόταση ήταν παλικαρίσια και στηρίζονταν στην πρόσφατη διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού του Ε.Λ.Α.Σ, για ένοπλη αντίσταση. Παρόλα αυτά, δεν έπαιρνε υπόψη την εντολή του μηνύματος και φυσικά δεν προέβλεπε την επιδρομή στην ώρα και με τις δυνάμεις που έγινε.

Οπωσδήποτε όλοι συμφώνησαν να μείνουν. Έβγαλαν σκοπιές, και ενίσχυσαν τον συνηθισμένο οπλισμό με μερικές αραβίδες. Η ώρα είχε προχωρήσει όταν πίστεψαν ότι θα γίνονταν μπλόκος. Έτσι έφυγαν όλοι και έμεινε μόνος στο σπίτι ο Σπύρος με όλο τον οπλισμό. Η επιδρομή έγινε στις 3 μετά τα μεσάνυχτα και χτύπησαν πρώτα στο σπίτι του Σπύρου- και για τα δύο αυτά υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές, μικρής πάντως σημασίας-.

Το γεγονός είναι ότι ο Σπύρος δεν άνοιξε όταν του είπαν ότι είναι τα Τάγματα Ασφαλείας. Πήρε όλο τον οπλισμό και από την εσωτερική σκάλα ανέβηκε στην ταράτσα. Έτσι ενώ έξω στην πόρτα είχαν συγκεντρωθεί ταγματασφαλίτες, ειδικασφαλίτες και Γερμανοί, φωνάζοντας ότι ήξεραν πως είναι μέσα, αυτός είχε ετοιμάσει την άμυνά του. Τους έριξε στην αρχή χειροβομβίδες φωνάζοντας: « Εδώ Ε.Λ.Α.Σ- εδώ Ε.Α.Μ- Ε.Λ.Α.Σ. Σας κτυπάει ο Ε.Λ.Α.Σ». Επεκράτησε μεγάλη σύγχυση. Είχαν μεγάλες απώλειες. Όσοι ήταν σε άλλα σημεία, έπεσαν κάτω να φυλαχτούν από αόρατους εχθρούς, νομίζοντας ότι τους χτυπούσαν από άγνωστες διευθύνσεις.

Η μάχη κράτησε2-2,5 ώρες. Του Σπύρου είχαν τελειώσει όλες οι σφαίρες και οι χειροβομβίδες. Ένα άξιο παλικάρι του Λαού πέρασε στην αθανασία. Το πρώτο σπίτι- Κάστρο στην Αθήνα έλαμψε στη συνοικία ΦΑΡΟΣ την παραμονή των Φώτων του ματωβαμένου 1944. Για την μάχη αυτή και τον ηρωικό θάνατο του Σπύρου Αλεβίζου έγραψε ο «ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΗΣ» στις 17/2/44.

Σήμερα ο δρόμος όπου βρίσκεται το πρώτο αυτό σπίτι- Κάστρο, φέρει το όνομα του Σπύρου Αλεβίζου, ύστερα από απόφαση του Δήμου Νέας Σμύρνης».

Από το βιβλίο του Γ. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ
«ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ
Ν.ΣΜΥΡΝΗ- Π. ΦΑΛΗΡΟ 1941-45»

———————————————————————————————————————

ΑΠ’ ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ Ν. ΣΜΥΡΝΗΣ (φωτο: Β.Α.)